Yenikapı 27 Batığı: Gemi Elemanları, Yapım Tekniği Ve Yapısal Özellikler

Yıl 2021, Sayı: 16, 557 - 574, 31.07.2021

Evren Türkmenoğlu

Öz

Yenikapı (YK) 27 Batığı, 2004-2013 yılları arasında İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından İstanbul/Yenikapı’da yürütülen kurtarma kazılarında açığa çıkarılmıştır. Bizans Döneminde Theodosius Limanı olduğu belirlenen kazı alanında bulunan 37 gemi kalıntısından biri olan YK27, büyük olasılıkla ticaret amacıyla kullanılan, MS 8-9. yüzyıllara tarihlenen bir yük gemisidir. Geminin ana yapı elemanlarından olan omurgası, karina kaplamaları ve döşeklerinin büyük bir kısmı sağlam vaziyette bulunmuş, su kesimi hattı üzerindeki kısmı ve diğer donanımları ise günümüze ulaşmamıştır.
Bu çalışma kapsamında batığın mevcut ahşap yapı elemanları detaylı olarak incelenerek geminin yapım tekniği ve yapısal özellikleri aktarılmıştır. Bu özellikler, batığın çağdaşı olan diğer örneklerle karşılaştırmalı olarak ele alınarak Akdeniz gemi yapım geleneklerinin gelişim süreci bağlamında değerlendirilmiştir. Yenikapı 27 Batığının ahşap elemanlarının benzerlerine göre daha iyi korunmuş durumda olması, orta çağın erken dönemlerinde Akdeniz’de gemi geleneklerinde yaşanan önemli değişimlerin detaylarının daha iyi anlaşılmasına olanak sağlamaktadır. Geminin iskelet sistemini oluşturan postaların farklı dizilimi ve kaplamalarında kenar bağlantılarının bulunmaması, YK 27’nin antik gemi yapım geleneklerinden farklılaştığını gösteren başlıca özelliklerdir. Genel yapım özellikleri göz önüne alınarak geminin hem antik gelenekler hem de orta çağın erken dönemlerinde gelişmeye başlayan iskelet-ilk tekniğinin bir arada kullanıldığı özgün bir anlayışla inşa edildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yenikapı, Theodosius Limanı, gemi arkeolojisi, Bizans, Akdeniz, gemi yapım gelenekleri.

Destekleyen Kurum

Tez çalışması, 53180 numaralı proje ile İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir.

Proje Numarası

53180

Yenikapı 27 Shipwreck: Hull Members, Construction Technique and Structural Features

Öz

Yenikapı (YK) 27 shipwreck was uncovered by salvage excavations conducted by the Istanbul Archaeology Museum between 2004 and 2013 at Yenikapı, Istanbul. The vessel, most probably a merchant ship from the 8th and 9th centuries AD, was one of the 37 boat remains found at the site where Thedosian Harbour was situated in the Byzantine period. The principal structural components of the ship’s hull including the keel, bottom planks, and most of the floor timbers were found intact, however the upper structure above the waterline level and rigging are not survived. This study analyzes the construction technique and structural features of the vessel based on a detailed post-excavation examination of the wooden hull members; its construction features have been evaluated within the framework of development of shipbuilding traditions in the Mediterranean and by comparisons with other contemporaneous wrecks. As the condition of wreck’s surviving hull members is exceptional, its examination provides a better understanding of important details that might help to explain the profound change that occurred in Mediterranean shipbuilding during the early medieval period. Rarely seen framing pattern and non-edge fastened planking strakes are the major features that make YK 27 different from other ancient ship hulls. General characteristics of the ship suggest that it was built with a distinctive understanding of shipbuilding combined with ancient and early medieval traditions.

Anahtar Kelimeler

Yenikapı, Theodosian Harbour, nautical archaeology, Byzantine, Mediterranean, shipbuilding traditions

Proje Numarası

53180

Kaynakça

• Akkemik, Ünal. Yenikapı Batıkları Cilt II: Yenikapı Batıklarının Ahşapları. İstanbul: Ege Yayınları, 2015.
• Algan, Oya, Namık Yalçın, İsak Yılmaz, Elmas Kırcı Elmas, Erol Sarı, Demet Ongan, Özlem Buldan-Yeşiladalı, Doğan Perinçek, Mehmet. Özdoğan, Yücel Yılmaz ve İsmail Karamut. “Antik Theodosius Limanı’nın (Yenikapı) Jeo-Arkeolojisi.” İstanbul Arkeoloji Müzeleri, I. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-6 Mayıs 2008. Ed. Ufuk Kocabaş. İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 2010, 175-180.
• Barkai, Ofra ve Yaacov Kahanov. “The Tantura F Shipwreck, Israel.” International Journal of Nautical Archaeology 36/1 (2007): 21-31.
• Basch, Lucien. “Ancient Wrecks and the Archaeology of the Ships.” International Journal of Nautical Archaeology 1 (1972): 1-58.
• Hocker, Fred. “Shipbuilding: Philosophy, Practice and Research.” The Philosophy of Shipbuilding: Conceptual Approaches to the Study of Wooden Ships. Ed. Frederick M.
• Hocker ve Cheryl A. Ward. College Station: Texas A&M University Press, 2004, 1-11.
• Kahanov, Yaacov, Jeffrey G. Royal ve Jerome L. Hall. “The Tantura Wrecks and Ancient Mediterranean Shipbuilding.” The Philosophy of Shipbuilding: Conceptual Approaches to the Study of Wooden Ships. Ed. Frederick M. Hocker ve Cheryl A. Ward. College Station: Texas A&M University Press, 2004, 113–127.
• Kahanov, Yaacov, Deborah Cvikel, Amir Wielinski ve Eyal Israeli. “Dor Underwater Excavation, Report of the 2008 Season.” Recanati Institute for Maritime Studies News 34 (2008): 16-18.
• Kızıltan, Zeynep. “Marmaray-Metro Projeleri Kapsamında Yapılan Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar Kazıları.” İstanbul Arkeoloji Müzeleri, I. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-6 Mayıs 2008. Ed. Ufuk Kocabaş, İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 2010, 1-16.
• Kocabaş, Ufuk. “İstanbul Üniversitesi Yenikapı Batıkları Projesi: Gemiler.” İstanbul Arkeoloji Müzeleri, I. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-6 Mayıs 2008. Ed. Ufuk Kocabaş, İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 2010, 24-34.
• Kocabaş, Ufuk. “The Yenikapı Byzantine-Era Shipwrecks, Istanbul, Turkey: A Preliminary Report and Inventory of the 27 Wrecks Studied by Istanbul University.” International Journal of Nautical Archaeology 44/1 (2015): 5-38.
• Matthews, Sheila ve Richard Steffy. “The Hull Remains.” Serçe Limanı, An Eleventh- Century Shipwreck, Volume 1: The Ship and Its Anchorage, Crew, and Passengers. Ed. George F. Bass, Sheila D. Matthews, J. Richard Steffy ve Frederich H. Van Doorninck Jr. College Station: Texas A&M University Press, 2004, 81-122.
• Mor, Hadas. “The Dor 2001/1 Shipwreck-Hull Construction Report.” Transferts Technologiques en Architecture Navale Méditerraneenne de L’Antiquité aux temps Modernes: Identité Technique et Identité Culturelle. Ed. Patrice Pomey. Paris: Institut Français D’etudes Anatoliennes Georges-Dumezil, 2010, 87-96.
• Özsait Kocabaş, Işıl. “The Yenikapı 12 Shipwreck, a 9th-Century Merchantman from the Theodosian Harbour in Istanbul, Turkey: Construction and Reconstruction.” International Journal of Nautical Archaeology 47/2 (2018): 357-390.
• Perinçek, Doğan. “Yenikapı Kazı Alanı’nın Son 800 Yıllık Jeo-Arkeolojisi ve Doğal Afetlerin Jeolojik Kesitteki İzleri.” İstanbul Arkeoloji Müzeleri, I. Marmaray-Metro Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-6 Mayıs 2008. Ed. Ufuk Kocabaş. İstanbul: Epsilon Yayıncılık, 2010, 191-218.
• Pomey, Patrice. “Principles and Methods of Construction in Ancient Naval Architecture.” The Philosophy of Shipbuilding: Conceptual Approaches to the Study of Wooden Ships. Ed. Frederick M. Hocker ve Cheryl A. Ward. College Station: Texas A&M University Press, 2004, 25-36.
• Pomey, Patrice, Yaacov Kahanov ve Eric Rieth. “Transition from Shell to Skeleton in Ancient Mediterranean Ship-Construction: Analysis, Problems and Future Research.” International Journal of Nautical Archaeology 41/2 (2012): 235-314.
• Pulak, Cemal, Reca Ingram, Michael Jones ve Sheila Matthews. “The Shipwrecks of Yenikapı and becTheir Contribution to the Study of Ship Construction.” Stories from the Hidden Harbour: Shipwrecks of Yenikapı. Istanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2013, 22-34.
• Pulak, Cemal, Rebecca Ingram ve Michael Jones. “Eight Byzantine Shipwrecks from the Theodosian Harbour Excavations at Yenikapı in Istanbul, Turkey: an introduction.” International Journal of Nautical Archaeology 44/1 (2015): 39-73.
• Steffy, Richard. “The Reconstruction of the 11th century Serçe Liman Vessel: A Preliminary Report.” International Journal of Nautical Archaeology 11/1 (1982): 13-34.
• Steffy, Richard. “The Mediterranean Shell to Skeleton Transition: A Northwest European Parallel.” Carvel Construction Technique: Skeleton-First, Shell-First. Proceedings 5th International Symposium on Boat and Ship Archaeology, Amsterdam 1988. Ed. H. Reinder Reinders ve Kees Paul, Oxford: Oxbow Books, 1991, 1–9.
• Steffy, Richard. Wooden Shipbuilding and the Interpretation of Shipwrecks. College Station: Texas A&M University Press, 1994.
• Steffy, Richard. “Construction and Analysis of the Vessel.” Serçe Limanı, An Eleventh- Century Shipwreck, Volume 1: The Ship and Its Anchorage, Crew, and Passengers. Ed. George F. Bass, Sheila D. Matthews, J. Richard Steffy ve Frederich H. Van Doorninck Jr. College Station: Texas A&M University Press, 2004,153-171.
• Türkmenoğlu, Evren. “Yenikapı 27 Batığı: Konstrüksiyon Özellikleri ve Restitüsyon Önerisi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.