Marmaracık- Köylüce- Kızılca Köyleri Mosques and Its Painting Works (Demirci –Manisa)

Yıl 2024, Sayı: 21, 359 - 392, 31.01.2024

Serap Erçin Koçer

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1114730

Öz

The establishment date of Demirci, one of the districts farthest from Manisa city center, is not exactly known. It is possible to see the traces of different civilizations from every age of history in the town center and its villages. The ancient city of Saittai/Sidas within the borders of the district constitutes one of the important centers of the Lydians. In addition to the traces of the ancient era, historical assets from Saruhanogullari and Ottomans continue to exist in the district. There are mosques dating back to the late period in the villages of Demirci district. The majority of the mosques have wooden ceilings and handmade ornaments. The mosques that are studied in this research; Marmaracık Village Mosque, Köylüce Village Old Mosque and Kızılca Village Old Mosque; have hand-drawn decorations applied on plaster. In general, there are floral ornaments and writings with religious content. In addition to these, curtains, oil lamps, and clock motifs, which are accepted as symbols of the westernization period, are present. The ornaments are addressed in the form of tables in medallions and rectangular panels. Because the mosques mentioned in this study have not yet been the subject of a study, the buildings will be discussed in detail in terms of plan, material, and ornamentation.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Demirci, Marmaracik-Kızılca-Köylüce Villages, Wall Painting, Painting Works, Clock, Mosque

Marmaracık- Köylüce- Kızılca Köyleri Camileri ve Kalem İşi Bezemeleri (Demirci –Manisa)

Öz

Manisa il merkezine en uzak konumdaki ilçelerden birisi olan Demirci’nin kuruluş tarihi net olarak bilinmemektedir. İlçe merkezi ve köylerinde tarihin her çağından farklı medeniyetlerin izlerini görmek mümkündür. İlçe sınırları içerisinde kalan Saittai/Sidas antik kenti Lidyalıların önemli merkezlerinden birisini oluşturmaktadır. Antik döneme ait izlerin dışında ilçede Saruhanoğulları’na ve Osmanlılar’a ait tarihî değerler varlığını sürdürmektedir. Demirci ilçesine bağlı köylerde geç döneme tarihlendirilen camiler bulunmaktadır. Camilerin büyük çoğunluğunda ahşap tavan ve kalem işi tekniğinde yapılan süslemeler söz konusudur. Çalışmada incelenen Marmaracık Köyü Cami, Köylüce Köyü Eski Cami ve Kızılca Köyü Eski Camisi’nde sıva üzerine kalem işi tekniği ile yapılan süslemeler yer almaktadır. Genel olarak bitkisel süslemeler ve dinî içerikli yazılar bulunmaktadır. Ayrıca batılılaşma döneminin simgesi olarak kabul edilen perde, kandil ve saat motifine yer verilmiştir. Süslemeler madalyon ve dikdörtgen pano içinde tablo şeklinde ele alınmıştır. Bu çalışmada ismi geçen camilerin henüz bir çalışmaya konu olmamasından dolayı yapılar plan, malzeme ve süsleme bakımından ayrıntılı biçimde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manisa, Demirci, Marmaracık-Kızılca-Köylüce Köyleri, Duvar Resmi, Kalem İşi, Saat, Cami

Kaynakça

• Acun, Hakkı. Bozok Sancağı’nda (Yozgat İli) Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005. google scholar
• Adamaz, Kadir. “XIV. yüzyılda Demirci Kazası.” Doktora tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2012. google scholar
• Aktuğ, Erbil Cömertler. “20. yüzyılın Ortalarında Kalem İşi Süslemeli Cami Geleneği: Denizli-Çal- Belevi Eski Pazaryeri Camii.” SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 54 (2021): 165-177. google scholar
• Aktuğ, Erbil Cömertler. “Kalem İşi Süslemeli Cami Geleneğinin Devamı: Güzelyurt Tahtalı Köyü Cami (Denizli-Çameli).” Sanat Tarihi Dergisi 30/1 (2021): 79-103. google scholar
• Algaç, Şeyda. “Afyonkarahisar Başmakçı Hilal (Cuma) Cami ve Kalem İşi Bezemeleri” (VIII. Uluslararası Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu (5-7 Nisan 2018 Afyonkarahisar) Bildiri Kitabı (Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, 2019), 272-280. google scholar
• Algaç, Şeyda. “Uşak-Banaz-Yeşilyurt (Holuz) Köyü Camii ve Kalem İşi Bezemeleri”. Art-Sanat 13 (2020): 1-26, erişim 30 Mart 2022, https://dx.doi.org/10.26650/art.sanat2020.13.0001 google scholar
• Aydın, İbrahim. “Demirci Şehri’nin Mekansal Gelişimi ve Gelişimi Etkileyen Faktörler.” Marmara Coğrafyası Dergisi 7 (2003): 19-44 google scholar
• Biçici, H. Kamil. “Yörük Köyünde Bulunan İki Evdeki Kalem İşi Süslemeler.” Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’a Armağan. Ankara: Berikan Elektronik Basım Yayım Sanayî, 2003. google scholar
• Boyacıoğlu, Ahmet Sedat ve Hasan Alakese, Her Yönü ve Her Şeyi ile Demirci. İstanbul: Eko Matbaa, 1972. google scholar
• Câvid, İbrahim. Aydın Vilâyet Sâlnâmesi, R.1307/ H. 1308. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. google scholar
• Çerkez, Murat. “Mecitözü’nde Mütevazı Bir Külliye: Alören Köyü Külliyesi.” History Studies 11/2 (Nisan 2019): 495-533, Erişim 17 Şubat 2022. https://dx.doi.org/10.9737/hist.2019.728. google scholar
• Çetinaslan, Mustafa ve Ahmet Yavuzyılmaz. “Türk Süsleme Sanatında Saat Motifi.” Uluslararası İslam Medeniyetlerinde Zaman Sempozyumu II (Konya: Bilir Matbaacılık, 2015), 321-337. google scholar
• Çevrimli, Nilgün. “Denizli ve Çevresinde Yer alan Bazı Câmilerin Yapı Elemanlarının Değerlendirilmesi”. Vakıflar Dergisi 47 (2017): 169-204. google scholar
• Dağlı, Şemsettin Ziya. “Hat Sanatımızda Resimsel Bir Yaklaşım Aynalı Yazılar.” Akdeniz-Sanat Dergisi 6/11 (2013): 235-250. google scholar
• Değirmenci, Tülün. “Geleneğin Yeniden İcadı: Bulanıklaşan Sınırlarda Bir Köy Camisinin Tasvirleri.” Milli Folklor 126 (2020): 118-135. google scholar
• Eryılmaz, Halil İbrahim. “Yuntdağı Yenice Mahallesi Cami Yazıları.” MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 16/3 (2018): 545-580. Erişim 9 Temmuz 2021. https://dx.doi.org/10.18026/cbayarsos.465752. google scholar
• Eryılmaz, Halil İbrahim ve Şenay Özgür Yıldız. “Manisa Demirci’de Duvar Resimli İki Cami: Kışlak Eski Cami ve Ahatlar Cami.” DEUİFD (2020): 69-107. Erişim 10 Haziran 2021. https:// doi.org/10.21054/deuifd.726751. google scholar
• Eryılmaz, Halil İbrahim. “Demirci Camilerindeki Ahşap Tavan Göbekleri.” Mizanü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 12 (2021): 189-215. Erişim 9 Temmuz 2021. https://dx.doi.org/10.47502/ mizan.888025. google scholar
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. C. 9. Haz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017. google scholar
• Gökmen, Ertan. “Hurûfât Defterlerine Göre Demirci Kazası ve Köylerinde Cami ve Mescitler (1690-1830).” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (2006): 21-56. google scholar
• Gökmen, Ertan. Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Demirci Kazası. İzmir: Demirci Belediyesi Kültür Yayınları, 2007. google scholar
• Gökmen, Ertan ve Süleyman Alan. Demirci Tarihinin Kaynakları Demirci Kazası Çiftlikleri ve Şehir Nahiyesi Köyleri Temettuat Defterleri (1844-1845) (Değerlendirme ve Transkripsiyon). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Gökmen, Ertan ve Merve Demir. Demirci Tarihinin Kaynakları Karataş Nahiyesi Köyleri Temettuat Defterleri (1844-1845) (Değerlendirme ve Transkripsiyon). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Gökmen, Ertan ve Bayram Yelboğa. Demirci Tarihinin Kaynakları Ortapare Nahiyesi Köyleri ile Kazada Mukim Aşiretlerin Temettuat Defterleri 1844-1845 (Değerlendirme ve Transkripsiyon). Manisa: Kardeşler Matbaası, 2020. google scholar
• Gülgen, Hicabi. “Bursa Keles İlçesi Dedeler Köyü Cami ve Süslemeleri.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2012): 63-86. google scholar
• Gürbıyık, Cengiz. “Bir Halk Ressamının İzinde Satılmış Köyü Camii Duvar Resimleri.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 100 (2021): 347-373. Erişim 14 Aralık 2021. https://dx.doi.org/10.34189/hbv.100.016. google scholar
• Gürbıyık, Cengiz. “Demirci Küpeler Köyü Camii Duvar Resimleri.” Art Sanat Dergisi 13 (2020): 143-167. Erişim 30 Mart 2022. https://dx.doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0006. google scholar
• Hamilton, William John. Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia with Some Account of Their Antiquities and Geology II. Londra: John Murray,1842. google scholar
• Keskin, Candaş. “Hacıhıdır Köyü Camii.” Türk Kültür Varlıkları Envanteri Manisa İlçeleri. Ed. Hakkı Acun. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013, 322-333. google scholar
• Koçer, Serap Erçin. “Karahallı’da Ahşap Tavanlı Bir Cami: Kavaklı Köyü Cami.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 60 (2019): 58-67. google scholar
• Noyan, İbrahim Mustafa Vuslat ve Muhammet Bilgen. “Kastamonu (Daday) Ertaş Köyü Camii Kalem İşleri ve Mevcut Korunma Durumu.” Journal of Humanities and Tourism Research 10/4 (2020): 901-918. Erişim 5 Mart 2022. https://dx.doi.org/10.14230/johut917. google scholar
• Okçuoğlu, Tarkan. “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2020. google scholar
• Öney, Gönül. Ankara’da Türk Devri Dini ve Sosyal Yapıları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1971. google scholar
• Paköz, Aslıhan Ece, Nurcan Boşdurmaz ve Zeynep Gül Ünal. “Dinar-Bademli Cami: Mimari Özellikleri ve Kalem İşleri.” MEGARON 15/2 (2020): 240-253. Erişim 6 Ağustos 2021. https:// dx.doi.org/10.14744/megaron.2020.90377. google scholar
• Parlak, Ferhat. Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Demirci Kazası. Demirci: Demirci Belediyesi Yayınları, 2019. google scholar
• Pektaş, Kadir. Kemaliye (Eğin)’de Türk Mimarisi. Ankara: TLOF Trafik Matbaacılık, 2006. google scholar
• Ramsay, William John. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Çev. Mihri Pektaş. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1960. google scholar
• Renda, Günsel. Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977. google scholar
• Strabon. Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika XII, XIII, XIV). Çev. Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000. google scholar
• Tali, Şerife. “Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalem İşi Bezemeleri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (2014): 489-497. google scholar
• Tanış, Cihat. “1950 Demirci Yangını.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/39 (Ocak 2017): 456-469. Erişim 9 Temmuz 2021. https://dx.doi.org/10.16992/ASOS.11892. google scholar
• Tekinalp, Pelin Şahin. “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi.” Türkler Ansiklopedisi. 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 440-448. google scholar
• Tercanlı, Akın. “Cami Tasvirli Yapılara Kütahya’dan Bir Örnek: Koca Seyfullah Camisi.” Asia Minor Studies 8/1 (2020): 376-377. Erişim 19 Ağustos 2021. https://dx.doi.org/10.17067/ asm.638908. google scholar
• Texier, Charles. Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev. Ali Suat. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. Anadolu Kümbetleri 1-Selçuklu Dönemi. Ankara: Güven Matbaası, 1986. google scholar
• Umar, Bilge. Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1993. google scholar
• Yeni, Özgür. “Şeyh Şa’bân-ı Velî Külliyesi Haziresi’nde Bulunan Sarkaçlı Saat Figürlü Bir Mezar Taşı.” I. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu-1 (4-6 Mayıs 2012 Kastamonu), Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2015, 327-338. google scholar