Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

An Examination of the Programs of Tatar Newspapers and Journals Published in the Kazan Province during the Tsarist Period

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 201 - 219, 25.12.2025
https://doi.org/10.47089/iuad.1829612

Öz

In this study, a range of newspapers Yuldız, Tan, Kazan Muhbiri, Beyanülhak, Tan Yuldızı, Tavış, Ahbar, Azad Halık, Azad, El-Islah, Koyaş and journals Ed-Din ve’l-Edep, Tan Mecmuası, Yaşin, Yalt-Yult, Hukuk ve Hayat, Mektep, Terbiye, Ak Yul, An, Avaz whose documents concerning publication applications and editorial programs were identified in the National Archive of the Autonomous Republic of Tatarstan, are examined. The editorial programs of these newspapers and journals display a notable degree of thematic coherence. The newspapers generally focused on topics such as the actions, decrees, and directives of the Tsarist government; the social, economic, and cultural dimensions of local life; hygiene and public health; domestic and international news; developments in the Duma; the agendas of municipal and zemstvo councils; scientific discoveries and technological innovations; education; literature; and issues pertaining to Tatar society. The journals, however, reveal a more specialized orientation. Din ve Edep concentrated on religious and ethical matters; Mektep and Terbiye centered on education and pedagogy; Hukuk ve Hayat emphasized legal subjects; and Ak Yul was designed as a publication for children. Among the printing presses active during this period, the Kerimov Brothers and I. N. Kharitonov presses emerged as particularly prominent. Additionally, the presence of the Ümit, Şeref, and Millet presses demonstrates that Kazan possessed a vibrant publishing environment at the time. The publication policies of these newspapers and journals predominantly supported the Jadidist movement, confirming that Kazan was one of the major centers of Jadidist publishing culture.

Kaynakça

  • TCMA (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.1, Op.4, D.1694, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.3157, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5380, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5647, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.6888, L.1-1 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.61: 1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.62, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.68, L.2
  • TCMA, F.420, Op.1, D.71, 2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.72, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.76, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.78, L.2-2ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.82, 2-2b.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.97, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.99, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.166, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.213, L.16-16 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.217, L.16.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.228, L.107-107 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.240, L.3.
  • TCMA, F.420, Op.1., D.241, L.2-2 ob.
  • Alp, Alper (2025). Çarlık Rusyasında Ceditçi Bir Aydın ve Siyasetçi Olmak: Sadri Maksudi, Ankara: Net Kitaplık Yayıncılık.
  • Amirhanov, Ravil (2002). Tatarskaya Dorevolutsionnaya Pressa (v kontekste vostok-zapad), Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Aynutdinov, R. A. & Gilazev, Z.Z. (2017). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat, Kazan-2017, Kazan: İzdatelstvo Akademii Nauk RT.
  • Başlıksız, Azat, 1 Şubat 1906, 1, s.1.
  • Başlıksız, Ahbar, 10 Aralık 1907, 1, s.1.
  • Başlıksız, El-Islah, 3 Ekim 1907, 1, s.3.
  • Başlıksız, Kazan Muhbiri, 29 Ekim 1905, 1, s.1.
  • Emelyanova, İrina ve Ahunov, Azat (2002). Zabıtie Stranitsi: Şeyh Attar İmanayev (1875-1939), Gasırlar Avazı Eho Vekov, 1-2, s.126-138.
  • Gaffarova,F. Yu. (2002) Ehmedhadi Maksudi, Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Mercani A.N. RT.
  • Gallemev, İ.K. (1997). “Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnallarının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.17-20.
  • Gaynullin, M.H. (1978). Galiasgar Kamal (1879-1933) Oçerk Jinzi i Tvorçestvo k 100-letyu so dna rojdeniya, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Gıymazova, Refile (2002). Azat hem Azat Halık Gazetalarının Bibliografik Kürsetkeçe, Gasırlar Avazı, 1-2, s.302-319. Hannarova, Gölçire Mehmut kızı (2021). “Kölke Jurnalı Yaşen”, Nauçnıy Tatarstan, 1, s.81-86.
  • İbragimov, Galimcan (1926). Tatarı v Revolutsii 1905 goda, Kazan: Gosudarstvennaya İzdatelstvo TSSR.
  • Karimullin, A. G. (1992). U istokov tatarskoy knigi ot naçala vozniknoveniya do 60-h godov XIX veka, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Merdanov, R. F. (1991). El-Islah Gazetasının Bibliografik Kürsetkeçi, Kazan: Kazan Universiteti Neşriyatı.
  • Merdanov, R. F. (1997). “Mektep Jurnalının Anlatmalı Bibliografik Kürsetgeçi”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.21-39.
  • Mehdiyev, Muhammed. (1986). Fatih Emirhan, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Özsoy, Emre (2022). “Tan Yıldızı Gazetesinde Ceditçi Aydınlara Yönelik Muhalefet”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7, s.227-238.
  • Özsoy, Emre (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 6, s.37-59.
  • Şahingöz, Mehmet; Alp, Alper (2015). 20. Yüzyıl Başında Kazan Tatarlarının Basın Organları, Kaşgarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, Yay. Haz.: Prof. Dr. Mehmet Şahingöz, s.211-242, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 201 - 219, 25.12.2025
https://doi.org/10.47089/iuad.1829612

Öz

Kaynakça

  • TCMA (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.1, Op.4, D.1694, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.3157, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5380, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5647, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.6888, L.1-1 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.61: 1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.62, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.68, L.2
  • TCMA, F.420, Op.1, D.71, 2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.72, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.76, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.78, L.2-2ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.82, 2-2b.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.97, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.99, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.166, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.213, L.16-16 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.217, L.16.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.228, L.107-107 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.240, L.3.
  • TCMA, F.420, Op.1., D.241, L.2-2 ob.
  • Alp, Alper (2025). Çarlık Rusyasında Ceditçi Bir Aydın ve Siyasetçi Olmak: Sadri Maksudi, Ankara: Net Kitaplık Yayıncılık.
  • Amirhanov, Ravil (2002). Tatarskaya Dorevolutsionnaya Pressa (v kontekste vostok-zapad), Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Aynutdinov, R. A. & Gilazev, Z.Z. (2017). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat, Kazan-2017, Kazan: İzdatelstvo Akademii Nauk RT.
  • Başlıksız, Azat, 1 Şubat 1906, 1, s.1.
  • Başlıksız, Ahbar, 10 Aralık 1907, 1, s.1.
  • Başlıksız, El-Islah, 3 Ekim 1907, 1, s.3.
  • Başlıksız, Kazan Muhbiri, 29 Ekim 1905, 1, s.1.
  • Emelyanova, İrina ve Ahunov, Azat (2002). Zabıtie Stranitsi: Şeyh Attar İmanayev (1875-1939), Gasırlar Avazı Eho Vekov, 1-2, s.126-138.
  • Gaffarova,F. Yu. (2002) Ehmedhadi Maksudi, Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Mercani A.N. RT.
  • Gallemev, İ.K. (1997). “Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnallarının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.17-20.
  • Gaynullin, M.H. (1978). Galiasgar Kamal (1879-1933) Oçerk Jinzi i Tvorçestvo k 100-letyu so dna rojdeniya, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Gıymazova, Refile (2002). Azat hem Azat Halık Gazetalarının Bibliografik Kürsetkeçe, Gasırlar Avazı, 1-2, s.302-319. Hannarova, Gölçire Mehmut kızı (2021). “Kölke Jurnalı Yaşen”, Nauçnıy Tatarstan, 1, s.81-86.
  • İbragimov, Galimcan (1926). Tatarı v Revolutsii 1905 goda, Kazan: Gosudarstvennaya İzdatelstvo TSSR.
  • Karimullin, A. G. (1992). U istokov tatarskoy knigi ot naçala vozniknoveniya do 60-h godov XIX veka, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Merdanov, R. F. (1991). El-Islah Gazetasının Bibliografik Kürsetkeçi, Kazan: Kazan Universiteti Neşriyatı.
  • Merdanov, R. F. (1997). “Mektep Jurnalının Anlatmalı Bibliografik Kürsetgeçi”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.21-39.
  • Mehdiyev, Muhammed. (1986). Fatih Emirhan, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Özsoy, Emre (2022). “Tan Yıldızı Gazetesinde Ceditçi Aydınlara Yönelik Muhalefet”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7, s.227-238.
  • Özsoy, Emre (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 6, s.37-59.
  • Şahingöz, Mehmet; Alp, Alper (2015). 20. Yüzyıl Başında Kazan Tatarlarının Basın Organları, Kaşgarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, Yay. Haz.: Prof. Dr. Mehmet Şahingöz, s.211-242, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 201 - 219, 25.12.2025
https://doi.org/10.47089/iuad.1829612

Öz

Kaynakça

  • TCMA (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.1, Op.4, D.1694, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.3157, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5380, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5647, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.6888, L.1-1 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.61: 1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.62, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.68, L.2
  • TCMA, F.420, Op.1, D.71, 2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.72, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.76, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.78, L.2-2ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.82, 2-2b.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.97, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.99, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.166, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.213, L.16-16 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.217, L.16.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.228, L.107-107 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.240, L.3.
  • TCMA, F.420, Op.1., D.241, L.2-2 ob.
  • Alp, Alper (2025). Çarlık Rusyasında Ceditçi Bir Aydın ve Siyasetçi Olmak: Sadri Maksudi, Ankara: Net Kitaplık Yayıncılık.
  • Amirhanov, Ravil (2002). Tatarskaya Dorevolutsionnaya Pressa (v kontekste vostok-zapad), Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Aynutdinov, R. A. & Gilazev, Z.Z. (2017). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat, Kazan-2017, Kazan: İzdatelstvo Akademii Nauk RT.
  • Başlıksız, Azat, 1 Şubat 1906, 1, s.1.
  • Başlıksız, Ahbar, 10 Aralık 1907, 1, s.1.
  • Başlıksız, El-Islah, 3 Ekim 1907, 1, s.3.
  • Başlıksız, Kazan Muhbiri, 29 Ekim 1905, 1, s.1.
  • Emelyanova, İrina ve Ahunov, Azat (2002). Zabıtie Stranitsi: Şeyh Attar İmanayev (1875-1939), Gasırlar Avazı Eho Vekov, 1-2, s.126-138.
  • Gaffarova,F. Yu. (2002) Ehmedhadi Maksudi, Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Mercani A.N. RT.
  • Gallemev, İ.K. (1997). “Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnallarının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.17-20.
  • Gaynullin, M.H. (1978). Galiasgar Kamal (1879-1933) Oçerk Jinzi i Tvorçestvo k 100-letyu so dna rojdeniya, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Gıymazova, Refile (2002). Azat hem Azat Halık Gazetalarının Bibliografik Kürsetkeçe, Gasırlar Avazı, 1-2, s.302-319. Hannarova, Gölçire Mehmut kızı (2021). “Kölke Jurnalı Yaşen”, Nauçnıy Tatarstan, 1, s.81-86.
  • İbragimov, Galimcan (1926). Tatarı v Revolutsii 1905 goda, Kazan: Gosudarstvennaya İzdatelstvo TSSR.
  • Karimullin, A. G. (1992). U istokov tatarskoy knigi ot naçala vozniknoveniya do 60-h godov XIX veka, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Merdanov, R. F. (1991). El-Islah Gazetasının Bibliografik Kürsetkeçi, Kazan: Kazan Universiteti Neşriyatı.
  • Merdanov, R. F. (1997). “Mektep Jurnalının Anlatmalı Bibliografik Kürsetgeçi”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.21-39.
  • Mehdiyev, Muhammed. (1986). Fatih Emirhan, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Özsoy, Emre (2022). “Tan Yıldızı Gazetesinde Ceditçi Aydınlara Yönelik Muhalefet”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7, s.227-238.
  • Özsoy, Emre (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 6, s.37-59.
  • Şahingöz, Mehmet; Alp, Alper (2015). 20. Yüzyıl Başında Kazan Tatarlarının Basın Organları, Kaşgarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, Yay. Haz.: Prof. Dr. Mehmet Şahingöz, s.211-242, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Анализ программ татарских газет и журналов царского периода, издававшихся в Казанской губернии

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 201 - 219, 25.12.2025
https://doi.org/10.47089/iuad.1829612

Öz

После революционных событий 1905 года в Казани наблюдался интенсивный подъем татарской периодической печати, который во многом был обусловлен интеллектуальным и образовательным импульсом джадидистского движения. В указанный период возникло значительное число газет и журналов, ставших важнейшими инструментами формирования общественного мнения, модернизации татарского общества и артикуляции политических, культурных и образовательных программ. Настоящий текст анализирует основные печатные органы того времени, их идейно-теоретические позиции, редакторские коллективы и структурно-программные особенности. Одним из наиболее влиятельных изданий стала газета «Йолдыз», учреждённая в 1906 году Ахметом Хади Максуди. Она характеризовалась широким thematicеским охватом и выполняла функцию ключевой платформы для распространения джадидистских идей, а также политической линии «Иттифак аль-муслимин». Газета последовательно освещала деятельность Садри Максуди в Государственной думе, процессы в мусульманских регионах Российской империи и международные события, включая Балканские войны, что придавало ей статус авторитетного общественно-политического издания. Газета «Казан Мухбири», инициированная юристом Саидом Гирэем Алкиным, отличалась комплексной программой, включавшей официальные материалы, общественные хроники, судебные отчеты, публицистику и литературные тексты. Издание ориентировалось на пропаганду джадидистской идеологии, акцентируя необходимость изучения русского языка и совершенствования образовательных институтов. До 1908 года редакционное руководство Юсуфа Акчуры придало газете выраженную политическую направленность, превратив её в одно из ведущих средств массовой информации движения «Иттифак аль-муслимин».Газета «Азат», основанная Абдуллой Апанаем, выступала за модернизацию учебных заведений и социальное обновление татарского общества, однако из-за жесткой критики властей была оперативно закрыта. Аналогичную модернизационную позицию занимала и газета «Бейанульхак» Ахметджана Сайдашева, среди авторов которой фигурировал Абдүррешид Ибрагим.Значительное влияние на формирование политической журналистики оказал Айаз Ишакый, участвовавший в издании «Тан», «Тан Йолдызы» и «Тавыш». Ввиду идеологических расхождений с властями и обвинений в распространении нелегальных материалов данные издания неоднократно подвергались цензурному давлению и закрытию.Газета «Ахбар», основанная в 1907 году ведущими представителями джадидистского движения, стала важнейшим интеллектуальным центром, способствующим обсуждению проблем модернизации и реформирования татарского общества. Существенный вклад в развитие печатной среды внесли также «Азад Халык», «Эль-Ислах», «Кояш» и другие издания.В сфере журнальной периодики значимое место занимал религиозно-педагогический журнал «эд-Дин ва-ль-Адап» Алимджана Баруди. Журналы «Тан Меджмуасы», «Тэрбие», «Яшен», «Ялт-Юлт», «Хокук ве Хаят», «Мэктэп» расширяли интеллектуальное пространство благодаря публикациям по литературе, науке, праву, педагогике и социальным вопросам.В совокупности данные печатные издания сформировали идеологическую и культурную основу модернизационного движения татар, способствовали развитию национального самосознания и консолидации мусульман Российской империи. Татарская пресса послереволюционного периода 1905 года стала одним из ключевых факторов институционализации общественной мысли и становления модернистского дискурса в татарском обществе.

Kaynakça

  • TCMA (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.1, Op.4, D.1694, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.3157, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5380, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5647, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.6888, L.1-1 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.61: 1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.62, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.68, L.2
  • TCMA, F.420, Op.1, D.71, 2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.72, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.76, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.78, L.2-2ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.82, 2-2b.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.97, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.99, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.166, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.213, L.16-16 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.217, L.16.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.228, L.107-107 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.240, L.3.
  • TCMA, F.420, Op.1., D.241, L.2-2 ob.
  • Alp, Alper (2025). Çarlık Rusyasında Ceditçi Bir Aydın ve Siyasetçi Olmak: Sadri Maksudi, Ankara: Net Kitaplık Yayıncılık.
  • Amirhanov, Ravil (2002). Tatarskaya Dorevolutsionnaya Pressa (v kontekste vostok-zapad), Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Aynutdinov, R. A. & Gilazev, Z.Z. (2017). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat, Kazan-2017, Kazan: İzdatelstvo Akademii Nauk RT.
  • Başlıksız, Azat, 1 Şubat 1906, 1, s.1.
  • Başlıksız, Ahbar, 10 Aralık 1907, 1, s.1.
  • Başlıksız, El-Islah, 3 Ekim 1907, 1, s.3.
  • Başlıksız, Kazan Muhbiri, 29 Ekim 1905, 1, s.1.
  • Emelyanova, İrina ve Ahunov, Azat (2002). Zabıtie Stranitsi: Şeyh Attar İmanayev (1875-1939), Gasırlar Avazı Eho Vekov, 1-2, s.126-138.
  • Gaffarova,F. Yu. (2002) Ehmedhadi Maksudi, Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Mercani A.N. RT.
  • Gallemev, İ.K. (1997). “Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnallarının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.17-20.
  • Gaynullin, M.H. (1978). Galiasgar Kamal (1879-1933) Oçerk Jinzi i Tvorçestvo k 100-letyu so dna rojdeniya, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Gıymazova, Refile (2002). Azat hem Azat Halık Gazetalarının Bibliografik Kürsetkeçe, Gasırlar Avazı, 1-2, s.302-319. Hannarova, Gölçire Mehmut kızı (2021). “Kölke Jurnalı Yaşen”, Nauçnıy Tatarstan, 1, s.81-86.
  • İbragimov, Galimcan (1926). Tatarı v Revolutsii 1905 goda, Kazan: Gosudarstvennaya İzdatelstvo TSSR.
  • Karimullin, A. G. (1992). U istokov tatarskoy knigi ot naçala vozniknoveniya do 60-h godov XIX veka, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Merdanov, R. F. (1991). El-Islah Gazetasının Bibliografik Kürsetkeçi, Kazan: Kazan Universiteti Neşriyatı.
  • Merdanov, R. F. (1997). “Mektep Jurnalının Anlatmalı Bibliografik Kürsetgeçi”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.21-39.
  • Mehdiyev, Muhammed. (1986). Fatih Emirhan, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Özsoy, Emre (2022). “Tan Yıldızı Gazetesinde Ceditçi Aydınlara Yönelik Muhalefet”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7, s.227-238.
  • Özsoy, Emre (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 6, s.37-59.
  • Şahingöz, Mehmet; Alp, Alper (2015). 20. Yüzyıl Başında Kazan Tatarlarının Basın Organları, Kaşgarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, Yay. Haz.: Prof. Dr. Mehmet Şahingöz, s.211-242, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 201 - 219, 25.12.2025
https://doi.org/10.47089/iuad.1829612

Öz

Bu makalede Tataristan Özerk Cumhuriyeti Milli Arşivinde yayın müracaat ve programlarına dair belgeleri tespit edilen Yuldız, Tan, Kazan Muhbiri, Beyanülhak, Tan Yuldızı, Tavış, Ahbar, Azad Halık, Azad, El-Islah, Koyaş gazeteleri; Ed-Din ve’l-Edep, Tan Mecmuası, Yaşin, Yalt-Yult, Hukuk ve Hayat, Mektep, Terbiye, Ak Yul, An, Avaz adlı dergiler ele alınmıştır. Gazete ve dergilerin yayın programlarının içerik açısından birbirleri ile uyumlu bir teşkil etmektedir. Gazetelerde Çarlık hükümetinin icraatları, emir ve talimatları, yerel hayatın toplumsal, ekonomik, kültürel yönleri, hijyen ve sağlık, dış ve iç haberler, Duma’daki gelişmeler, şehir ve zemstvo meclislerinin gündemleri, keşif ve buluşlar, eğitim, bilim ve teknoloji, edebi eserler, Tatar toplumunun meseleleri gibi konu başlıkları genel çerçeveyi oluşturmuştur. Dergilerin durumu biraz daha farklıdır. Dergiler belirli bir alana yönelik olarak yayınlanmışlardır. Din ve Edep dergisi dini ve ahlaki konulara odaklanmış, Mektep ve Terbiye dergileri eğitim ve öğretim konularını merkeze almış, Hukuk ve Hayat dergisi Hukuki konulara ağırlık vermiş, Ak Yul dergisi çocuklar için bir içerik oluşturmuştur. Kerimov Kardeşler ve İ.N.Haritonov matbaalarının basın faaliyetlerinde öne çıkmıştır. Bunun dışında Ümit, Şeref, Millet matbaaları ile Kazan şehrinde bu dönemde canlı bir basın yayın faaliyeti olduğu anlaşılmıştır. Bu gazetelerin ve dergilerin yayın politikasının ağırlıklı olarak ceditçilik hareketini desteklediği görülmektedir. Kazanın ceditçi basının merkezlerinden bir olduğu ortaya konulmuştur.

Kaynakça

  • TCMA (Tataristan Cumhuriyeti Milli Arşivi), F.1, Op.4, D.1694, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.3157, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5380, L.1-1ob.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.5647, L.2.
  • TCMA, F.1, Op.4, D.6888, L.1-1 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.61: 1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.62, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.68, L.2
  • TCMA, F.420, Op.1, D.71, 2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.72, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.76, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.78, L.2-2ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.82, 2-2b.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.97, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.99, L.2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.166, L.1-2.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.213, L.16-16 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.217, L.16.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.228, L.107-107 ob.
  • TCMA, F.420, Op.1, D.240, L.3.
  • TCMA, F.420, Op.1., D.241, L.2-2 ob.
  • Alp, Alper (2025). Çarlık Rusyasında Ceditçi Bir Aydın ve Siyasetçi Olmak: Sadri Maksudi, Ankara: Net Kitaplık Yayıncılık.
  • Amirhanov, Ravil (2002). Tatarskaya Dorevolutsionnaya Pressa (v kontekste vostok-zapad), Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Aynutdinov, R. A. & Gilazev, Z.Z. (2017). Tatarskaya Periodiçeskaya Peçat, Kazan-2017, Kazan: İzdatelstvo Akademii Nauk RT.
  • Başlıksız, Azat, 1 Şubat 1906, 1, s.1.
  • Başlıksız, Ahbar, 10 Aralık 1907, 1, s.1.
  • Başlıksız, El-Islah, 3 Ekim 1907, 1, s.3.
  • Başlıksız, Kazan Muhbiri, 29 Ekim 1905, 1, s.1.
  • Emelyanova, İrina ve Ahunov, Azat (2002). Zabıtie Stranitsi: Şeyh Attar İmanayev (1875-1939), Gasırlar Avazı Eho Vekov, 1-2, s.126-138.
  • Gaffarova,F. Yu. (2002) Ehmedhadi Maksudi, Kazan: İnstitut İstorii im. Ş.Mercani A.N. RT.
  • Gallemev, İ.K. (1997). “Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnallarının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.17-20.
  • Gaynullin, M.H. (1978). Galiasgar Kamal (1879-1933) Oçerk Jinzi i Tvorçestvo k 100-letyu so dna rojdeniya, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Gıymazova, Refile (2002). Azat hem Azat Halık Gazetalarının Bibliografik Kürsetkeçe, Gasırlar Avazı, 1-2, s.302-319. Hannarova, Gölçire Mehmut kızı (2021). “Kölke Jurnalı Yaşen”, Nauçnıy Tatarstan, 1, s.81-86.
  • İbragimov, Galimcan (1926). Tatarı v Revolutsii 1905 goda, Kazan: Gosudarstvennaya İzdatelstvo TSSR.
  • Karimullin, A. G. (1992). U istokov tatarskoy knigi ot naçala vozniknoveniya do 60-h godov XIX veka, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Merdanov, R. F. (1991). El-Islah Gazetasının Bibliografik Kürsetkeçi, Kazan: Kazan Universiteti Neşriyatı.
  • Merdanov, R. F. (1997). “Mektep Jurnalının Anlatmalı Bibliografik Kürsetgeçi”, XX. Yöz başı Tatar Teglim-Terbiya Jurnalının Bibliografik Kürsetkeçe, Kazan: Milli Kitap Neşriyatı, s.21-39.
  • Mehdiyev, Muhammed. (1986). Fatih Emirhan, Kazan: Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
  • Özsoy, Emre (2022). “Tan Yıldızı Gazetesinde Ceditçi Aydınlara Yönelik Muhalefet”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7, s.227-238.
  • Özsoy, Emre (2024). “İdil-Ural Türklerinin Balkan Savaşlarına İlgisi: Aliasker Kemal ve Balkan Savaşlarına Dair Notları”, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 6, s.37-59.
  • Şahingöz, Mehmet; Alp, Alper (2015). 20. Yüzyıl Başında Kazan Tatarlarının Basın Organları, Kaşgarlı’nın Tarihçi Torunu Reşat Genç Armağanı, Yay. Haz.: Prof. Dr. Mehmet Şahingöz, s.211-242, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Toplam 41 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk Halkları ve Toplulukları
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Alper Alp 0009-0008-8109-0576

Gönderilme Tarihi 24 Kasım 2025
Kabul Tarihi 8 Aralık 2025
Yayımlanma Tarihi 25 Aralık 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 7 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Alp, A. (2025). KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, 7(2), 201-219. https://doi.org/10.47089/iuad.1829612
AMA Alp A. KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME. İdil Ural Araştırmaları Dergisi. Aralık 2025;7(2):201-219. doi:10.47089/iuad.1829612
Chicago Alp, Alper. “KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME”. İdil Ural Araştırmaları Dergisi 7, sy. 2 (Aralık 2025): 201-19. https://doi.org/10.47089/iuad.1829612.
EndNote Alp A (01 Aralık 2025) KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME. İdil Ural Araştırmaları Dergisi 7 2 201–219.
IEEE A. Alp, “KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME”, İdil Ural Araştırmaları Dergisi, c. 7, sy. 2, ss. 201–219, 2025, doi: 10.47089/iuad.1829612.
ISNAD Alp, Alper. “KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME”. İdil Ural Araştırmaları Dergisi 7/2 (Aralık2025), 201-219. https://doi.org/10.47089/iuad.1829612.
JAMA Alp A. KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME. İdil Ural Araştırmaları Dergisi. 2025;7:201–219.
MLA Alp, Alper. “KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME”. İdil Ural Araştırmaları Dergisi, c. 7, sy. 2, 2025, ss. 201-19, doi:10.47089/iuad.1829612.
Vancouver Alp A. KAZAN VİLAYETİNDE YAYINLANAN ÇARLIK DEVRİ TATAR GAZETE VE DERGİLERİNİN PROGRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME. İdil Ural Araştırmaları Dergisi. 2025;7(2):201-19.