Istanbul Residents’ Aesthetic and Architectural Concerns Regarding the Establishment of Municipalities in the City: The Opinions of Ahmed Lütfi Efendi

Yıl 2022, Sayı: 17, 327 - 357, 27.01.2022

Aliye Öten

https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.929654

Öz

After the conquest of Istanbul, the city kept her Roman and Byzantine identity in addition to embracing a new character. The Ottoman Empire maintained this identity by preserving the old structures, using them with different functions, and establishing new buildings, giving the city an Islamic identity in time. The intense reconstruction and construction activity followed the architectural principles applied in the Central Asian Turkish cities. This construction activity reached a peak with the Mimar Sinan Ecole in the 16th century and then began to slow in the following centuries due to no need for more building and the decrease in imperial peace and wealth and the spoils of conquest. With the abolition of the Janissary corps, the Tanzimat (Imperial Edict of Gülhane), and the Constitutional Monarchy periods, Istanbul underwent important changes in the 19th century. This study mainly aimed to trace those changes, specifically architectural aspects, in the works of Ahmed Lütfi Efendi, the official historian and the authentic witness of the period in İstanbul. Therefore, we addressed the city management issues for a good and correct understanding of the period and the city. The changes in the Istanbul city and the relevant problems were evaluated under the titles of the architectural profession and education, zoning and construction activities, the protection of movable cultural assets, and the protection of intangible cultural heritage in the works of Ahmed Lütfi Efendi.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, 19th century, annals (Vekayiname), Ahmed Lütfi Efendi, Ottoman Architecture and civilization, City Management

Belediyelerin Oluşma Sürecinde İstanbullunun Şehir, Mimari ve Sanat Duyarlılığının Kaydı: Ahmed Lütfî Efendi’nin Görüşleri

Öz

İstanbul, fethinden sonra bir taraftan Roma ve Bizans’ın açtığı eksen üzerinde durmaya devam ederken; diğer taraftan yeni bir kimliğe bürünmüştür. Osmanlı Devleti’nin yeni yerleşimcileri eski yapıları değişik işlevle koruyarak yanına yoğun bir inşâ faaliyetiyle yeni yapılar ekleme şeklinde geliştirdiği bu kimlik, İstanbul’a İslam şehri hüviyetini kazandırmıştır. Orta Asya Türk şehir kültüründen gelen prensipler de bu uzun inşâ sürecinin köklerinde yer almıştır. 16. yüzyılda Mimar Sinan ekolüyle en yoğun dönemini yaşayan bu imar ve inşâ faaliyeti, sonraki yüzyıllarda gerek ihtiyaçların büyük oranda karşılanmış olması gerekse istikrarın bozulması ve fetih ganimetlerinin azalması nedeniyle seyrekleşmiştir. 19. yüzyılda yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla başlayan süreçte, Tanzimat ve Meşrutiyet gibi ıslahat adımları esnasında İstanbul, pek çok önemli değişikliğe sahne olmuştur. En somut ifadesini mimaride bulan bu değişiklikler silsilesini, dönemin resmî tarih yazıcısı Ahmed Lûtfî Efendi’nin eserinden takip ederek yüzyılın gerçek tanığından dinlemek bu çalışmanın asıl amacını oluşturmaktadır. Bunun için yer yer değinilen 19. yüzyılın İstanbul’u ve bugünkü yönetim sistemlerinin nüvesini teşkil eden şehir yönetimi konuları, dönemin iyi ve doğru anlaşılması için zikredilen ve araştırmaya derinlik katan dinamikler olmuştur. Bu sayede dönemin mimarlık mesleği ve eğitimi, îmar ve inşâ faaliyetleri, taşınır kültür varlıklarının korunması ve somut olmayan kültürel mirasın korunması başlıkları altında İstanbul’da meydana gelen değişiklikler Ahmed Lûtfî Efendi’nin eserlerinde işaret ettiği aksaklıklara da değinilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, 19. yüzyıl, Vekâyi’nâme, Ahmed Lûtfî Efendi, Osmanlı Mimarisi ve medeniyeti, Şehir Yönetimi

Kaynakça

• Acar, Sibel. “Capturıng Constantınople: Travel Albums (1884-1910).” Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 2015.
• Ahunbay, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. Çev. Aygül Ağır. İstanbul, 1996.
• Akın, Pınar. “Türkiye Belediyecilik Uygulamasının Gelişimi, Hukuki Yapılanması ve Samsun Örneği.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, 2019.
• Aktepe, M. Münir. “Ahmed Lutfi Efendi.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 2. İstanbul, 1989, 97-98.
• Bakır, Betül. Mimaride Rönesans ve Barok: Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri. Ankara: Nobel Yayım Dağıtım, 2003.
• Çetintaş, Sedat. İstanbul ve Mimari Yazıları. Ankara, 2011.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizikî Yapıya Etkileri.” Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi. edit. H. Okyar, H. İnalcık. Ankara, 1980.
• Ergin, Osman Nuri. Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişâfı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi İktisat ve İçtimaiyyat Enstitüsü Neşriyatı, 1336.
• Gürboğa, Nurşen. “Osmanlı Taşrasında Belediye İdaresi: Alanya Belediyesi (1914-1915),” ÇTTAD, VII/16-17, (2008): 165-186.
• Hamidullah, Muhammed. Muslim Conduct of State. Keşmir Bazar, 1961.
• Hammer, Joseph Von. İstanbul ve Boğaziçi. Ankara, 2011.
• İnalcık, Halil. “İstanbul: Bir İslâm Şehri.” İslam Tetkikleri Dergisi, çev. İbrahim Kalın, 9 (1995): 243-268.
• Kos, Karoly. İstanbul Şehir Tarihi ve Mimarisi. çev. Tarık Demirkan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2017.
• Kuban, Doğan. Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları. İstanbul: YEM Yayın, 2010.
• Kuban, Doğan. Türk Ahşap Konut Mimarisi, 17. -19. Yüzyıllar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Lûtfî, Ahmet. Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. İstanbul: Matbaay-ı Âmire, 1291.
• Mantran, Robert. XVI-XVII. Yüzyılda İstanbul’da Gündelik Hayat. çev. Mehmed Ali Kılıçbay. İstanbul: Eren Yayıncılık, 1991.
• Oktay, Tarkan. Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi: İstanbul Şehremaneti. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.
• Ortaylı, İlber. “İstanbul’un Mekânsal Yapısının Tarihsel Evrimine Bir Bakış.” Amme İdaresi Dergisi, II, 10 (1977): 77-97.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Ortaylı, İlber. Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri 1840-1880. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Öten, Aliye. “Ahmet Lütfi Paşa Tarihi’nde İmar ve İnşâ.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• Refik, Ahmed. On Altıncı Asırda İstanbul Hayatı. İstanbul: Maarif Vekâleti, 1935.
• Uluengin, Mehmet B. “Preservation Under the Crescent and Star: Using New Sources for Examining the Historic Development of the Balat District and Its Meanings for Historic Preservation.” Doktora tezi, Teksas Ü̈niversitesi, 2004.
• Uluengin, Mehmet B. ve Turan, Ömer. “Türkiye’de Kentsel Planlamanın İlk Yüzyılı.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3, 6, (2005): 362-363.
• Erkan, Nevzat. “Üsküdar’da Gayrimüslim Mezarlıkları ve Mezarlık Tartışmaları.” History Studies, 5, 3, (2013): 49-57.
• BOA.A.DVN. 22.100, 2 Rebiulevvel 1263 (18 Şubat 1847).