Demirci Küpeler Köyü Camii Duvar Resimleri

Yıl 2020, Sayı: 13, 143 - 167, 31.01.2020

Cengiz Gürbıyık

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0006

Öz

XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı ile artan ilişkileri sonucu yeni bir sanat ortamı doğmuş ve süsleme sanatında duvar resmi olarak anılan yeni bir tür ortaya çıkmıştır. Öncelikle İstanbul’da saray ve çevresinde karşımıza çıkan bu süsleme anlayışı, zamanla tüm Anadolu’ya yayılmıştır. İstanbul’un aksine Anadolu’da özellikle camilerin yoğun biçimde alçı ve kalemişi süslemelerle bezendiği gözlenmektedir. Kalemişi ustaları ya da usta grupları tarafından yapılan bu süslemelerde, batı etkili motiflerin yanı sıra çeşitli dinsel ve sembolik tasvirlere de yer verilmiştir. Köy köy gezerek sanatlarını icra eden bu gezici ustaların pek çoğu icra ettikleri sanat eserlerine imza atmaktan imtina ettiklerinden genellikle isimleri bilinmemektedir. Ancak az da olsa bazı usta isimlerine rastlamak mümkündür. İncelemiş olduğumuz Demirci Küpeler Köyü Camii’nde ise hem yapı ustasının hem kalemişi süslemeleri yapan müzehhibin hem de hattatın isimlerinin verilmiş olması bu açıdan dikkat çekicidir. Cami, dıştan basit bir görünüşe sahip olmasına rağmen iç mekânı zengin kalemişleri ile süslenmiştir. Süslemelerle birlikte dini içerikli hat yazılar da kullanılmıştır. Çalışmamızda yapı plan ve süsleme özellikleri bakımından ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küpeler Köyü, Cami, Duvar resmi, Bezeme, Kalemişi

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Murals of The Mosque of Demirci Kupeler Village

Öz

As a result of the increasing relations of the Ottoman Empire with the West as of the 18th century, a new art environment was born, and a new type, called mural, emerged in the decoration art. This decoration approach, which primarily became popular in the palace and its environment in Istanbul, spread all over Anatolia in the course of time. Contrary to Istanbul, it is observed that, especially mosques were adorned with plaster and engravings in Anatolia. In these decorations, made by painted decoration masters or master groups, western influenced motifs as well as various religious and symbolic depictions were also included. Since many of these masters performing their art by traveling from village to village refrained from putting their signatures on their works of art, their names are generally unknown. However, it is possible to come across some masters’ names, though not many. In the Demirci Küpeler Village Mosque, which we studied, it is noteworthy that the names of the master builder, as well as the illuminator and calligrapher who performed the engravings, were given. Although the mosque has a plain exterior appearance, its interior is adorned with a rich painted decoration. Religious calligraphy scripts were also used along with decorations. In our study, the building is discussed in detail, with respect to its plan and characteristics.

Anahtar Kelimeler

Küpeler Village, Mosque, Murals, Ornament, Painted decoration

Kaynakça

• Adamaz, Kadir. “XVI. yüzyılda Demirci Kazası.” Doktora tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2012.
• Aktuğ, Erbil Cömertler ve Kadir Pektaş. “Geç Dönem Kalem İşi Süslemeli Bir Eser: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii.” Medeniyet Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi 2 (2016): 9-25.
• Algaç, Şeyda. “Afyonkarahisar Dazkırı-İdris Köyü Camii ve Kalemişi Bezemeleri.” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2, (2017): 421-432.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Türk Mimarisi Örneklerinden Anadolu’da Üç Ahşap Cami. Ankara: A.Ü. DTCF Yayınları, 1973.
• Arık, Rüçhan. “Anadolu’da Bir Halk Ressamı: Zileli Emin.” Türkiyemiz 16 (1975): 8-13.
• Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1976.
• Başaranbilek, Emin. Lübbey Kışlağı ve Lübbey Camisi. İstanbul: Mas Matbaacılık, 2015.
• Bozer, Rüstem. “Kula-Emre Köyünde Resimli Bir Cami.” Türkiyemiz 53 (1987): 15-22.
• Çakmak, Şakir. “Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli).” Sanat Tarihi Dergisi VII (1994): 19-26.
• Çakmak, Şakir. “Boğaziçi Kasabası Eski Cami Baklan/Denizli.” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi (23-27 Eylül 1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Çakmak, Şakir. “Foça’daki Türk Eserleri.” Geçmişten Günümüze Foça Uluslararası Sempozyumu. İzmir: Foça Belediyesi Yayınları, 1996.
• Çakmak, Şakir. Muğla Cami ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Çal, Halit. “Tokat Zile Yeşilce Köyü Şeyh Eylük Türbesi.” Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Vakfı Yayınları, 1993.
• Çerkez, Murat. “Merzifon Türbeleri.” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi 11 (2010): 65-82.
• Ecesoy, Yasemin. “Gaziantep Duvar Resimlerinde İki Halk Sanatçısı: Bekir ve Şemsi.” Mediterranean Journal of Humanities, IV/1 (2014):159-169, Erişim 17 Mayıs 2019. https://doi.org/10.13114/ MJH.201416430
• Emecen, Feridun. “Saruhanoğulları.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009, 170-171.
• Eryılmaz, Halil İbrahim. “Yuntdağı Yenice Mahallesi Camii Yazıları.” Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sosyal Bilimler Dergisi 16/3, (2018): 545-580.
• Gökmen, Ertan. “Hurûfât Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830).” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (2005): 21-56.
• Gökmen, Ertan. “Demirci Kazasındaki Kadirî Tarikatının Eşrefiye Koluna Ait Tekkenin Vakfiyesi.” Vakıflar Dergisi XXIX (2005): 77-87.
• Gökmen, Ertan. Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası. İzmir: Demirci Belediyesi Kültür Yayınları, 2007. Gülgen, Hicabi. “Bursa Keles İlçesi Dedeler Köyü Camii ve Süslemeleri.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2012): 63-86.
• Gültekin, R. Eser. “Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Bunların Mimaride Değerlendirilmesi.” Turkish Studies 3/5 (2008): 9-31, Erişim 11 Mayıs 2019. http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.408
• Gürbıyık, Cengiz. Karaburun Yarımadası’nda Türk Mimarisi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
• Gürsoy, Elif. “Uşak İli Sivaslı ilçesi Akarca Köyü Camisi.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 62 (Temmuz 2017): 1001-1014. Erişim 8 Mayıs 2019. https://doi.org/10.17755/esosder.329109.
• Işın, Ekrem. Hoş Gör Ya Hû Osmanlı Kültüründe Mistik Semboller Nesneler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• İltar, Gazanfer. “Tekke Köyü Hacı Abdullah Halife Camisi Duvar Resimleri.” Vakıflar Dergisi 42 (2014): 69-80.
• Kuyulu, İnci. “Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatından Yeni Bir Örnek: Soma Damgacı Camii.” Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi IV (1988): 67-78.
• Kuyulu, İnci. “Kırkağaç Çiftehanlar Camii.” Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi V (1990): 103-115.
• Kuyulu, İnci. “Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii.” Vakıflar Dergisi 24 (1994): 146- 158.
• Kuyulu, İnci. “İzmir Bayraklı Yahya Hayati Paşa Köşkü: Kül Olan Resimler.” XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2012. Ed. Meryem Acara Eser, Ebru Bilget Fataha ve Gülseren Koyun, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları 2014, 529-545.
• Müderrisoğlu, M. Fatih. “Köpüler Köyü Eski Camii.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri Manisa İlçeleri. Ed. Hakkı Acun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013, 37-46.
• Müderrisoğlu, M. Fatih. “Demirci Ağa Camii.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri Manisa İlçeleri. Ed. Hakkı Acun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013, 3-11.
• Pehlivan, Gürol. “Turgutlu Uşşakî Şeyhi Arif Eren’de Devir Anlayışı.” Uluslararası Turgutlu Sempozyumu Bildirileri. Ed. Muzaffer Tepekaya vd., Turgutlu: Turgutlu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018,103-111.
• Pektaş, Kadir ve Hediye Gelen Altındirek. “Çivril Bulgurlar Köyü Camii Üzerine.” Eumeneia Şeyhlü-Işıklı. Ed. Bilal Söğüt, İstanbul: Ege Yayınları, 2011.
• Renda, Günsel. Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı: 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1977.
• Tali, Şerife. “Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Camii’nin Kalemişleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı 6/25 (2013): 504-528.
• Tanman, M. Baha. “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı “Osmanlı Dünyası” ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği.” Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1993, 491-523.
• Tekinalp, Pelin Şahin. “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi.” Türkler Ansiklopedisi. 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 440-448.
• Uzun, Mustafa. “Devriyye.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994, 251-253.
• Uzun, Tolga. “19. Yüzyıl Osmanlı Duvar Resimlerinde Yeniliğin ve Değişimin Sembolü Tasvirler.” XX. Uluslararası Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-6 Kasım 2016). 2. cilt, Ed: Ela Taş, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017, 852-862.
• Yıldırım, Savaş. “Amasya Gümüşhacıköy Türbelerindeki Kalem İşi Süslemeler.” Art Sanat 10 (Temmuz 2018): 293-327, Erişim 11 Mayıs 2019. https://doi.org/10.26650/artsanat.2018.10.0013
• Yurtsal, Tuğçe. “Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri.” Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2009.