Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü Çinileri

Yıl 2021, Sayı: 15, 203 - 227, 05.02.2021

E. Emine Naza Dönmez

Öz

Topkapı Sarayı dördüncü avluda yer alan Bağdat Köşkü, Sarayın en güzel manzarasını seyreder. IV. Murad tarafından (1612-1640) 1639 yılında ikinci Bağdat seferinin anısına yapılmıştır. Mimarı hassa baş mimarı Kasım Ağa olmalıdır. Yapının dış cephelerinde alt pencerelerin üstü çinilerle donatılmıştır. İçinde ise pandantifler, eyvan kemerleri, pencere araları ve dolap içleri çini kaplıdır. Mekânda ocağın iki yanında ve pencere aralarında yer alan kuş ve kilin figürlerinin de bulunduğu panolar saz üslubundadır. Bu panolar Topkapı Sarayı Sünnet Odası (1640) cephesinde yer alan 16. yüzyıl örneklerinin 17. yüzyılda yapılmış başarılı birer kopyasıdır. Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü’nde yer alan celi sülüs hatlı Ayetel Kürsi’yi, Tophaneli Enderuni Mahmud Çelebi’nin yazdığı bilinmektedir. Yapıdaki çiniler sır altı tekniğinde mavi-beyaz renklidir. Çini üretiminin çok yoğun yaşandığı 17. yüzyılda Kütahya ve İznik atölyeleri birlikte üretim yapmaya devam etmiştir. Topkapı Sarayı Bağdat Köşkü dış cephe çinileri boyut ve desenleri anlamında Kütahya gibi durmaktadır. İç mekân çinilerinin ise aynı sebebe dayanarak İznik üretimi olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağdad Köşkü, Çini, İznik, Kütahya, 17.yüzyıl

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Topkapı Palace Baghdad Kiosk Tiles

Öz

Baghdad Kiosk, which is located in the fourth court of Topkapı Palace, overlooks the most beautiful view of the palace. It was built by Murad IV (1612-1640) to commemorate the Baghdad Campaign in 1639. It’s architect was most likely civil chief-architect Kasım Aga. Tiles adorn the upper parts of the lower windows on the exterior. The interior pendetives, iwan arches, spaces between the windows and insides of the cabinets were also tiled. Panels situated on both sides of the fireplace and between the windows decorated with bird and kilin figures are in the reed style. These panels are successful 17th century copies of the 16th century examples from the Topkapı Palace Circumcision Chamber (1640) facade tiles. It is known that the Ayetel Kürsi of celi sülüs calligraphy in the Topkapı Palace Baghdad Kiosk belonged to Enderuni Mahmud Çelebi of Tophane. Technically and artistically, the tiles in the structure were produced using the underglaze technique and are blue and white in color. In the 17th century, when tile production was very intense, the Kütahya and İznik workshops continued their production together. Topkapı Palace Baghdad Pavilion's exterior tiles resemble those of Kütahya in terms of size and patterns. The interior tiles are thought to be produced by İznik for the same reason.

Anahtar Kelimeler

Baghdad Kiosk, Tile, İznik, Kütahya, 17th century

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devrinde Kütahya Çinileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1949.
• Bakır, S. Turan. İznik Çinileri ve Gülbenkyan Kolleksiyonu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Bayrak, Muharrem Orhan. Topkapı Sarayı. İstanbul: Sümer Kitapevi Yayınları, 1996.
• Birol, İnci ve Çiçek Derman. Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Yayınevi, 1991.
• Carswell, John. “Pottery and Tiles on Mount Athos.” Ars Orientalis VI (1966): 77-90.
• Carshwell, John ve Charles James Frank Dowsett. Kütahya Tiles and Pottery from the Armenian Cathedral of St. James, Jerusalem. 2. cilt. Oxford: Clarendon Press, 1972.
• Çobanoğlu, A. Vefa. “Topkapı Sarayı’nda Çini,” İstanbul’un Renkli Hazineleri Bizans Mozaiklerinden Osmanlı Çinilerine. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2011, 254-295.
• Demirsar Arlı, Belgin ve Ara Altun. Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Osmanlı Dönemi. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları, 2008.
• Denny, Walter B. “Dating Ottoman Turkish Works in the Saz Style.” Muqarnas 1 (1983): 103-121.
• Dumlupınar, F. Zehra. “Topkapı Sarayı Harem Dairesi 17. Yüzyıl Çini Pano Tasarımları.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2015.
• Eldem, Sedat Hakkı. Köşkler ve Kasırlar 1. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, 1968.
• Eldem, Sedat Hakkı ve Ferudun Akkozan. Topkapı Sarayı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
• Erdmann, Kurt. “Die Fliesen am Sünnet Odasi des Top Kapı Saray in İstanbul.” Aus der Welt Der Islamischen Kunst Festschrift für Ernst Kühnel. Berlin: Verlag Gebr. Mann, 1959, 144-153.
• Esemenli, Deniz. “Mekanlar-Zamanlar.” Topkapı Sarayı. İstanbul: Akbank Yayınları, 2000, 24-135.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi (10 cilt). Düzenleyen ve Çeviren Tevfik Temelkuran ve Necati Aktaş. İstanbul: Tasvir Matbaası, 1986.
• Eyice, Semavi. “Bağdat Köşkü.” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 1. İstanbul: Tarih Vakfı, 1993, 531-532.
• Eyice, Semavi. “Kasım Ağa.” TDV İslam Ansiklopedisi. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 539-540.
• Fontana, Maria Vittoria. “İmitations of İznik Ceramics Produced by the Neapolitan Delle Donne Factory for the Stroganof Palace in Rome,” First International Congress on Turkish Tiles and Ceramics (6-11.VII.1986 - Kütahya). İstanbul: Türk Petrol Vakfı, 1989, 119-142.
• Gervers-Molnar, Veronika. “Turkish Tiles of the 17th Century and Their Export,” Fifth International Congress of Turkish Art. Budapeşte: Akademiai Kiado, 1978, 363-384. İstanbul Yeni Camii ve Hünkar Kasrı. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Koçer Yeşilyurt, Funda. “Topkapı Sarayı Dördüncü Avludaki Yapılarda Kullanılan Çiniler.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
• Koçu, Reşat Ekrem. “Bağdat Köşkü.” İstanbul Ansiklopedisi. IV. İstanbul: Tan Matbaası, 1960, 1804-1808.
• Kırımlı, Faik. “İstanbul Çiniciliği.” Sanat Tarihi Yıllığı XI (1981): 95-110.
• Mahir, Banu. “Osmanlı Sanatında Saz Üslubundan Anlaşılan.” Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık 2 (1987): 123-140.
• Mahir, Banu. “Kanuni Döneminde Yaratılmış Yaygın Bezeme Üslubu; Saz Yolu.” Türkiyemiz 54 (1988): 28-37.
• Mantran, M. Robert. 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul. Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi. II. cilt. Çev. M.A. Kılıçbay ve E. Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.
• Meinecke Berg, Viktoria. “Marmorfliesen zum Verhaeltnis von Fliesendekoration und Architektur in der Osmanischen Baukunst.” Kunst der Orients VIII/2 (1972): 35-39.
• Müstakimzade Süleyman Saadeddin Efendi. Tuhfe-i Hattatin. Nşr. Mahmud Kemâl İnal. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Nayır, Zeynep. Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690). İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi, 1975.
• Naza Dönmez, E. Emine. “Türk Çini Sanatının Sürekliliği İçinde XVII. Yüzyıl Eserlerinin Yeri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2001.
• Naza Dönmez, E. Emine. “Osmanlı Dönemi Türk Çini Sanatı (Erken, Klasik, Geç Devirler),” Türkler Ansiklopedisi. 12. Cilt. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 366-375.
• Naza Dönmez, E. Emine. "Topkapı Sarayı’nda 17. Yüzyıla Ait Usta Kitabeli Çiniler." İstanbul Araştırmaları Yıllığı / Annual of İstanbul Studies 4 (2015): 89-99.
• Naza Dönmez, E. Emine. "Topkapı Sarayı Harem Şadırvanlı Sofa Daire Madalyonlu Çini Yazıları," Arkeoloji, Tarih ve Epigrafi'nin Arasında Prof. Dr. A. Vedat Çelgin'in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2018, 66-99.
• Necipoğlu, Gülru. “From International Timurid to Ottoman: A Change of Taste in Sixteenth-Century Ceramic Tiles.” Muqarnas 7 (1990): 136-170.
• Yamanlar, M. Mizuno. “Hatayi Motifinin Menşei,” 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi. III. cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1995, 445-448.
• Otto Dorn, Katharina. Das Islamische İznik. Berlin: Selbstverlag des Archäologischen Instituts, 1941.
• Ortaylı, İlber. Mekanlar ve Olayları ile Topkapı Sarayı. İstanbul: Bank Asya Kültür Yayınları, 2007.
• Öney, Gönül. Türk Çini Sanatı/Turkish Tile Art. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1976.
• Porter, Venetia. Islamic Tiles. London: The British Museum Press, 2008.
• Raby, Julian. “1560-1650 İznik Seramiğinin Olgunluğu ve Bozulması.” İznik Seramikleri. Ed. Nurhan Atasoy ve Julian Raby. London; Alexandria Press/Türk Ekonomi Bankası Yayınları, 1989, 218-288.
• Yetkin, Şerare. “Kütahya Dışındaki Kütahya Çinileri ile Süslü Eserler.” Kütahya. Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1982, 83-110.