AYQAP MECMUASINDA TATARLAR VE TATARCA ÜZERİNE BAZI GÖRÜŞLER

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 233 - 247, 30.12.2023

Mehmet Güneş Şahbaz

https://doi.org/10.47089/iuad.1359818

Öz

Ayqap 1911 yılının Ocak ayında ilk sayısı çıkan 1915 yılının Eylül ayına kadar dört yıl boyunca basımına devam edilen Kazak mecmuasıdır. Troisk şehrinde bulunan Energia adlı basımevi bu mecmuanın basımını üstlenmiştir. Mecmuanın dili Kazakçadır. Makalelerin basıldığı alfabe ise Arap alfabesidir. Mecmuanın adı olan Ayqap, yapılmayan işe duyulan pişmanlık belirten, ah vah etme anlamındaki Ay-qap ünleminden gelmektedir. Ayqap mecmuasında şu konular üzerine makaleler yazılmıştır; siyaset, sosyal konular, edebî eserlerin değerlendirilmesi, edebiyat ile ilgili konular, Kazakların ve özellikle de Kazak kadınlarının eğitimi bilinçlendirilmesi, fırsat eşitliği, tıp ve ziraat gibi alanlarda Kazak halkının doğrudan ihtiyaç duyduğu yenilikler hakkında bilgilendirmeler, yurttan ve yurt dışından haberler, okurlardan gelen mektuplar ve bu mektuplara cevaplar, Kazak tarihi, Kazak dili ve Kazakçanın imlâsı vb. konular. Ayqap mecmuasını önemli kılan Kazak milli uyanışının, milli benliğinin inşasının sembolü olan yayın organlarından biri olmasıdır. Alaş Orda hareketinin önemli isimleri bu mecmuada yazmış ve bu mecmua yardımıyla halkla ve aydınlarla iletişim halinde kalmışlardır. Alaş hareketinin fikrî altyapısını Cedîd hareketi oluşturmaktadır. Ceditçilik Tatar muallimlerin önderliğinde Müslüman Orta Asya Türk toplulukları arasında hızla yayılmıştır. Makalenin amacı Ayqap mecmuasında yazan ve büyük çoğunluğu Kazakistan’daki Tatar mekteplerinde ya da Türkistan coğrafyasındaki Usûl-i Cedîd mekteplerinde eğitim gören bağımsız Alaş Orda Devleti’nin temellerini atan aydınların makalelerinde, Tatarlar ve Tatarca üzerine neler yazdığının tespitidir.

Anahtar Kelimeler

Kazakça, Ayqap Mecmuası, Alaş Orda Hareketi, Tatarlar, Tatarca

Kaynakça

• Andican, A. (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Emre Yayınları. Burhan, A., Aklaya, E. (2007), Türk Lehçeleri, Ankara: 5. Baskı Akçağ Yayınları.
• Erdem, T., Shilmambetov, S. (2021). “Alaş” Partisi ve Kazak Millî Aydınlanma Süreci: Kimlik ve Din. SDE Akademi Dergisi, 1 (3), 12-35
• Kovaltskaya, S. (2002). “Kazakistan’da Ceditçilik”. Türkler. (Çev. Hatica Babavatan) XVIII Ankara: ss: 644-651. Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Sevinç Matbaası: Ankara
• Özdemir, E. (2009). “Kazak Kültürel Hayatında Tatarların Etkisi ve Kazak Ceditçiliğinin Gelişimi”, Ankara: Bilig, Kış / 2009, Sayı 48, ss: 157-176.
• Saray, M. (1993). Kazak Türkleri Tarihi: Kazakların Uyanışı, Nesil Matbaacılık ve Yayıncılık: İstanbul.
• Subhanberdina, U., Devitov, S. (1995). Ayqap. Almatı: “Kazak Ansiklopediyası” Bas Redaksiyası.
• Subhanberdina, U., Seyfulina, D.S. (1996). Kazak Kitabınnıŋ Şeciresi. Almatı: Ravan.
• Şahbaz, M. G. (2021). “Ayqap Dergisinde Kazakçanın İmlası Üzerine Tartışmalar” Uluslararası Türkoloji Kongresi (Türkistan 20-22 Ekim 2021), ed. Prof. Dr. Bülent Bayram, Dr. Cemalettin Yavuz, Dr. Merve Yorulmaz Kahve, Dr. Tolga Bayındır, Dr. Nassiba Junayeva, Madina Moldasheva, Roza Yesbalayeva ss. 807-817, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, Türkistan.
• Şahbaz, M. G. (2023). Kazak Yazı Dilinin Kuruluşu (1870-1926), Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Turan, Ş. (1996). Türk Devrim Tarihi, Yeni Türkiye’nin Oluşumu (1923-1938), 3. Kitap: İstanbul.
• Türk, V. (2005). Kazak Gazeti, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 19, s. 131-138.