TÜRK HALK TİYATROSU'NUN SİNEMAYA ETKİLERİ

Yıl 2018, Sayı: 9, 337 - 349, 12.12.2018

Murat Ünal

Öz

Çağdaş sanat, geçmişin yaratıcı çalışmalarının üzerinde yükselir. Bazı dönemlerde geleneksel olana tepki gösterse de bir yanıyla bu mirastan beslenir. Türk sanatı özellikle mimari, edebiyat, müzik ve tiyatro konularında zengin bir kültürel ve sanatsal geçmişe sahiptir. Yüz yaşına giren Türk Sineması, bu sanatsal mirastan kimi zaman bilinçli olarak kimi zamansa bilmeden yararlanmıştır. En fazla yararlanılan kaynaklar; Karagöz, meddah, ortaoyunu gibi Türk halk tiyatrosu ile sözlü anlatılar ve yazılı mizah edebiyatının kimi örnekleri olmuştur.

Türk halk tiyatrosuyla ve sözlü edebiyatla sinemanın ilişkisi, olay örgülerinin perdeye transfer edilmesi ve yüzyıllar içinde kendisini ispatlamış garantili güldürme tekniklerinin ödünç alınması biçiminde başlamıştır. Zira Karagöz, Ortaoyunu, Meddah ve diğer sanatlar, yüzlerce yıl boyunca toplumun seyir zevkine yönelik ihtiyacı gidermişlerdir.

Bu seyirlik oyunların tümü sözün gücüne ve hareket komiğine dayalıdır. Bu gelenek sinemamızı da etkilemiştir. Türk halk tiyatrosunda eleştiri sanıldığının aksine vardır anca bilinçli bir muhalefet kurumu biçimine tam olarak dönüşemez. Bu gelenekten beslenen güldürü sinemasında da benzer eğilimler ve nitelikler göze çarpar. Bu filmlerde eleştiri geleneğinin kurumsallaşmadığı bir topluma özgü; kimseyi kırmadan kendisi de kırılmadan eleştiri yapmanın yolları keşfedilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Güldürü Sineması, Geleneksel Türk Tiyatrosu, Karagöz, Ortaoyunu, kültürel temsiller

INFLUENCES OF TRADITIONAL TURKISH THEATRE ON CINEMA

Öz

Contemporary art rises on the creative works of the past. Contemporary Turkish art posseses a rich cultural and artistic history, especially in the fields of architecture, literature, music and the theatre. Turkish cinema has benefited from this heritage sometimes purposefully and at other times without even realising it. The sources that have most benefited from traditional spectacle art are mediums such as; Karagöz, Meddah, Ortaoyunu as well as examples of narrated stories such as Keloğlan and various examples of written humour literature. The relationship between cinema and traditional spectacle arts and oral literature starts with the transferring of the situation patterns on to the white screen and the borrowing of tried and tested comedy techniques performed over hundreds of years. Traditional Turkish Theatre successfully satisfied the publics taste of spectacle through the years.

Traditional Turkish Theatre heavily depends on the strength of wording. This tradition affected Turkish cinema as well. Contrary to the supposition, criticism does exist in the Turkish spectacle. However, it never evolves into the conscious opposition establishment as in the western perspective. Similar tendencies and attributes can be observed in cinema comedy that feeds from this tradition. These films try to explore ways of criticism without upsetting anyone, specific to a society with no established criticism tradition.

Anahtar Kelimeler

Turkish Comedy Cinema, Traditional Turkish Theatre, Karagoz (shadow theatre), Ortaoyunu, (light comedy), cultural representations

Kaynakça

• And, Metin. Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınları, 2000.
• Berger, John. Görme Biçimleri. Çev: Yurdanur Salman. İstanbul: Metis Yayınları, 1993.
• Erdoğan, Nezih. Sinema Kitabı, İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1992.
• Dikiciler, Osman. Arzu Film Ekolü, Ankara: Antalya Kültür Sanat Vakfı Yayını, 2002.
• Gökmen, Salih. Bugünkü Türk Sineması, İstanbul: Fetih Yayınevi, 1973.
• Kaminsky, Stuart M. American Film Genres, Chicago: Nelson-Hall Pres, 1988.
• Özön, Nijat. Karagözden Sinemaya (1. Cilt), Ankara: Kitle Yayınları, 1995.
• Sunal, Kemal. TV ve Sinemada Kemal Sunal Güldürüsü, İstanbul: Om Yayınları, 2002.
• Engin Ayça, “Yeşilçam’a Bakış”, Der: Süleymá Murat Dinçer, Türk Sineması Üzerine Düşünceler, Ankara: Doruk Yayınları, 1996.
• Bayram, Nazlı. “Varlıklı ve Egemen Olmayan Bir Aylak: Turist Ömer”. İletişim Dergisi, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, sayı: 99/2, 1999.
• Coşkun, Pınar. Dünden Bugüne Türk Gölge Tiyatrosu, Ankara: Basılmamış Uzmanlık Tezi (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü), 2010.
• Kırmızı, Nazlı. “80’lerin ve 90’ların kahramanı: Kemal Sunal”, Güldiken Mizah Kültürü Dergisi, İris Yayıncılık, İstanbul, sayı:8, 1995.
• Maktav, Hilmi. 1980 Sonrasında Türkiye’de Yaşanan İdeolojik ve Kültürel Dönüşümlerin Türk Sinemasına Yansımaları, İzmir: Basılmamış Doktora Tezi (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Nutku, Özdemir. “Meddahlık Olgusu”, Meddah Kitabı, Derleyen: Ünver Oral, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2003.
• Oran, Bülent. “Yeşilçam Nasıl Doğdu, Nasıl Büyüdü, Nasıl Öldü ve Yaşasın Yeni Sinema”, Türk Sineması Üzerine Düşünceler, Der: Süleymá Murat Dinçer, Ankara: Doruk Yay., 1996.
• OSKAY, Ünsal; “Sinemanın Yüzüncü Yılında Türk Sinemasında Entelektüellik Tartışması”, Türk Sineması Üzerine Düşünceler, Der: Süleymá Murat Dinçer, Ankara: Doruk Yay., 1996.
• Özgüç, Agah. “Türk Sineması’nda Güldürü Filmleri”, Güldiken Mizah Kültürü Dergisi, sayı:8, İstanbul: İris Yayıncılık, 1995.
• Pertan, Ersin. “Karagöz ve Türk Sineması”, Karagöz Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yay., 2000.
• Şasa, Ayşe. “Söyleşiler”, Sinema Yıllığı 93, İstanbul: Türsak Vakfı Yayınları, 1994.
• Türkmen, Fikret ve Fedakâr, Pınar; "Türk Halk Tiyatrosunda Hareket Komiğine Bağlı Mizahi Unsurlar", Milli Folklor, Sayı: 82, 2009.
• Uluyağcı, Canan; “Türk Sinemasında Güldürü", Kurgu Dergisi, Sayı:14, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1996.
• Canikligil, İlker; Bayraktar Deniz. "Güldür Yoksa Batacaksın" (25 Kasım 2014) http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/newsDetail_openPrintPage.action?newsId=9824
• Ekler, Alpay. “Seyirlik Geleneğimiz Üzerine Denemeler:1” (18 Kasım 2004) http://www.tiyatronline.com/konuk100.htm
• Metin, Okan. “Geleneksel Türk Tiyatrosu mu Yoksa Gelenek Tiyatrosu mu?”(14 Kasım 2010) http://www.tiyatronline.com/yazarlar/53/haber/644/alpay-ekler-geleneksel-turktiyatrosu-mu-yoksa-gelenek-tiyatrosu-mu
• Şener, Sevda. "Eğitimde Tiyatro ve Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu". (04 Nisan 2000) http://www.olusumdrama.sitemynet.com/bulten/sayi11/soylesi.htm