Toplumsal Bellek Kaydı Olarak Ara Güler’in Meyhane Fotoğrafları

Yıl 2020, Sayı: 14, 557 - 577, 31.07.2020

Melis Yenici

https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0021

Öz

Fotoğrafın belge özelliği taşıması, icadından bu yana toplumsal bellek ile ilişkisi sorgulanan bir araç olmasını sağlamıştır. Bu çalışmada da, Türk fotoğrafçılığının önde gelen isimlerinden Ara Güler’in, İstanbul meyhane kültürünü yansıtan fotoğraflarının toplumsal bellek bağlamında incelenmesi amaçlanmaktadır. Fotoğrafın toplumsal bellek ile olan ilişkisi sadece görsel anlatı boyutunda değil, sosyolojik olarak da irdelenmiştir. İlk bölümde Maurice Halbwachs’ın geliştirdiği toplumsal bellek kuramı ve Jan Assmann’ın geliştirdiği kültürel bellek kuramları daha sonra toplumsal bellek ile bağlantısı olan fotoğraf türü ve belgesel fotoğrafçılık tarihsel olarak açıklanmıştır. İkinci bölümde İstanbul meyhane kültürü aktarılmıştır. Tarihi 3000 yıl öncesine uzanan İstanbul, bir liman kenti olması sebebiyle güçlü bir meyhane geleneğine sahiptir, ikinci bölümün devamında da bu güçlü gelenek, Evliya Çelebi’nin 17. yüzyıl İstanbul’undaki meyhaneler ve oradaki yaşam ile ilgili aktardığı geniş bilgiler ışığında incelenmiştir. Bu bölümün sonunda Türk fotoğrafçılığının önde gelen isimlerinden Ara Güler’in 50’li ve 60’lı yıllarda İstanbul’un koltuk meyhanelerinde ve sazlı meyhanelerinde çekmiş olduğu fotoğraflar ve bu fotoğrafların toplumsal bellek ile bağlantısı aktarılmıştır. Güler’in çektiği bu fotoğrafların bugün artık nostaljik bir kavram olarak görülen bu tür meyhaneleri hatırlayabilmemiz için birer işaret noktası ve önemli toplumsal bellek kayıtları olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Bellek, Belgesel Fotoğraf, Ara Güler, Meyhane

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Tavern Photographs of Ara Guler as a Social Memory Record

Öz

The documentary feature of photography has been associated with social memory since its invention. This study aims to examine the photographs of Ara Güler, one of the leading names of Turkish photography, reflecting Istanbul tavern culture in the context of social memory. The relationship between photography and social memory is examined not only in terms of visual narrative but also sociologically. In the first section, social memory theory developed by Maurice Halbwachs, cultural memory theories developed by Jan Assmann, and then documentary photography, which is the type of photography connected with social memory, are explained historically. In the second section, the culture of Istanbul’s taverns is described. Istanbul, whose history goes back 3000 years, has a strong tavern tradition as it is a port city. In the second section, this powerful tradition is examined in the light of Evliya Çelebi’s extensive knowledge of life in 17th century Istanbul and specifically of the city’s traditional taverns. Also in the second section, after the history of alcoholic beverages and the culture of Istanbul’s taverns has been described, we examine Ara Güler’s photographs of the 1950’s and 1960’s taken in the taverns and “Koltuk Meyhaneleri” of Istanbul. It was concluded that these photographs taken by Güler are both a reference point and an important social memory record enabling future generations to remember these taverns which are now seen as a nostalgic concept.

Anahtar Kelimeler

Social Memory, Documentary Photography, Ara Guler, Tavern

Kaynakça

• Akça, Tamer. “Ara Güler’in Sanata ve Fotoğrafa Bakışı.” Yüksek Lisans tezi, Mersin Üniversitesi, 2018.
• Anar, Turgay. Mekândan Taşan Edebiyat: “Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri”. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Atay, Simber. Fotoğraf Yazıları. İzmir: Kontrast Yayınları, 2000.
• Ayten, Tuba. “Fotoğraf ve Temsil: Ara Güler’in İstanbul’a Bakışı.” Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi, 2008.
• Beyhan Özdemir. “Toplumsal Bilincin Oluşmasında Belgesel Fotoğrafın Önemi.” Erişim 9 Nisan 2020. https://beyhanozdemir.com/toplumsal-bilincin-olusmasinda-belgesel-fotografin-onemi/.
• Cartier-Bresson, Henri. “Bir Kafede Zeybek Dansçısı, Yunanistan”. Magnum Photos. Erişim 9 Nisan 2020. https://pro.magnumphotos.com/CS.aspx?VP3=SearchResult&VBID=2K1HZOBNG1OX 4D&SMLS=1&RW=1403&RH=734
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
• Clarke, Graham. Güzel Sanatların Bir Dalı Olarak Fotoğraf. Çev. Maide Meltem Aydemir. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2017.
• Demir, Osman. “Kontak Baskıları Üzerinden Ara Güler’i Anlamak.” Yüksek Lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019.
• Ertan, Güler, “Belgesel Fotoğraf” Fotoğraf Dergisi 30 (2000), 50-54.
• Güler, Ara. Eski İstanbul Anıları. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1994.
• Güler, Ara. İstanbul’u Dinliyorum. İstanbul: Masa Yayınevi, 2010.
• Güler, Ara. Kumkapı Ermeni Balıkçıları. İstanbul: Aras Yayıncılık, 2010. Halbwachs, Maurice. On Collective Memory. Chicago: University of Chicago Press, 1992.
• Hasanov, Bahram. “İbn Haldun’da Asabiyet Kavramı – Maurice Halbwachs’ın “Kolektif Hafıza” Kavramı ile Bir Karşılaştırma.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 15/59 (Güz 2016): 1437-1446, Erişim 10 Nisan 2020. https://doi.org/10.17755/esosder.263245
• İleri, Selim. Kar Yağıyor Hayatıma. İstanbul: Doğan Kitap, 2005.
• İşlek, Nilay. “Görsel Kültür ve Toplumsal Bellek Bağlamında Sayısal Fotoğraf Estetiği.” Yüksek Lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009.
• Kahraman, Seyit Ali ve Yücel Dağlı. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul Evliyâ Çelebi. 1. cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Karadağ, Çerkes. Sözde Fotoğraf. Ankara: İmge Kitabevi, 2000.
• Kaymal, Cansu. “Kırdan Kente Göçün Sosyokültürel Sonuçları: Gecekondulaşma ve Arabesk.” Ulakbilge 5 (2017): 1499-1519, Erişim 10 Nisan 2020. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-05-15-07
• Koçu, Reşad Ekrem. Eski İstanbul’da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri. İstanbul: Doğan Kitap, 2002.
• Magnum Photos. Erişim 9 Nisan 2020. https://magnumphotos.com Mizan Plas. “İstanbul Meyhaneleri Ehlikeyfin Uzun Hikayesi.” Erişim 02 Nisan 2019. https://www.mizanplas.com/yazilar/2018/12/26/istanbul-meyhaneleri-ehlikeyfin-uzun-hikayesibolum-1.
• Olick, Jeffrey K. ve J.Robbins, “Social Memory Studies: From “Collective Memory” to the Historical Sociology of Mnemonic.”Annual Review of Sociology 24 (1998): 105-140.
• Orhan, Suzan. “Toplumsal Değişimin Görsel Estetik Belgesi Olarak Sokak Fotoğrafçılığı”. Sanat Dergisi 35 (2020): 49-64. Erişim 20 Nisan 2020. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/1021027
• Özdamar, Ali. Beyoğlu 1930: Selâhattin Giz’in Fotoğraflarıyla 1930’larda Beyoğlu. İstanbul: Çağdaş Yayıncılık, 1992.
• Özel Sağlamtimur, Zuhal. “Kültürel Bellek ve Fotoğraf”. Gelenekselden Dijitale Uluslararası Medya Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Huriye Kuruoğlu ve Pınar Özgökbel Bilis. İzmir: Ege Üniversitesi Rektörlüğü Basımevi, 2018, 164-173.
• Özendes, Engin. Türkiye’de Fotoğraf. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1999.
• Satkın, Mustafa Bilge, “Türkiye’de Belgesel Fotoğrafın Propaganda Amaçlı Kullanımı.” Sanatta Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2011.
• Standage, Tom. Altı Bardakta Dünya Tarihi. Çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018.
• TDK. “Bellek.” Erişim 25 Mart 2019. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=BELLEK.
• Turan Acar, Pınar. “Ara Güler ve Henri Cartier-Bresson Fotoğrafları Üzerinden İstanbul ve Paris Kentlerinin Modernite İncelemesi.” Yüksek Lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, 2019.
• Vesaire. “Marjinallerinn Mekanları Eski Beyoğlu Meyhaneleri.” Erişim 2 Nisan 2019. https://vesaire.org/marjinallerin-mekanlari-eski-beyoglu-meyhaneleri/.
• Wells, Liz ve Derrick Price. Photography, a Critical Introduction. Londra ve New York: Routledge, 2008.