Tire ve Kartal Dağı’ndaki Yeni Tespitler

Yıl 2022, Sayı: 27, 151 - 173, 09.02.2023

Ali Özkan

https://doi.org/10.26650/anar.2022.1117141

Öz

Bu çalışma, Küçük Menderes (Kaystros)Vadisi kentlerinden Tire’de ve nispeten daha az bilgi sahibi olduğumuz Tire’nin dağlık bölgelerinde yürütülen yüzey araştırmalarında elde edilen bazı yeni verileri değerlendirmektedir. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan vadinin tarım faaliyetleri açısından avantajlı olmasının yanı sıra, Lydia ve Ionia’yı birbirine bağlayan ticari yol ağları üzerinde bulunmaktadır. Bölgede yapılan önceki çalışmalar, Geç Tunç Çağı’ndan itibaren, söz konusu yol ağlarının güvenliğini sağlamak adına stratejik noktalarda kale ve kule yapıları inşa edildiğini göstermiştir. İnşa edilen savunma yapıları, Ephesos ile Sardeis kentlerini birbirine bağlayan ulaşım ağları üzerinde olmasından dolayı, kentleri tehdit eden olası saldırılarda önemli bir misyon üstlenir. Bu çalışmada yüzey araştırmalarında tespit edilen Tire-Küçükkale ve Germencik-Dampınar arasında oldukça stratejik noktada inşa edilen Hellenistik Dönem’e ait bir kale tanıtılmaktadır. Kartal Dağı’nda yer alan bu kale dışında, dağın kuzey ve güney yamaçlarında olmak üzere, Geç Antik-Bizans Dönemi’ne (6. yüzyıl) tarihlenen iki kilise tespit edilmiştir. Yazıtlar ile Ephesos kırsalında yer aldığı belgelenen, Tire-Küçükkale ile Büyükkale’de lokalize edilen Bonitai, Kartal Dağı yakınında yer alan önemli bir kırsal yerleşimdir. Yeni tespit edilen mimari mekânlar, Boniatai kırsal yerleşiminin yakın çevresinin arkeolojik veriler ile değerlendirme imkanı vermiştir. Yerleşim, Hellenistik Dönem’de stratejik konumu ile ön plana çıkar. Roma İmparatorluk Dönemi’nde uygun tarımsal koşullar ve bölgeden geçen yol ağlarının katkısı ile Ephesos’un en önemli kırsal yerleşimlerinden biri olarak sivrilir. Tarımsal üretimden kaynaklı canlılık Geç Antik Dönem’de sürmüştür. İnşa edilen kilise yapıları bunu doğrulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küçük Menderes Vadisi, Kartal Dağı, Tire, Kırsal Yerleşimler, Mimari.

Destekleyen Kurum

Türk Tarih Kurumu

Teşekkür

Doktora çalışmalarıma bursları ile destek veren Türk Tarih Kurumu’na teşekkür ediyorum.

New Findings from Tire and Mount Karta

Öz

This study focuses on some of the new findings obtained during the surveys carried out in Tire, one of the cities in the Küçük Menderes ((Little Meander, called Kaystros in ancient Greek) Valley of which relatively little information exists, and its mountainous regions. In addition to the agricultural advantages from the fertile plains in this east-west running valley, it also has road networks beneficial for trade that connect the Lydia and Ionia regions, ending at the Aegean Sea. Previous studies on the region show castles and tower structures to have been built at strategic points since the Late Bronze Age to ensure the safety of these road networks. Because these defensive structures built were on the transportation networks connecting the cities of Ephesos and Sardis, they also took on an important mission against possible attacks that might threaten the cities. This study introduces a Hellenistic castle that was identified during the surveys as having been built at a very strategic point between Küçükkale village in the Tire District and Dampınar village in the Germencik district. In addition to this castle found on Mount Kartal, two churches dating to the Late Antiquity (6th century CE)-Byzantine Empire in were identified on the northern and southern slopes of Mount Kartal.Bonitai has been documented through inscriptions to be located in the countryside of Ephesos somewhere near Küçükkale and Büyükkale villages in Tire and was an important rural settlement located near Mount Kartal. The newly identified architectural sites have provided an opportunity to evaluate the immediate surroundings of the rural settlement of Bonitai with archaeological data. The settlement stands out in terms of its strategic location during the Hellenistic Period. During the Roman Empire, it became one of the most important rural settlements of Ephesos through its suitable agricultural conditions and network of roads passing through the region. The vitality stemming from agricultural production continued into Late Antiquity, with the church structures that had been built confirming this.

Anahtar Kelimeler

Küçük Menderes Valley, Mount Kartal, Rural Settlements, Architecture

Kaynakça

• Ahrweiler, H. (1965). ‘L’histoire et la géographie de la région de Smyrne entre les deux occupations turques (1081-1317). Travaux etMemories(1), 1-204. google scholar
• Akalın, A. G. (2006). Hellenleştirmede bir yerleşim öğesi: katoikia. Tarih Araştırmaları Dergisi (39). 65-74. google scholar
• Akarca, A. (1998). Şehir ve savunması (3. Baskı b.). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Alanyalı, F. S. (2001). Ephesos’da phrygialı bir tanrıça. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(2), 1-12. google scholar
• Altınoluk, S. (2013). Hypaipa. A Lydian city during the Roman Imperial period. İstanbul: Ege Yayınları. google scholar
• Aperghis, G. G. (2004). The Seleukid royal economy, the finances and financial administration of Seleukid Empire. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Baltazzi, A. (2002). Bir İzmirli arkeolog: Büyük dedem Demostene Baltazzi. İzmir Kent Kültürü Dergisi(5), 340-341. google scholar
• Benndorf, O. (1906). Forschungen in Ephesos band I. Viyana: Österreichischen Archaeologischen Institute. google scholar
• Buresch, K. (1898). Aus Lydien. Epigraphische-geographische reisefrüchte. Leipzig: B.G. Teubner. google scholar
• Durugönül, S. (1997). 1995 Yılı İçel İli Antik Dağlık Kilikya Yüzey Araştırması. XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı içinde (s. 253-258). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Chiriac, C., & Munteanu, L. (2014). Trade connections between Asia Minor and the Western Pontic area in the 4th century CE. Some sphragistic considerations. In V. Cojocaru, A. Coşkun, & M. Dana (Eds). Interconnectivity in the Mediterranean and Pontic World during the Hellenistic and Roman Periods (pp. 299-330). Cluj-Napoca: Mega Publishing House. google scholar
• Çevik, N. (2015). Lykia kitabı. Antalya: Suna İnan-nan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü. google scholar
• Cohen, G. M. (1995). The Hellenistic settlements in Europe, the islands, and Asia Minor. Oxford: University of California Press. google scholar
• Fıratlı, N. (1990). La Sculpture byzantine figurée au musée archéologique d’Istanbul. Paris: Librairie d’Amerique et d’Orient Adrien Maisonneuve, Jean Maisonneuve Successeur. google scholar
• Gürler, B. (2002). Arkeolojik değerleriyle Tire ve çevresi. İzmir Kent ve Kültür Dergisi(5), 90-94. google scholar
• Gürler, B., ve Bilici, H. (2008). Kaystros ovasında Roma İmparatorluk imajı: Buluntularla kültür ve kimliği tanımlamak. Delemen. İ.,S. Çokay-Kepçe, A. Özdizbay, & Ö. Turak (Ed), Prof. Dr. Haluk Abbsoğlu’na 65. Yaş Armağanı. Euergestes içinde (159-165). Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü. google scholar
• Heinzel, E. (1999). Der Kybelekult und die dreigötterreliefs aus Ephesos. In P. Scherrer, H. Taeuber, & H. T (Ed), Steine und Wege. Festschrift Dieter Knibbe (pp. 35-42). Viyana: SoSchr ÖAI 32. google scholar
• John Bishop of Ephesus (1860). Ecclesiastical History. (R. P. Smith, Çev.) Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Külzer, A. (2017). Streifzüge durch das tal des Kaÿstrios (Küçük menderes): Historisch-geographische impressionen aus westanatolien. In Külzer, A. ve Popovic, M. (Eds). Space, Landscapes and Settlements in Byzantium. Studies in Historical Geography of the Eastern Mediterranean (pp. 195-213). Viyana-Novi Sad: Austrian Academy of Sciences. google scholar
• Kalkan, H. (2021). Lydia’da bir kent arkeolojisi Hypaipa. Ankara: Akademisyen Kitabevi. google scholar
• Kalkan, H. ve Koçak Yaldır, A. (2014). The preliminary archaeological field survey in Hypaipa. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 1(14), 65-74. google scholar
• Keil, J., & Premerstein, A. v. (1914). Bericht über eine dritte reise in Lydien und den angrenzenden gebieten Ioniens, ausgeführt 1911 im Auftrange der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Viyana. google scholar
• Ladstätter, S. (2008). Römische, spätantike und byzantinische keramik. M. Steskal, & M. La Torre, Das Vedius Gymnasium in Ephesos Archäologie und Baubefund (pp. 97-189). Viyana: Österreichischen Archäologischen institut in Wien. google scholar
• Ladstätter, S., Plattner, G. A., Prochaska, W., & Tozzi, G. (2020). The provenance of the meter relief I 1108, Kunsthistorisches Museum Vienna. Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien, Band 88, 267-280. google scholar
• Lawrence, A. W. (1979). Greek aims in fortification. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Leveau, P. (1983). La ville antique et l’organisation de l’espace rural: Villa, ville, village. Annales. Histoire, Sciences Sociales, 38(4), 920-942. google scholar
• Müller-Wienner, W. (1961). Mittelalterliche Befestigungen im Südlichen Jonien. İstanbuler Mitteilungen(11), 5-122. google scholar
• Meriç, R. (1988). Antik Dönemde Küçük Menderes havzasının tarihsel coğrafyasına genel bir bakış. Ege Coğrafya Dergisi, 4(1), 202-213. google scholar
• Meriç, R. (2009). Das Hinterland von Ephesos. Archäologisch-topographische Forschungen im Kaystros-Tal. Viyana: Österreichisches Archäologisches Institut. google scholar
• Meriç, R., Merkelbach, R., Nolle, J., Şahin, S. (1981). Die ınschriften von Ephesos Teil VII,1: Nr 3001-3500. Boon: Rudolf Habelt Verlag. google scholar
• Niewöhner, P. (2021). Byzantine ornaments in stone: Architectural sculpture and liturgical Furnishings. Berlin-Boston: De Gruyter. google scholar
• Özkan, A. (2018). Kaystros havzası’nda antik dönem kırsal yerleşim düzeni: Dideiphyta katoikia örneği. N. E. Şahin, F.Onur, ve M. E. Yıldız (Ed.), Eskiçağ Yazıları 12 içinde (s. 203-227). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. google scholar
• Özyıldırım, M., ve Yeğin, Y. (2018). Olba manastırı kuzey kilisesi’nin değerlendirilmesi. Seleucia (VIII), 165-190. google scholar
• Poblome, J. (2004). Comparing ordinary craft production: Textile and pottery production in Roman Asia Minor. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 47(4), 491-506. google scholar
• Ricl, M. (2003). Society and economy of rural sanctuaries in Roman Lydia and Phrygia. Epigraphica Anatolia (35), 77-101. google scholar
• Ricl,M. (2009). Report on the results of an epigraphic survey in the Cayster Valley in October 2008. Dialogies d’historie Ancienne 35(2), 182-185. google scholar
• Ricl, M. (2015). New inscriptions from the Kayster (Küçük Menderes) Valley II”. Ancient West & East (14). 275-291. google scholar
• Ricl, M. (2020). New ınscriptions from the Kaystros River (Küçük Menderes) Valley. Belgrad: University of Belgrade Faculty of Philosophy. google scholar
• Roller, L. E. (2004). Ana Tanrıça’nın izinde. Anadolu Kybele kültürü. (A. Avunç, Çev.) İstanbul: Homer Kitabevi. google scholar
• Saka, A. (2019). Balıkesir iline bağlı Havran ve Burhaniye ilçelerinde tespit edilen kaya nıtları. Tüba-Ar(24), 133-148. google scholar
• Saradi, H. G. (2006). The Byzantine city in the sixth century. Literary images and historical reality. Atina: Perpinia. google scholar
• Schuler, C. (1998). Ländliche Siedlungen und gemeinden im hellenistischen und römischen kleinasien. Münih: C. H. Beck. google scholar
• Sevin, V. (1975). Batı Anadolu’nun az bilinen antik kenti Hypaipa üzerine bir araştırma. İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi(28-29), 41-53. google scholar
• Sevin, V., Arslan Sevin, N., & Çetin, S. (2013). Neikaia. Unutulmuş bir antik kent. İzmir-Ödemiş: Ödemiş Müzesi Yayınları. google scholar
• Tül, Ş. (2014). Artemis yolu üstünde ilkçağ kenti Hypaipa. İzmir: Ödemiş Belediyesi Yıldız Kent Arşivi ve Müzesi Yayını: 10. google scholar
• Tüfekçi Sivas, T. (2007). Batı Frigya’da Frig yerleşmeleri ve kaya anıtlarının araştırılması. Sivas, H. ve T. Tüfekçi Sivas (Ed.). Friglerin gizemli uygarlığı (s. 77-92). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Texier, C. (2002). Küçük Asya tarihi, coğrafyası ve arkeolojisi. (A. Suat, Çev.) Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı. google scholar
• Tok, E. (2016). Aşağı Kaystros Vadisinde türkmen akınlarına karşı bir sığınak: Keçi Kalesi. Sanat Tarihi Dergisi, 25(2), 249-275. google scholar
• Uçankuş, H. T. (2002). Ana tanrıça Kybele’nin ve Kral Midas’ın ülkesi Phrygia (Kültür Rehberi). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Uzunoğlu, H. (2019). The katoikia of Lydomouandeitai in the Cayster Valley- A new honorary inscription preserved in the Museum of Tire. In M. Nollé, P. M. Rothenhöfer, G. Schmied, K. H. Schwarz, & H. C. Mosch (Eds). Panegyrikoi Logoi Festschrift für Johannes Nollé zum 65. Geburtstag (pp. 427-439). Bonn: Habelt Verlag. google scholar
• Uzunoğlu, H. (2019). Tire Müzesi’nden yeni yazıtlar. Cedrus (7), 545-555. google scholar
• Uzunoğlu, H. (2020). Tire Müzesi’nden bazı yeni mezar yazıtları. Phaselis Disiplinlerarası Akdeniz Araştırmaları Dergisi(6), 191-201. google scholar
• Vardar, S. (2015). Küçük Menderes Havzası doğu bölümünde paleocoğrafya araştırmaları (Ödemiş Ovasında Jeoarkeolojik Değerlendirmeler). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları. google scholar
• Weber, G. (1892). Hypaepa, le Kaleh d’Aïasourat, Birghiet Oedémich. Revue des Études Grecques(5), 7-21. google scholar