Üsküdar Ahmediye Külliyesi ve Lale Devri Mimarisi İçindeki Yeri

Yıl 2019, Sayı: 12, 163 - 192, 31.07.2019

Seda Coşkun

Öz

III. Ahmet döneminde 1718 yılında imzalanan Pasarofça
Antlaşması’ndan sonra Batı ile uzun süreli barış devrine girilmiştir ve ilk
elçiler Avrupa’ya yollanmıştır. Bu amaçla Yirmisekiz Mehmet Çelebi ilk Osmanlı
elçisi olarak Fransa’ya gönderilmiştir. Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Fransa
seyahatinden getirdiği saray ve bahçe planları ile sefaretname Padişah III.
Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın dikkatini çekmiştir. Bu
sebeple III. Ahmet döneminde hem sultan hem de devlet ricali tarafından
özelikle İstanbul’da çok sayıda imar faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Lale Devri
olarak adlandırılan 1718-1730 yılları arasındaki dönemde kasırlar, köşkler,
saraylar, çeşmeler, sebiller, kütüphaneler ve orta ölçekli külliyeler
yapılmıştır. 1722 yılında yaptırılan Ahmediye Külliyesi de dönemin en önemli orta
ölçekli komplekslerinden biridir. Bu külliye genel olarak Klasik Osmanlı
mimarisi özelliklerine sahiptir. Ancak kompleksin bazı bölümlerinde Doğu-Batı
sentezi uygulamalar da görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında Ahmediye Külliyesi
aynı zamanda bir geçiş dönemi yapısıdır.

Anahtar Kelimeler

Lale Devri, III. Ahmet, Ahmediye Külliyesi, 18. Yüzyıl

Uskudar Ahmediye Complex & Its Place in the Architecture of the Tulip Period

Öz

After the Treaty of Passarowitz was signed
in 1718 under Ahmed III's rule, the Ottoman Empire entered a long period of peace with the West, and subsequently, first
envoys were sent to Europe. To
this end, Yirmisekiz (twenty-eight) Mehmet Çelebi was sent to France as the
first Ottoman envoy. The
palace and garden plans brought by Mehmet Çelebi
from France caught the
attention of Sultan Ahmed III and Grand Vizier Nevşehirli Damat Ibrahim Pasha.  For this
reason, during the reign of Ahmed III, both the sultan and dignitaries
commissioned a large number of buildings,
especially in Istanbul.
Between the years 1718 and 1730, the so-called Tulip Era, many pavilions, kiosks, palaces, fountains, libraries, and medium-sized complexes
were built. Ahmediye Complex, built in 1722,
is one of the most important medium-sized complexes of this
period. Overall, this complex bears
the characteristics of Classical Ottoman architecture. However, in some parts of the complex, practices reflecting East-West synthesis are also
seen. From this perspective, the Ahmediye Complex is also a structure of the transition period.

Anahtar Kelimeler

Tulip Era, Ahmed III, Uskudar Ahmediye Complex, 18th century

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Mert, “Hassa Baş Mimarı Kayserili Mehmed Ağa ve Görev Yaptığı Yıllarda İstanbul’da İnşa Edilen Yapılar”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler’de Akademik Araştırmalar-1, Ankara 2018, s. 593.
• ANDIÇ, Fuat ve Süphan, Batıya Açılan Pencere Lâle Devri, İstanbul 2006.
• BAKIR, Betül, Mimaride Rönesans ve Barok Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri, Ankara 2003.
• CANCA, Gülçin, Bir Geçiş Dönemi Olarak İstanbul’da III. Ahmet Devri Mimarisi (1703-1730), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk-İslam Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1999.
• CANCA, Gülçin, “Üsküdar Ahmediye Külliyesi ve Lale Devri Mimarisi İçinde Bir Değerlendirme”, VI. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, İstanbul 6-9 Kasım 2008, C. 1, s. 193, 195, 199.
• CEZAR, Mustafa, “Osmanlılarda 18.Yüzyıl Sanat ve Kültür Ortamı”, 18. yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı Sempozyum Bildirileri İstanbul 20-21 Mart 1997, Sanat Tarihi Derneği Yayınları:3, İstanbul 1998, s. 44-45.
• ÇAVDAR, Tûba, “Osmanlı Döneminde Üsküdar’da Kurulmuş Kütüphaneler”, V. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, C.1, İstanbul 1-5 Kasım 2007, s. 81.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa, KAPLAN, Gülcan, ”Üsküdar Ahmediye Camii ve Kaybolan Kâbe Tasvirli Çini Panosu”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu 19-21 Ekim 2018 Bildiriler, Cilt: III, İstanbul 2019, s. 235-265.
• EKİMCİ, Betül, Üsküdar’ın Vakıf Eser Kültür Mirası ve Korunması İçin Öneriler, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2011.
• HASKAN, M. Nermi, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, C.1-C.2-C.3, İstanbul 2001.
• HAYTA, Necdet; ÜNAL, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri (18. Yüzyıl Başlarından Yıkılışa Kadar), Ankara 2010.
• İŞLİ, Esin, İstanbul Tekkeleri Mimarisi Eklentileri ve Restorasyonu, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Rölöve ve Restorasyon Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 1998.
• KOÇU, Reşat E., “Ahmediye Külliyesi”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul 1958, s. 379, 380, 382.
• KONYALI, İbrahim H., Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar, C.1-C.2, İstanbul 1977.
• KUBAN, Doğan, Osmanlı Mimarisi, İstanbul 2007.
• KURU, Alev, 2008, “İkonografik Açıdan Orta Çağ Türk Mimarisinde Yer Alan İstiridye Motifi”, Erdem Dergisi, C. 10, S. 52, Ankara 2008, s. 112.
• MAZLUM, Deniz, “18. yy. İstanbulu’nda Basılı Kitabın Öyküsü ve Kütüphaneler”, Prof. Doğan Kuban’a Armağan, C.1, İstanbul 1996, s. 48.
• ÖDEKAN, Ayla vd., Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908, İstanbul 2011.
• ÖVÜÇ, Erkan, Bir Osmanlı Sokağı’nın Tasavvuf Merkezli Tahlili: Üsküdar İnadiye Caddesi Örneği, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, Tasavvuf Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• RADO, Şevket, Paris’te Bir Osmanlı Sefiri, Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin Fransa Seyahatnamesi, İstanbul 2012.
• SAKAOĞLU, Necdet “Lale Devri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul 1994, s. 182.
• SANER, Turgut, “Lale Devri Mimarlığı’nda Hint Esinleri (Çinihane)”, Sanat Tarihi Defterleri, S. 3, İstanbul 1999, s.35-54.
• SARIDİKMEN, Gül, Türk Resminde İstanbul’un Mimarlık Örnekleri 1860-1960, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2007.
• ŞAHİN, Soner, Değişim Sürecinde Osmanlı Mimarlığı III. Ahmet ve I. Mahmud Dönemi (1703-1754), İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• ŞENGÜL, Ebru, Eyüp Hacı Beşir Ağa Külliyesi Restorasyon Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2005.
• TURAN, Bircan, Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Kullanılan İstiridye Motifi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Tarihi ve Kuramı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013.
• ÜLGEN, Hikmet, İstanbul Camileri, İstanbul 1966. ÜNALAN, Sibel, “Üsküdar’da Kütüphane Mimarisi (Osmanlı Dönemi)”, VI Uluslararası Üsküdar Sempozyumu, C.1, İstanbul 6-9 Kasım 2008, s. 180-181.
• YÜKSEL, Aydın İ., “Ahmediye Külliyesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul 1989, s. 170.
• YÜKSEL, Aydın İ., “Ahmediye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul 1993, s.136-137.