SARUHANLI BEYLİĞİ DÖNEMİ MANİSA KENT KURGUSU ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2017, Sayı: 8, 199 - 218, 30.07.2017

Sema Gündüz Küskü

Öz

Sipylos/Spil dağının kuzey eteğinde, sarp bir yamaca konumlandırılmış kalesiyle oldukça korunaklı olan ve kuzey-güney-doğu-batı yol ağları üzerinde bulunan Manisa, uzun bir ablukanın ardından Beyliğin kurucusu Saruhan Bey tarafından 1313 yılında ele geçirilir. Kale içerisindeki yerleşim aslında Helenistik dönemden itibaren sur dışına taşmaya başlar. Buna karşın Bizans döneminde yerleşimi büyük ölçüde dış kale surlarının içerisinde olan Manisa kenti, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölüm şeklinde gelişir. Osmanlı Dönemine gelindiğinde ise kale içerisinde yalnız iki mahalle kalmıştır. Kentteki Saruhanlı yerleşimi ise ilk günden itibaren sur dışına taşacağının sinyallerini vermesine karşın kentsel gelişimin büyük ölçüde İshak Çelebi (1359-1388) döneminde gerçekleşmiş olması dikkat çekicidir. Mimari faaliyet açısından da bu süreç bazı özel uygulamalarıyla öne çıkar. Bu nedenle amaçlanan yeni kültürün başkenti olarak tanımlanan Manisa’nın mimari uygulamaları ve kent kurgusu özelinde bazı gözlemler yapmak; mevcut mimari veriler doğrultusunda tespit edilebilen gelişimi, Beyliğin siyasi yapısı ve dönem şartları göz önünde bulundurularak anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmaktır. 

Anahtar Kelimeler

Manisa, Magnesia Ad Syplum, Saruhanoğlu Beyliği, Saruhan Bey, mimari, kent kurgusu

THOUGHTS ON MANISA CITY URBAN PLANNING DURING THE TIME OF SARUHANLI PRINCIPALITY

Öz

Manisa (Magnesia ad Syplum) is located on the northern slope of Spil Mountain. It is also on the intersection at the trade roads since Neolithic period. During the Latin invasion of Constantinople, Magnesia ad Syplum has chosen as a capital city of Byzantine Empire because it’s fortified location. It is famous for protecting the Imperium treasure. City conquered by Saruhan Bey who was the founder of the Saruhanogullari principality, after a long siege in 1313. The settlement inside the castle, began to move out of the city during the Hellenistic period. When the Turkish settlers arrive the area, City were already divided into two section: Inner and Outer castle. By the time of Ottomans, only two districts left in the Castle. However in the Saruhanly period, the settlement tended to move out of the city walls from the beginning. The most part of the urban development planned in Ishak Chelebi’s (1359-1388) reign. Also this process came into prominence with some specific examples in terms of architectural activities. Therefore, our aim is to make some observations about architectural activities and city plan of Manisa which is identified as the capital of a new culture; trying to understand and evaluate the city developments by means of existent architectural activities by taking political structure and period conditions into account. 

Anahtar Kelimeler

Manisa, Magnesia Ad Syplum, Saruhanli Principality, Saruhan Bey, architecture, city plan

Kaynakça

• Acun, Hakkı. 1999. Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akok, Mahmut. 1972. “Konya’da Sahib-ata Hanikah, Camiinin Rölöve ve Mimarisi”, Türk Arkeolojisi Dergisi, XIX, II, (1970): 5-38.
• Akşit, Oktay. 1983. Manisa Tarihi (Magnesia ad Sipylum) Başlangıcından M.S. 397 Yılına Kadar, İstanbul.
• Aslanoğlu, A. Rana. 2000. Kent, Kimlik ve Küreselleşme, Bursa: Ezgi Kitapevi.
• Aşıkpaşazade. 1992. Osmanlı Tarihi, (Haz. N. Atsız), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 1989. İstanbul Mimari Çağının Menşei, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, Ertuğrul, Osman, Organ Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Bayezid 630-805 (1230-1402), I, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul Enstitüsü.
• Barkan, Ö. Lütfü. 1974. “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler” Vakıflar Dergisi, II: 279-387. Doğan, Umut. 2007.
• Magnesia Ad Sipylum, Arkeoloji, Topografya ve Tarihi Coğrafya İncelemesi, (Dokuz Eylül Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi) İzmir.
• Darkot, Besim. 1970. “Manisa”, İslam Ansiklopedisi, 7: 288- 290. Develioğlu, Ferit. 1962. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara.
• Dukas. 1956. Bizans Tarihi, (Çev.: V.L. Mirmiroğlu), İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Durukan, Aynur. 2001. “Anadolu Selçuklu Dönemi Kaynakları Çerçevesinde Baniler” Sanat Tarihi Defterleri 5: 43-132.
• Durukan, Aynur. 2006. “Baniler”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Mimarlık ve Sanat, 2, (Ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 137-171.
• Durukan, Aynur. 2014. “Beylikler Dönemi Kültür Ortamından Bir Kesit” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- 9/10: 391-502. Ergin, Nina-C. K.
• Neumann-A. Sınger. 2007. Feeding People, Feeding Power, Imarets in the Ottoman Empire, İstanbul: Eren Yayınları.
• Ermiş, Ü. Melda., S. Gündüz Küskü, A. Yılmaz. 2016. “Erken Demirçağ’ından Ortaçağ’a Manisa Kalesi”, TÜBA-KED, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 14: 247-259.
• Emecen, Feridun. 1995. “Saruhanoğulları ve Mevlevilik”, Ekrem Hakkın Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 282-297.
• Emecen, Feridun. 2000. “Osmanlı’nın Batı Anadolu Türkmen Beylikleri Fetih Siyaseti: Saruhan Beyliği”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), (ed. E.A. Zachariadou, çev. G.Ç. Güven-İ. Yerguz-T. Altınova), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 34-40.
• Emecen, Feridun. 2006. Tarih İçinde Manisa, Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayınları.
• Emecen, Feridun. 2013. XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, .
• Emir, Sedat. 1994. Erken Osmanlı Mimarlığında Çok İşlevli Yapılar: Kentsel Organizasyon yapıları olarak Zaviyeler. Orhan Gazi Dönemi Yapıları, II, İzmir: Akademi Yayınları. Evliya Çelebi. 1999. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, (Hazırlayan Z. Kurşun, S. A. Kahraman, Y. Dağlı), 9. Kitap, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. 2011. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnamesi,7-10. Kitaplar, Dizin, 2, (Hazırlayan S. A. Kahraman, Y. Dağlı, R. Dankoff), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, Semavi. 1963. “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23:1-80.
• Foss, Clive, D. 1986. Winfield. Byzantine Fortifications an Introduction, Pretoria: University of South Africa. Foss, Clive. 1979. “Late Byzantine Fortification in Lydia (With ten plates)”, JÖB. 28: 297–320.
• Gökçen, İbrahim. 1946. Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (H. 954-1060), I, Manisa: C.H.P. Manisa Halkevi Yayınları.
• Gökçen, İbrahim. 1950. Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (H. 1060, Miladi 1650’den sonra), II, Manisa: C.H.P. Manisa Halkevi Yayınları.
• Günal, Zerrin. 2006. “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Saray Teşkilatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Sosyal ve Siyasal Hayat, 1, (Ed. A. Yaşar Ocak), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 197-204.
• Gündüz, Sema. 2010. “Sultan Türbelerindeki Simgesellik: Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Beyliği Örnekleri” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12: 237-272.
• Gündüz Küskü, Sema. 2014a. “Türk Dönemi Manisa Kenti ve Düşündürdükleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- 9/10: 639-656.
• Gündüz Küskü, Sema. 2014b. Osmanlı Beyliği Mimarisinde Anadolu Selçuklu Geleneği, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gündüz Küskü, Sema. 2017. “Bursa Kale Kentindeki İlk Osmanlı Yapıları ve İmgesel Çözümlemeleri” Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları, Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’hna Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 131-136.
• Hoca Sadettin Efendi. 1999. Tacü’t Tevarih (Çev. İ. Parmaksızoğlu), I, Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi. 1999. Tacü’t Tevarih (Çev. İ. Parmaksızoğlu), II, Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbn Batuta. 2004. İbn Batuta Seyahatnamesi, I (Çev. A. Sait Aykut), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Kara, Mustafa. 1999. “Osmanlı Döneminde Dervişler Ne Yaptı”, Osmanlı Toplum, 4, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 446-450.
• Mehmed Neşri. 1987. Kitab-ı Cihan-nüma, I. (Haz. F.R. Unat ve M.A. Köymen), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lowry, Heath W. 2007. “Random Musings on the Origins of Ottoman Charity From Mekece to Bursa, İznik and Beyond”, Feeding People, Feeding Power, Imarets in the Ottoman Empire, (Ed. N. Ergin, C. K. Neumann, A. Sınger), İstanbul: Eren Yayınları.