Byzantine Architecture in the Lower City of Perge

Yıl 2024, Sayı: 21, 683 - 720, 31.01.2024

Ayça Tiryaki , Özgü Çömezoğlu Uzbek

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1312941

Öz

This study focuses on the Byzantine buildings located in the Lower City of Perge. One of the significant structures in the city is the South Church (Basilica A), which is a three-aisled basilica with a transept and gallery, dating back to the early 5th century. Another notable church in the city, capturing attention with its large dimensions, is the North Church (Basilica B). This basilica, with its five aisles and transept, is accompanied by an atrium to the west and a narthex. Due to its size, it is believed that this structure could have served as the city’s cathedral, dating to the 5th and 6th centuries. Located on the east-west oriented street of the city, the East Church (Basilica C) has managed to preserve its narthex to the west and its five-sided apse to the east. This remarkable structure, with its extraordinary length, is also among the early Byzantine churches in the city. On the north-south oriented street, a church with an inscribed cross plan (known as the Small Church) was constructed and can be dated to the 10th century. Inside the Palaestra to the west of the city, a structure with a tetraconch plan was erected. Similar to its counterparts, this edifice, believed to have been used for religious purposes, can be dated back to the latter half of the 5th century and the 6th century. The urban layout of the Lower City remained intact until the 7th century, at which point there was a decline in activity in the city. Subsequently, during the Middle Byzantine period, most likely around the 10th century, there is evidence of a limited reoccupation and settlement in the city.

Anahtar Kelimeler

Perge, Pamphylia, Byzantine, Basilica, Tetraconch

Perge Aşağı Şehir Bizans Dönemi Mimarisi

Öz

Çalışmanın içeriğini Perge’de Aşağı Şehir’de bulunan Bizans Dönemi yapıları oluşturmaktadır. Kentin önemli yapılarından biri olan Güney Kilise (Bazilika A), en erken 5. yüzyıla tarihlenebilen üç nefli, transeptli ve galerili bir bazilikadır. Kentte büyük boyutlarıyla dikkati çeken bir diğer kilise Kuzey Kilise (Bazilika B)’dir. Beş nefli ve transeptli bu bazilikanın batısında bir atrium ve bir de narteksi vardır. 5-6. yüzyıllara tarihlenebilen bu yapının boyutları sebebiyle kentin katedrali olabileceği düşünülmektedir. Kuzey Kilise de Güney Kilise’de olduğu gibi doğuda düz bir duvarla sınırlandırılmıştır. Kentin doğu-batı doğrultulu caddesi üzerinde bulunan Doğu Kilise’nin (Bazilika C), batısındaki narteksi ile doğusundaki beş cepheli apsisi günümüze gelebilmiştir. Yapının beden duvarlarının düzensiz kalıntıları tespit edilebilmektedir. Sıra dışı uzunluğuyla dikkat çeken bu yapı da kentin erken Bizans kiliseleri arasındadır. Kuzey-güney doğrultulu caddede, su kanalının hattı üzerinde, kanalı engelleyecek şekilde sonradan inşa edilmiş, 10. yüzyıla tarihlenen Kapalı Yunan haçı planlı bir kilise (Küçük Kilise) yer almaktadır. Kentin batısındaki Palaestra’nın içine, daha sonra tetrakonkhos planlı bir yapı inşa edilmiştir. Benzerleri dinî amaçla kullanılmış bu yapı, 5. yüzyılın ikinci yarısı ile 6. yüzyıla tarihlenmektedir. Aşağı Şehrin kent dokusunun 7. yüzyıla kadar korunduğu ve bu dönemden sonra kentteki faaliyetlerde bir kesinti yaşandığı tespit edilebilmektedir. Bundan sonra Orta Bizans Dönemi’nde, olasılıkla da 10. yüzyıl civarında kentte sınırlı da olsa bir iskânın olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Perge, Pamphylia, Bizans, Tetrakonkhos, Bazilika

Kaynakça

• Barsanti, Claudia and Alessandra Guiglia. “Late Roman and Early Byzantine Capitals.” The Sculptures of the Ayasofya Müzesi in Istanbul: a Short Guide. Edited by Claudia Barsanti and Alessandra Guiglia. İstanbul: Ege Press, 2010. google scholar
• Betsch, William Earl. “The History, Production, and Distribution of Late Antique Capital in Constantinople.” PhD thesis, University of Pennsylvania, 1977. google scholar
• Buchwald, Hans and Matthew Savage. “Churches.” Churches in the Archaeology of Byzantine Anatolia. Edited by Philipp Niewöhner. New York: Oxford University Press, 2017, 129-147. google scholar
• Ceylan, Burcu. “Geç Antik Dönem Batı Anadolu Bazilikaları.” Olba 4 (2001): 189-201. google scholar
• Ceylan, Burcu and Orçun Erdoğan. “Transept-Litürji-Devinim-Kurgu: Patara Kent Bazilikası Örneği.” Uluslararası XIX. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (21-24 Ekim 2015). Edited by Ceren Ünal and Cengiz Gürbıyık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Press, 2019, 351-365. google scholar
• Erdoğan, Orçun. Pamphylia Lyrboton Kome Işığında Geç Antik Çağ’da Akdeniz Kırsalı. Adana: Hatay Mustafa Kemal University Press, 2019. google scholar
• Eyice, Semavi. “Bizans Mimarisi.” Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri. Edited by Sadi Bayram. İstanbul: Republic of Turkiye, Directorate General of Foundations, 1988, 45-51. google scholar
• Foss, Clive. “The Cities of Pamphylia in the Byzantine Age.” Cities, Fortresses, and Villages of Byzantine Asia Minor. Aldershot, Hampshire: Variorum, 1996, 1-62. google scholar
• Galani, Evangelou I. IcTopıa n nepYnc. UokiTiKn Kaı EKKİtfoıaanKn (Istoria tis Pergis. Politiki kaı Ekklisiastiki). Aönva: ISpu^a M8^Zovoç EXkqvıo^oû, 2003 (Athens: Idrima Meizonos Ellinismou, 2003). google scholar
• Grassi, Giulia. “Scultura Architettonia e Spolia Marmoree della Panaghia di Antalya nel Quadro della Produzione Artistica dell’Asia Minore Meridionale in Epoca Paleobizantina.” Costantinopoli e l’arte delle Province Orientali. Edited by Fernanda De Maffei, Claudia Barsanti and Alessandra Guiglia Guidobaldi. Rome : Edizioni Rari Nantes, 1990, 73-134. google scholar
• Grossmann, Peter. “Zur Typologie des Transepts in Frühchrislichen Kirchen.” Jahrbuch für Antike und Christentum 51 (2008): 97-136. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd. “Early Church Architecture in Southern Asia Minor.” “Churches Built in Ancient Times”: Recent Studies in Early Christian Archaeology. Edited by Kenneth Painter. London: Society of Antiquaries, 1994, 213-238. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd and Friedrich Hild. Tabula İmperii Bizantini 8. Lykien und Pamphylien. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2004. google scholar
• Hill, Stephen. The Early Byzantine Churches of Cilicia and Isauria. Aldershot, Hampshire: Variorum, 1996. google scholar
• Işıklıkaya, Işıl Rabia. “Perge Mozaikleri. Macellum, Güney Hamam ve Geç Dönem Meydanı Doğu Portiği.” PhD Diss, Istanbul University, 2010. google scholar
• İnan, Jale. “Perge Kazısı, 1986 Çalışmaları.” IX. Kazı Sonuçları Toplantısı (6-10 Nisan 1987, Ankara). Vol. 2. Ankara: Republic of Turkiye Ministry of Culture and Tourism Press, 1988, 185-214. google scholar
• İnan, Jale. “Perge Kazısı, 1987 Yılı Çalışmaları.” X. Kazı Sonuçları Toplantısı (23-27 Mayıs 1988, Ankara). Vol. 2. Ankara: Republic of Turkiye Ministry of Culture and Tourism Press, 1989, 197-245. google scholar
• İşler, Bülent. “Sillyon’un Bizans Dönemi Dini Yapılaşması.” Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi. Edited by Murat Taşkıran. İstanbul: Ege Press, 2020, 147-166. google scholar
• Karydis, Nikolaos. “The development of the Church of St Mary at Ephesos from Late Antiquity to the Dark Ages.” Anatolian Studies 69 (2019): 175-194. google scholar
• Kautzsch, Rudolf. Kapitellstudien: Beitrage zu einer Geschichte des Spatantiken Kapitells im Osten vom Vierten bis ins Siebente Jahrhundert. Berlin: W. De Gruyter, 1936. google scholar
• Kaymak, Gamze. Die Cumanun Camii in Antalya. Antalya: Suna-İnan Kıraç Research Center for Mediterranean Civilisations, 2009. google scholar
• Kleinbauer, W. Eugene. “The Double Shell Tetraconch Building at Perge in Pamphylia and the Origin of the Architectural Genus.” Dumbarton Oaks Papers 41 (1987): 277-293. google scholar
• Korkut, Taner and Satoshi Urano. “Detailed Description of the Basilica: The Nave, Narthex, Atrium, and Other Rooms.” The City Basilica of Tlos. Edited by Taner Korkut ve Satoshi Urano. İstanbul: Koç University Press, 2020, 21-33. google scholar
• Krautheimer, Richard. “The Transept in the Early Christian Basilica.” Studies in Early Christian Medieval and Renaissance Art. New York: New York University Press, 1969, 59-68. google scholar
• Krautheimer, Richard. Early Christian and Byzantine Architecture. New Haven and London: Yale University Press, 1986. google scholar
• Mansel, Arif Müfit. “Perge Kazısı 1973 Çalışmaları.” Belleten 38/151 (1974): 541-543. google scholar
• Mathews, Thomas F. The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy. University Park and London: The Pennsylvania State University Press, 1971. google scholar
• Megaw, Arthur H. S. “Byzantine Architecture and Decoration in Cyprus. Metropolitan or Provincial?” Dumbarton Oaks Papers 28 (1974): 57-88. google scholar
• Ousterhout, Robert. “Churches and Monasteries.” The Oxford Handbook of Byzantine Studies. Edited by Elizabeth Jeffreys, John Haldon and Robin Cormack. New York: Oxford University Press, 2008, 353-372. google scholar
• Ousterhout, Robert. Eastern Medieval Architecture: The Building Traditions of Byzantium and Neighboring Lands. New York City: Oxford University Press, 2019. google scholar
• Özdizbay, Aşkım. “Pamphylia-Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge’nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel Bir Değerlendirme.” Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı EUERGETES. Edited by İnci Delemen, Sedef Çokay Kepçe, Aşkım Özdizbay and Özgür Turak. Antalya: Suna-İnan Kıraç Research Center for Mediterranean Civilisations, 2008, 839-871. google scholar
• Özdizbay, Aşkım. “Perge’nin M.S.1-2. Yüzyıllardaki Gelişimi.” PhD Diss., Istanbul University, 2008. google scholar
• Özdizbay, Aşkım. Perge’nin M.S.1-2. Yüzyıllardaki Gelişimi. Antalya: Suna-İnan Kıraç Research Center for Anatolian Civilisations, 2012. google scholar
• Öztaşkın, Gökçen Kurtuluş and Seçkin Evcim. “Early Byzantine Churches in Olympos.” Arkeoloji ve Sanat 161 (May-August 2019): 129-162. google scholar
• Öztaşkın, Gökçen Kurtuluş and Sinan Sertel. “Olympos Piskoposluk Kilisesi’ndeki Nef Ayrımı Düzenlemeleri ve Levha Yanı Uygulaması.” Adalya 20 (2017): 357-373. google scholar
• Öztaşkın, Gökçen Kurtuluş. “Olympos Antik Kenti Episkopeion Yapı Topluluğu.” PhD Diss., Anadolu University, 2013. google scholar
• Pallas, Demetrios. Les Monuments Paleochretiens de Grece Decouverts de 1959 a 1973. Cittâ del Vaticano: Pontificio Istituto di Archeologia Cristiana, 1977. google scholar
• Pekman, Adnan. Perge Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Press, 1973. google scholar
• Peschlow, Urs. “Kapitelle.” Reallexikon für Antike und Christentum. 20. Stuttgart: Hiersemann, 2004, 57-123. google scholar
• Peschlow, Urs. “Dividing Interior Space in Early Byzantine Churches: The Barriers between the Nave and Aisles.” Thresholds of the Sacred. Architectural, Art Historical, Liturgical and Theological Perspectives on Religious Screen, East and West. Edited by Sharon E. J. Gerstel. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2006, 53-71. google scholar
• Ramsay, William Mitchell. St. Paul the Traveler and Roman Citizen. London: Hodder and Stoughton, 1895. google scholar
• Ramsay, William Mitchell. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Translated by Mihri Pektaş. İstanbul: Ministry of Education, 1960. google scholar
• Rott, Hans. Kleinasiatische Denkmaler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien. Leipzig: Dieterich, 1908. google scholar
• Ruggieri, Vincenzo and F. Nethercott. “The Metropolitan City of Syllion and its Churches.” Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 36 (1986): 133-156. google scholar
• Taft, Robert F. “Catechumenate.” The Oxford Dictionary of Byzantium. Vol.1. New York and Oxford: Oxford University Press, 1991, 390-391. google scholar
• Temple, Çiğdem. “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Ajur Tekniğinde “Theodosian” Tipinde Sütun Başlıkları.” Bizans ve Çevre Kültürler. Prof. Dr. S. Yıldız Ötüken’e Armağan. google scholar
• Edited by Sema Doğan ve Mine Kadiroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Publications, 2010, 352-358. google scholar
• Terry, Ann. “The Sculpture at the Cathedral of Eufrasius in Porec.” Dumbarton Oaks Papers, 42 (1988): 13-64. google scholar
• Tiryaki, Ayça. “Rhodiapolis Piskoposluk Kilisesi’nde İşlevi Tartışmalı Mimari Düzenlemeler: Yüksek Nef Ayrımı ve Oturma Sekileri.” TÜBA-KED 10 (2012): 21-30. google scholar
• Yıldırım, Şener. “Side Antik Kentinin Bizans Dönemi Dini Mimarisi.” PhD Diss, Anadolu University, 2013. google scholar