Türkiye’nin Uluslararası Bienallere 1950’li Yıllardaki Katılımı

Yıl 2021, Sayı: 16, 575 - 616, 31.07.2021

Esra Yıldız

Öz

Bienaller, II. Dünya Savaşı sonrasında ülkelerin kültür ve sanatla yenilenme sürecinde önemli etkinliklerden biridir ve ulus devletlerin kültür politikaları ile desteklenmiştir. 1895’te düzenlenmeye başlanan Venedik Bienalinin ardından, 1950 sonrasında Ljubljana, São Paulo, Paris gibi şehirlerde düzenlenen bienallerle, dünyanın farklı coğrafyalarında bienallerin ve bu etkinliklere katılan ülkelerin sayısı artar. Çok kültürlülüğün ve dünya barışının yeniden sağlanmaya çalışıldığı II. Dünya Savaşı sonrasını izleyen dönemde, Türkiye de uluslararası bienallere davet edilen ülkeler arasında yer alır. Fakat ekonomik ya da organizasyondan kaynaklanan sebeplerle ancak 1950’lerden itibaren katılabilir. Türkiye’nin ülke olarak bienallere katılımının yanı sıra çeşitli sebeplerde Türkiye’den ayrılmış sanatçılar da bu dönemde bienallerde ya da documenta gibi önemli sergilerde yer alır. Bu makale, Soğuk Savaş döneminin kültür politikaları bağlamında, Türkiye’nin uluslararası bienallere katılımının başladığı 1950’li yıllarda dünya sanat ortamındaki temsiline, bu katılımların neden bu dönemde gerçekleştiğine ve bienallerin sanat ortamındaki etkisine odaklanmaktadır. Sanat tarihi yazımı açısından gündeme getirilmeyen Türkiye’nin hem ülke hem de sanatçı düzeyindeki 1950’li yıllardaki Ljubljana Grafik Sanatlar, Uluslararası Çağdaş Renkli Litografi, Venedik, São Paulo, Paris Bienallerine ve documenta’ya katılımları ASAC-Archivio Storico delle Arti Contemporanee, Archives de la critique d’art, Rennes, Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo, Mednarodni Grafični Likovni Center (MGLC), Moderna Galerija, Ljubljana, Cincinnati Art Museum, Documenta Archiv’de yapılan araştırmalardan elde edilen yeni bilgi ve belgelerle ele alınmıştır. Soğuk Savaş döneminin yarattığı hayali sınırların karşısında, Türkiye’nin 1950’li yıllarda uluslararası bienallerde yer alması, sanatçıların dünyanın farklı coğrafyalarında temsili, çalışmalarının dünya müze koleksiyonlarına girmesi ve farklı uluslararası sergilerden davet almaları, Türkiye’nin dönemin modern sanatının bir parçası olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası bienaller, Modern sanat, Soyut sanat, Türk Sanatı, Güzel Sanatlar Akademisi

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Teşekkür

Bu makale, Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo, Archives de la critique d’art, Rennes, ASAC - Archivio Storico delle Arti Contemporanee, Mednarodni Grafični Likovni Center (MGLC), Moderna Galerija, Ljubljana, Documenta Archiv’de, Cincinnati Art Museum’da 2016-2021 arasında yapılan araştırmalardan elde edilen bilgi ve belgelerle desteklenmiştir. Bu sürece destek olan kurumlara ve kişilere, özellikle Karla Železnik’e, Marcele Souto Yakabi’ye, Jennifer Hardin’e, Lena Voss’a, Elena Cazzaro’ya, Sabina Povšič’e, Michela Campagnolo’ya, Senem Özgören’e, Rob Deslongchamps’a ve Saskia Mattern’e teşekkür ederim.

Participation of Turkey in International Biennials in the 1950s

Öz

Biennials became important events for regeneration through culture and art in the post-WWII era, and as such they were supported through the cultural policies of nation-states. The Venice Biennale was first organized in 1895, and after 1950, other biennials took place in cities like Ljubljana, São Paulo, and Paris. Their number continued to increase over the years, as did the number of countries participating in them. In the atmosphere marked by the promotion of multiculturalism and world peace that followed the Second World War, Turkey was among the countries invited to take part in international biennials. However, because of economic and organizational challenges, it was only able to participate in such events from the 1950s onwards. In addition to Turkey’s participation in international biennials as a country, individual artists who had left Turkey for various reasons took part in major exhibitions such as biennials and documenta during this period. This article focuses on Turkey’s representation in the world art scene in the 1950s, when the country first began taking part in international biennials. It also questions why Turkey began participating in such events at that time and considers the impacts they had on the Turkish art scene in the context of cultural policies of the Cold War. Drawing on new information and documents obtained from ASAC-Archivio Storico delle Arti Contemporanee, Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo, Archives de la critique d’art, Rennes, Mednarodni Grafični Likovni Center (MGLC), and the Cincinnati Art Museum and Documenta Archiv, this study sheds light on Turkey’s early participation in Ljubljana, International Biennial of Contemporary Color Lithography, Venice, São Paulo, and Paris Biennials as well as the inclusion of artists from Turkey in documenta, issues that have been little discussed in the literature on art history. By considering the imaginary boundaries that were drawn during the Cold War, Turkey’s participation in international biennials in the 1950s, the global representation of Turkish artists at international exhibitions, and the incorporation of Turkish artists’ works into the collections of major museums, it becomes clear that Turkey was an established part of the modern art movements of the period.

Anahtar Kelimeler

International biennials, Modern art, Abstract art, Turkish art, Academy of Fine Arts

Kaynakça

• Alloway, Lawrence. The Venice Biennale 1895-1968: From Salon to Goldfish Bowl. Greenwich, Conn: New York Graphic Society, 1968.
• Artun, Ali. “Çağdaş Sanat Tarihleri ve Türkiye’de Sanatın Çağdaşlaşması”. Toplum ve Bilim 79 (Kış 1998): 24-65.
• Banai, Muit. “From Nation State to Border State: Exhibiting Europe.” Third Text: Global Occupations of Art 24/4 (2013): 456-469.
• Becker, Howard S. Art Worlds. Berkeley: University of California Press, 1982.
• Berk, Nurullah. La Peinture Turque. Ankara: Basın ve Turizm Genel Müdürlüğü, 1950.
• Berk, Nurullah “Seyahat Notları: Adriyatiğin İncisi.” Yeditepe 35 (15 Nisan 1953), 2.
• Berk, Nurullah. “Turquie.” Première Biennale de Paris. Paris: Biennale de Paris, 1959, 108-109.
• Biret, İsmail. “Sanatçılarla Konuşmalar: Nurullah Berk Anlatıyor.” Varlık 476 (1958), 10.
• Bora, Tanıl. Cereyanlar. Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Bora, Tanıl ve Kerem Ünüvar. “Ellili Yıllarda Türkiye’de Siyasî Düşünce Hayatı.” Türkiye’nin 1950’li Yılları. Ed. Mete Kaan Kaynar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019, 159-175.
• “Bugünkü İtalyan Sanatı”, Yeditepe 37 (15 Mayıs 1953): 1, 8.
• Cagol, Stefano Collicelli ve Vittoria Martini. “The Venice Biennale at its Turning Points:1948 and the Aftermath of 1968”. Making Art History in Europe After 1945. London: Routledge, 2020, 83-100.
• Cincinnati Art Museum, Print Department, Cincinnati, OH. “Robert Straub’un Ali Teoman Germaner, Oktay Dikmen, Bayram Küçük’e yazdığı mektuplar.” (21 Ağustos 1958).
• Cincinnati Art Museum, Print Department, Cincinnati, OH. “Allan F. Rees’in Fahrelnissa Zeid’e yazdığı mektup.” (3 Haziran 1959).
• Cockcroft, Eva. “Abstract Expressionism Weapon of the Cold War.” Pollock and After: The Critical Debate. Ed. Francis Frascina. New York: Harper and Row, 1985, 125-133.
• Çelebi, Mevlüt. “Atatürk Dönemi ve Sonrasında Türkiye-İtalya İlişkilerini Etkileyen Faktörler.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi XXXI: 91 (Bahar 2015): 93-130.
• Diren, Sadi, “Sadi Diren’in 60 Yıllık Seramik Serüveni” (Söyleşi: Özlem İnay Erten), 06 Mayıs 2009, Erişim: 15 Aralık 2017. http://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR&sectionID=1&articleID=535&bhcp=1.
• Ecevit, Bülent. “Türkiye’de Sanatın Yabancı Ev Sahipleri.” Ulus. 06.03.1961, 1-2.
• Endres, Clifford. “Edouard Roditi and the Istanbul Avant-Garde.” Texas Studies in Literature and Language 54/4. Modern Turkish Letters (Winter 2012): 471-493.
• Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo. “Theodemiro Tostes’in Arturo Profili’ye yazdığı mektup” (4 Ağustos 1954).
• Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo. “Sabri Berkel’in Sergio Millet’ye yazdığı mektup” (15.07.1957).
• Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo. “Nuri İyem’in São Paulo Bienal yönetimine yazdığı mektup” (15.07.1957).
• Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo. “Ali Hadi Bara’nın Arturo Profili’ye yazdığı mektup” (20.09.1957).
• Fundação Bienal de São Paulo/Arquivo Histórico Wanda Svevo. “Arturo Profili’nin Cemal Tollu’ya yazdığı mektup” (25.04.1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Nurullah Berk’in Raymond Cogniat’ya yazdığı mektup” (19 Temmuz 1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Raymond Cogniat’nın Nurullah Berk’e yazdığı mektup” (29 Temmuz 1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Paris Türkiye Büyükelçiliği Kültür işleri Ataşesinin Raymond Cogniat’ya yazdığı mektup”, (3 Ağustos 1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Raymond Cogniat’nın Paris Türkiye Büyükelçiliği Kültür işleri Ataşesine yazdığı mektup”, (4 Ağustos 1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Nurullah Berk’in Raymond Cogniat’ya yazdığı mektup”, (8 Ağustos1959).
• Fonds Biennale de Paris 1959-1985, INHA-Collection Archives de la critique d’art, Rennes. “Nurullah Berk’in Raymond Cogniat’ya yazdığı mektup”, (21 Eylül 1959).
• Gardner, Anthony ve Charles Green. “Biennials of the South on the Edges of the Global.” Third Text 27/4 (2013): 442-455.
• Germaner, Semra. “Osmanlı İmparatorluğunun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları.” Tarih ve Toplum XVI/95 (1991): 33-40.
• Güvemli, Zahit. “Biennale’e Gidiyoruz.” Varlık 431 (1956), 11.
• Güvemli, Zahir. “Yeni Türk Resmi.” Varlık 437 (1956), 15. “History, Half a Century of the Ljubljana Graphic Arts Biennial.” Erişim 1 Aralık 2020, https://29gbljubljana.wordpress.com/history/.
• “Introduction (1959).” Erişim 20 Eylül 2016. http://archives.biennaledeparis.org/fr/1959/. Jachec, Nancy. “Anti-Communism at Home, Europeanism Abroad: Italian Cultural Policy at the Venice Biennale, 1948-1958.” Contemporary European History 14/2 (2005): 193-217. Erişim 30 Mayıs 2021. https://doi.org/10.1017/S0960777305002316
• Jean, Justine. “La Première Biennale de Paris: Genèse, Enjeux, Bilan et Realite.” Yüksek Lisans tezi, École de Louvre, 2017.
• Jones, Caroline A. The Global Work of Art: World’s Fairs, Biennials, and the Aesthetic of Experience. Chicago: University of Chicago Press, 2017.
• Jones, Caroline A. “Biennial Culture: A longer History.” Starting from Venice: Studies on the Biennale. Ed. Clarissa Ricci. Milano: Edizione, 2010, 28-49.
• Kazgan, Gülten. Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi: Birinci Küreselleşmeden İkinci Küreselleşmeye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2004.
• Komorowski, Wiktor. “Hard Ground-Soft Politics: The Biennial of Graphic Arts in Ljubljana and Biting of the Iron Curtain.” Humanities 7(4) (2018). Erişim 10 Ocak 2021, https://doi.org/10.3390/h7040097.
• Kržišnik, Zoran ve Josip Vidmar. I. Mednarodna Grafična Razstava = Ie Exposition Internationale de Gravure (3. VII.- 4. IX. 1955), V Ljubljani: Organizacijski odbor za 1. mednarodno grafično razstavo, 1955.
• L’Archivio Storico delle Arti Contemporanee (ASAC). “Roma Türkiye Büyükelçisi Feridun Cemal Erkin’in Giovanni Ponti’ye yazdığı mektup” (9 Nisan 1948).
• L’Archivio Storico delle Arti Contemporanee (ASAC). “Rodolfo Pallucchini’nin Abidin Dino’ya yazdığı mektup” (29 Nisan 1952).
• L’Archivio Storico delle Arti Contemporanee (ASAC). “Luca Pietromarchi’nin Givanni Ponti’ye yazdığı mektup” (3 Aralık 1953).
• L’Archivio Storico delle Arti Contemporanee (ASAC). “Massimo Alesi’nin Sabri Berkel’e yazdığı mektup” (25 Ekim 1956).
• L’Archivio Storico delle Arti Contemporanee (ASAC). “Sabri Berkel ve Nijad Sirel’in Massimo Alesi’ye yazdığı mektup (Kasım 1956).
• La Biennale di Venezia, Catalogo della XXVIII Biennale di Venezia, Venezia: Stamperia di Venezia, 1956.
• La Biennale di Venezia, Catalogo della XXIX Biennale di Venezia, Venice: Stamperia di Venezia, 1958.
• Ljubljana Grafik Sanatlar Bienali Arşivi. “Zoran Kržišnik’in Ali Teoman Germaner, Oktay Dikmen ve Bayram Küçük’e yazdığı mektuplar” (13.10.1955).
• Mario Prassinos-Bir Sanatçının İzinde kataloğu. İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 2016.
• “Moskova Açılan Türk resim sergisi.” Kurun. 1 Şubat 1936, 6.
• Örnek, Cangül. Türkiye’nin Soğuk Savaş Düşünce Hayatı: Antikomünizm ve Amerikan Etkisi. İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2015.
• Ponti, Giovanni. “Preface.” Bugünkü İtalyan Sanatı Sergisi = Art Italien d’aujourd’ hui: 26 Nisan-16 Mayıs 1953. İstanbul: Venise: Fantoni, 1953.
• “Recent Acquisitions: Painting and Sculpture Jan 30-Apr 19, 1959 MoMA”. Erişim 5 Aralık 2020,https://assets.moma.org/documents/moma_masterchecklist_326138.pdf?_ga=2.192371050.1978327259.1623847817-282137327.1609962587Roditi, Edouard. Dialogues on Art. London, Martin Secker & Warburg, 1960.
• Sakıp Sabancı Müzesi Dijital Koleksiyonları ve Arşivleri. “Mario Novello’nun Abidin Dino’ya yazdığı mektup” (06.07.1952).
• “Sao Paulo Biennale-recognition of American artists MoMA.” Erişim 5 Aralık 2020, https://www.moma.org/momaorg/shared/pdfs/docs/press_archives/2248/releases/MOMA_1957_0106.pdf
• Sirel, Nijad. “Turchia.” La Biennale di Venezia, Venezia: Stamperia di Venezia S.P.A., 1958.
• Taha Toros Arşivi, Dosya No: 114, “Resim Kronikleri: Dolmabahçe Sarayında Bugünün İtalyan Sanatı.” Yeni İstanbul. 8 Mayıs 1953. Erişim 5 Aralık 2020, https://core.ac.uk/display/38305276?recSetID=.
• Tollu, Cemal. “Turchia.” IV Bienal de São Paulo. São Paulo: Ediam, Ediçoes Americana de arte e arquitetura, 1957.
• Üstünipek, Mehmet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çağdaş Türk Sanatında Sergiler, 1850-1950, İstanbul: Artes Yayınları, 2007.
• “Venedik Bienali Türkiye Pavyonu–Hakkında.” Erişim 22 Aralık 2020, http://www.iksv.org/tr/venedik-bienali-turkiye-pavyonu/hakkinda.
• Von Groschwitz, Gustave. Selections from the First International Exhibition of Prints held at the Modern Gallery, Ljubljana, Yugoslavia, 1955”: Cincinnati Art Museum, March 13 to April 9, 1956, Cincinnati Art Museum; Moderna galerija (Ljubljana, Slovenia), Cincinnati: Cincinnati Art Museum, 1956.
• Yetkin, Çetin. Siyasal İktidar Sanata Karşı, Ankara: Bilgi Yayınevi, 1970.
• “II. Documenta, 11 July -11 October 1959, Art after 1945. International Exhibition.” Erişim 15 Ocak 2021. https://www.documenta.de/en/retrospective/ii_documenta
• IV. Bienal do Museu Arte Moderna de São Paulo Catálogo general. 1ª Edição. São Paulo, 1957.