İstanbul ve Tekirdağ Rüstem Paşa Camilerinin Konum ve Mimari Özelliklerine Göre Karşılaştırmalı Olarak Incelenmesi

Yıl 2020, Sayı: 13, 117 - 141, 31.01.2020

Sezgi Giray Küçük

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0005

Öz

Osmanlı Klasik Dönemi’nin başarılı ticaret adamlarından Rüstem Paşa’nın, önemli ticaret noktalarına inşa edilmiş İstanbulEminönü ve Tekirdağ-Rodosçuk’taki Rüstem Paşa camileri, pek çok yönden benzer özellikler göstermekle birlikte bazı yönlerden de farklılaşmaktadır. Bu çalışmada, her ikisi de Mimar Sinan tarafından tasarlanan yapıların biçimlenme özellikleri incelenmiş, benzerlik ve farklılıklarının ortaya çıkmasına sebep olan etmenler, camilerin Mimar Sinan camileri plan tipi gelişimi içerisindeki yerleriyle yapıların konum, planlama, malzeme ve cephe özelliklerine bağlı olarak irdelenmiştir. Sonuçta kara ve deniz üzerinden ticaret yapılan, stratejik noktalarda konumlanmış bu camilerin tasarımında, mimarının aynı olmasına rağmen, bazı zorlayıcılıkların önemli rol oynadığı görülmüştür. Bunlar, yapının konumu, konuma bağlı olarak şekillenen mimarisi, baninin vefatından önce veya sonra yapılmış olması, süsleme öğelerinin kullanımında yöresel etkiler ve yapı malzemeleri şeklinde sıralanabilir. Yaklaşık on yıl arayla inşa edilmiş olan camilerin her ikisi de kubbeli, çift revaklı ve tek minarelidir. İstanbul’daki cami, payitahtın en geniş kubbeli veziriazam camisi olması, yoğun çini kullanımı ve mimarisinde kullanılan diğer süsleme öğeleri göz önüne alındığında döneminin ünik örneklerindenken, Tekirdağ’daki cami mimari özelliklerine bağlı olarak daha taşralı bir karakter sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Paşa, Cami, Tekirdağ, Eminönü, Mimari

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Comparative Examination of the Istanbul and Tekirdağ Rüstem Pasha Mosques in Accordance with Location and Architectural Properties

Öz

The mosques of Rüstem Pasha, one of the most successful businessmen of the Ottoman Classical Period, located in Istanbul-Eminönü and Tekirdağ-Rodosçuk, show similar features in many ways but also differ in some respects. In this study, the formation features of these mosques both of which were designed by Architect Sinan, are examined, and the factors causing similarities and differences are analized according to the position of the mosques in the plan type evolution of Architect Sinan’s mosques and also according to the location, planning, material and facade characteristics of the buildings. This study concludes that, despite the architect of both mosques being the same person, some challenging factors played an important role in the design of the mosques, both of which are located at strategic sea and land trading point . The afore-mentioned challenging factors are the location of the buildings and their architecture in the light of this location, the fact that they were built before or after the death of the ban, and local influences on the use of ornamental elements and building materials. Both of the mosques are domed, double-porticoed and single-minaret and were built at about a 10 year interval. While the mosque in Istanbul is the largest vizier mosque of payitaht with a dense usage of tiles and other ornamental elements used in its architecture, the mosque in Tekirdağ displays a more provincial character, as seen in its architectural features.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Pasha, Mosque, Tekirdağ, Eminönü, Architecture

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Rüstem Paşa.” TDV İslam Ansiklopedisi. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 288-290.
• Akçıl, Çiçek. “Rüstem Paşa Külliyesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 293-294.
• Akçıl Harmankaya, N. Çiçek. Mimar Sinan Camilerinde Sembolizm. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2018.
• Akın, Günkut. “Türk Mimarlığında Yükseltilmiş Mekân.” Dokuzuncu Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, 47-54.
• Ateş, Hacer. “Kuzey Marmara Sahilleri ve Ard Alanında Şehirleşmenin Tarihi Süreci: XVI.-XVII. Yüzyıllarda Tekirdağ ve Yöresi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009.
• Başgelen, Nezih. Tarihi Görünümleriyle Tekirdağ. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2010.
• Batur, Muzaffer. “Rüstem Paşa Camii.” Arkitekt 295 (1959): 77-79.
• Bilecik, Gülberk. “Mimar Sinan’ın Az Tanınan Bir Eseri: Sapanca Rüstem Paşa Camii ve Bağlı Yapıları.” I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Adapazarı, 22-23 Haziran 1998. Adapazarı, 1999, 211-214.
• Büyüm, Nazar. “Tekirdağ.” Yurt Ansiklopedisi. 10. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982, 7038-7061. Cumhuriyet’in 50. yılında Tekirdağ 1973 İl yıllığı. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1973.
• Çelebi, Sâî Mustafa. Yapılar Kitabı Tezkiretü’l Bünyan ve Tezkiretü’l Ebniye (Mimar Sinan’ın Anıları). Çev. Hayati Develi ve Samih Rifat. İstanbul: Koçbank Yayınları, 2002.
• Çevik, Hikmet. Tekirdağ Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Ahmet Sait Basımevi, 1949.
• Demir, Öksel. Tekirdağ Mavi Gözlü Kent. İstanbul: Heyamola Yayınları, 2009.
• Dirier, A. Alev. “Bir Mimar Sinan Emaneti: Rüstem Paşa Külliyesi.” T.C. Namık Kemal Üniversitesi Tekirdağ Değerleri Sempozyumu, 18 Eylül-21 Ekim 2010. İstanbul: Ege Basım, 2010, 171-176.
• Erzen, Jale Nejdet. Mimar Sinan Dönemi Cami Cepheleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1981.
• Erzen, Jale Nejdet. Mimar Sinan Estetik Bir Analiz. İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 1996.
• Goodwin, Godfrey. A History of Ottoman Architecture. Baltimore: Witpress Yayınları, 1992.
• Günay, Reha. Mimar Sinan. İstanbul: Yem Yayınları, 2002.
• Kalle, Sibel Hattap ve Nil Orbeyi. “Mimari Bir Sınırlama Örneği: Tahtakale Rüstem Paşa Camisi.” 9. Uluslararası Sinan Sempozyumu, Edirne, 21-22 Nisan 2015. Edirne: Trakya Üniversitesi Matbaası, 2015, 199-204.
• Komisyon, Tekirdağ’ın Bilinmeyen Tarihi ve Kültürü. Ed. Hüseyin Bayol. İstanbul: TTBBD Yayını, 2015.
• Kömürciyan, Eremya Çelebi. 17. Asırda İstanbul. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1988.
• Kuran, Aptullah. Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
• Kuran, Aptullah. “Mimar Sinan’ın Camileri.” Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri. 2 cilt. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, 175-214.
• Necipoğlu, Gülru. Sinan Çağı Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Orbeyi, Nil. “Çift Revaklı Sinan Camilerinde Modüler Sistem.” Metu JFA 33/2 (2016): 201-225.
• Orbeyi, Nil. “Planning Process of Sinan’s Ferhat Pasha Complex in Çatalca.” ICONARP International Journal of Architecture & Planning 6/1 (2018): 59-76.
• Söylemezoğlu, Kemali. “İstanbul Rüstem Paşa Camii Son Cemaat Mahalli ve Avlusu Planlamasında Gözönünde Tutulan Faktörler Hakkında.” Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı. Ed. Zeki Sönmez. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1988, 259-267
• Sözen, Metin. Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• Tanyeli, Uğur. “Sinan Mimarlığında Dış Mekân Biçimlendirilmesi.” Mimarlık Dergisi 240 (1990): 68-71.
• Tokay, Hale. “Rüstem Paşa Külliyesi.” TDV İslam Ansiklopedisi. 35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, 291-292.
• Tuncel, Mehmet. Babaeski, Kırklareli ve Tekirdağ Camileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Tunçel, Mehmet. “Türkiye’de Mimari Mirası Koruma Anlayışı ve Koca Sinan Eserlerinden Tekirdağ Rüstem Paşa Külliyesi.” Sanat Tarihi Dergisi 7 (1994): 185-209.
• Vardar, Kadriye Figen. “Rüstem Paşa Camii Taş Süslemelerinin Değerlendirilmesi.” Türkiyat Mecmuası 27/1 (2017): 367-393.
• Yetkin, Şerare. “Mimar Sinan’ın Eserlerinde Çini Süsleme Düzeni.” Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri. 2 cilt. Ed. Sadi Bayram. İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1988, 479-498.
• Yüksel, Aydın. Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri (926-974/1520-1566). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2004.
• SALT Araştırma Online Arşivi. Ali Saim Ülgen Arşivi, Levha 23, 1913-1963, TASUDOCM0051
• SALT Araştırma Online Arşivi. Ali Saim Ülgen Arşivi, Levha 65, 1945, TASUDOCM0093
• SALT Araştırma Online Arşivi. AHTKR004
• SALT Araştırma Online Arşivi. Ali Saim Ülgen Arşivi, TASUPAM010006 SALT Araştırma Online Arşivi. Ali Saim Ülgen Arşivi, TASUDOCM0052 https://www.google.com/maps
• Eski İstanbul Fotoğrafı. “Sebah Joaillier Fotoğrafı.” Erişim 26 Mayıs 2018. http://www.eskiistanbul. net/3259/eminonu-sebah-joaillier-fotografi.
• Eski İstanbul Fotoğrafı. “Pascal Sebah ve Polycarpe Joaillier Fotoğrafı.” Erişim 26 Mayıs 2018. https://i.pinimg.com/originals/63/57/ce/6357ce9a34f1cf3111c5a83ff23378a1.jpg.
• https://www.sinanasaygi.org/i/eserler/b/181-2212.jpeg dış cephe Erişim 26 Mayıs 2018.
• http://www.sinanasaygi.org/i/eserler/b/181_2213.jpg iç mekan-harim
• http://www.sinanasaygi.org/i/eserler/b/181_2.jpg dış revak
• http://www.sinanasaygi.org/i/eserler/b/181_2211.jpg kapı