Can We Mention About an Idea Called “Abstract Symbolic Style” in Turkish Art?

Yıl 2024, Sayı: 22, 199 - 226, 08.08.2024

Yunus Aslan

https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.22.1360929

Öz

Symbols play a crucial role in various domains, serving as conveyors of meaning through concrete signs with abstract significance. In some periods, it is seen that certain symbols stand out uniquely to that period and some symbols are used repeatedly or transformed throughout history. It is very difficult to reach definite conclusions about the origin of symbols in the history of art. However, the external and internal factors that influence the art, of course, shape the symbols that the work contains, as well as the work. A work of art, which is the product of a collective process is affected by many conditions such as the social environment, economy, material supply, geographical variables, the government, the wishes of the administrator and the artist, the understanding and style of art of the period, religion and sacred elements, the artist’s experience and inner world. The work, which is formed by selection among all these variables is a cornerstone of the general art style. Anatolian Medieval art can be interpreted as the art of societies, not the art of individuals like modern art. In this respect, in Turkish art and symbolism, where the state, religion and social powers come to the fore, these mentioned elements appear as the dominant and guiding power. Should the idea of “abstract symbolic style” be mentioned in Turkish art? Which factors influenced art and style? What is the place of stamps in the transformation of ancient symbols into art? In this study, answers to these questions and problems are sought.

Anahtar Kelimeler

Intangible, Symbol, Style, Turkish-Islamic Arts, Seljuk Art

Türk Sanatında “Soyut Simgesel Üslup” Düşüncesinden Söz Edilebilir Mi?

Öz

Simgeler birer anlam aktarıcısı olarak genellikle soyut anlama sahip somut işaretler şeklinde, sanattan günlük yaşama kadar her alanda kullanılmaktadır. Bazı dönemlerde belli simgelerin o döneme has olarak öne çıktığı, bazı simgelerin ise tarihî süreçte tekrar ederek veya dönüşerek kullanıldığı görülmektedir. Sanat tarihi içerisinde simgelerin kökeni konusunda kesin sonuçlara ulaşmak oldukça güçtür. Fakat sanatı yönlendiren dış ve iç etkenler meydana gelen eser kadar, eserin barındırdığı simgeleri de şekillendirmektedir. Kolektif bir sürecin ürünü olan sanat eseri, toplumsal çevre, ekonomi ve malzeme temini, coğrafi değişkenler, devlet yapılanması, yöneticinin ve baninin istekleri, dönemin sanat anlayışı ve üslubu, din ve kutsal unsurlar, sanatçının deneyimleri ve iç dünyası gibi pek çok koşuldan etkilenmektedir. Bunca değişken içerisinden seçilimle meydana gelen eser, genel sanat üslubunu oluşturan bir temel taşı niteliğindedir. Anadolu Orta Çağ sanatı, modern sanat gibi “bireylerin sanatı” değil, “toplumların sanatı” şeklinde anlamlandırılabilir. Bu bakımdan devlet, din ve toplum erklerinin öne çıktığı Türk sanatında ve simgeciliğinde, bu bahsi geçen unsurlar, söz sahibi ve yönlendirici güç olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk sanatında “soyut simgesel üslup” diye bir düşünceden bahsedebilir miyiz? Sanata ve üsluba hangi faktörler etki etmiştir? Kadim simgelerin sanata dönüşümünde damgaların yeri nedir? Bu çalışmada bu soru ve sorunlara cevap aranmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Soyut, Simge, Üslup, Türk-İslam Sanatları, Selçuklu Sanatı

Kaynakça

• Aksoy, Hasan. “Anadolu’da Erken Dönem İzleri Kaya Resimleri ve Yazılı Kaynaklara Göre.” Yayımlanmamış Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022. google scholar
• Aslan, Yunus. “Anadolu Selçuklu Dönemi Yapılarında Motifleşen Türk Damgaları.” Yayımlanmamış Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022. google scholar
• Aslan, Yunus ve Remzi Duran. “Türk Sanatında Tengri-Tanrı Damgası”, Ulakbilge Dergisi 8/54 (2020): 1378-1398. google scholar
• Aslan, Yunus ve Remzi Duran. “Türk Sanatında Cennet Damgası ve Türk Kültüründe Sekize “8” Yüklenen Anlamlar.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 51 (2021): 383-405. google scholar
• Cassirer, Ernst. Sembolik Formlar Felsefesi. Berlin: Bruno Cassirer Verlag, 1923. google scholar
• Cassirer, Ernst. İnsan Üstüne Bir Deneme. Çev. Necla Arat. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1980. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. Sanat ve Felsefe. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012. google scholar
• Çaycı, Ahmet. Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008. google scholar
• Duran, Remzi. “Türk Süsleme Sanatlarındaki Motif ve Kompozisyonların Kültürel Kaynakları: Mitler ve Destanlar Üzerine.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (2002): 151-168. google scholar
• Duran, Remzi. “Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları - Geometrik Motiflere Farklı Bir Bakış.” Akdeniz Sanat Dergisi 13/23 (2017): 679-697. google scholar
• Ekiz, Mehmet. “Niğde Sungur Bey Camisinde Tespit Edilen İşaretler Tamga mı?” III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu. Bakü: Bakı Avrasiya Universiteti 2016, 3. cilt, 219221. google scholar
• Eliade, Mircea. İmgeler Simgeler. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1992. google scholar
• Ercilasun, A. Bican. Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016. google scholar
• Esin, Emel. “Evren, Selçuklu San’atı Evren Tasvîrinin Türk İkonografisinde Menşe’leri.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi 1 (1970): 161-182. google scholar
• Gülensoy, Tuncer. Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, 1989. google scholar
• Kalyoncu, Hülya. “Ehl-i Hiref-i Hassa Teşkilatının Osmanlı Kültür ve Sanat Yaşamındaki Yeri ve Önemi.” The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science 33 (2015): 279-294. google scholar
• Karpuz, Haşim ve Emine Karpuz. “Selçuklu Döneminde Sanat ve Estetik”, VI. Dini Yayınlar Kongresi. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2013, 185-198. google scholar
• Lewis Williams, J. David. Mağaradaki Zihin. Çev. Tolga Esmer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019. google scholar
• Mülayim, Selçuk. Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2015. google scholar
• Ögel, Semra. Anadolu’nun Selçuklu Çehresi. İstanbul: Akbank Yayınları, 1994. google scholar
• Öztürk, Rıdvan. “Eb” İdeogramının Mimaride Kullanılması ve Beyşehir Eşrefoğlu Camisi Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 6/3 (2017): 1293-1305. google scholar
• Panofsky, Erwin. Studies in İconology Humanistic Themes in the Art of the Renaissance. New York: Harper & Row, 1972. google scholar
• Somuncuoğlu, Servet. Saymalıtaş: Gökyüzü Atları. İstanbul: Atokyay, 2011. google scholar
• Sönmez, Zeki. Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995. google scholar
• Sümer, Faruk. Oğuzlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972. google scholar
• Sümer, Faruk. “Kınık,” İslam Ansiklopedisi, 25. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2022, 417-419. google scholar
• Tunalı, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002. google scholar
• Yılmaz, Muzaffer. Babasız Doğma Fenomeni: Kutsal ve Sanat İlişkisine Yönelik Bir Yorumlama. Konya: Literatürk Academia, 2020. google scholar