Alois Riegl’in Değerler Teorisi ve Türkiye’deki Hapishane Yapıları

Yıl 2025, Sayı: 23, 292 - 315, 05.02.2025

Bilgen Dündar , Cevriye Seda Alevdağ

Öz

Farklı modernite tartışmalarının gerçekleştiği 20. yüzyılın başlarında Viyana’da, sanat tarihçisi Alois Riegl, 1903'te yayımladığı “Modern Anıt Kültü: Doğası ve Kökeni” makalesi ile koruma çalışmalarına önemli bir katkıda bulunmuş7 tur. Modernitenin Aydınlanma düşüncesinin getirmiş olduğu rasyonalite temelinde bir sistem oluşturma anlayışı ile modernleşme sürecini tüm karmaşıklığı ve çelişkileri ile kabul etme anlayışı arasında salınması durumu, Riegl’in koruma alanındaki yaklaşımını etkilemiş görünmektedir. Riegl modernitenin bu ikili anlayışını uzlaştırma yoluna gitmiştir. Bu çalışmada Riegl’in değerler teorisi çerçevesinde Türkiye’de yeniden işlevlendirilen 7 hapishane yapısında (Yedikule Zindanları, Sinop Kalesi Cezaevi, Fransız Hapishanesi, Eski Datça Cezaevi, İngiliz Karakolu, Sultanahmet Cezaevi ve Ulucanlar Cezaevi) hangi değerlerin ön plana çıkarılarak koruma süreçlerinin gerçekleştirildiğinin analizi yapılmıştır. İncelenen örneklerde Riegl’in değerlerinden tarihî değerin ön plana çıktığı fakat bir yapının koruma sürecinde özellikle eskilik değerinin de tarihî değerini güçlendirmesi çerçevesinde dikkate alınması gerekliliği sonucuna varılmıştır. Bulgulara dayanarak Türkiye’de âtıl durumda bulunan 378 hapishane yapısının ileride gerçek7 leştirilecek koruma süreçlerinde hem yapıların toplumsal bellekteki yeri hem de fiziksel yapılarının devamlılığı açısından önemli olacak değerler teorisinin göz önünde bulundurulması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Koruma, Değerler Teorisi, Alois Riegl, Yeniden İşlevlendirme, Hapishane Yapıları

Alois Riegl’s Values Theory and Prison Buildings in Turkey

Öz

In Vienna at the beginning of the 20th century, when different debates on modernity were taking place, the art historian Alois Riegl made an important contribution to conservation studies with his 1903 article “The Cult of the Modern Monument: Its Nature and Origin”, published in 1903. The oscillation of modernity between the unders7 tanding of creating a system based on rationality brought about by the Enlightenment and the understanding of accepting the modernization process with all its complexity and contradictions seems to have influenced Riegl’s approach in the field of conservation. Riegl tried to reconcile this dual understanding inherent in modernity. In this study, within the framework of Riegl’s values theory, it is analyzed which values came to the forefront and which conservation processes were realized in the seven re7functionalized prison buildings (Yedikule Dungeons, Sinop Castle Prison, French Prison, Old Datça Prison, British Outpost, Sultanahmet Prison and Ulucanlar Prison) in Turkey. In the analyzed examples, it has been concluded that Riegl’s commemorative value comes to the forefront, but other values should also be activated in the conservation process of a building. In the future conservation processes of the 378 abandoned prison buildings in Turkey, it is suggested to take into consideration the values theory, which will be important in terms of both the place of the buildings in collective memory and the continuity of their physical structures.

Anahtar Kelimeler

Conservation, Values Theory, Alois Riegl, Refunctionalization, Prisons

Kaynakça

• Akın, Günkut. “Four Seasons’ın Arkeolojik Kazısı.” Cumhuriyet Bilim Teknik. 04 Temmuz 2008, 19 google scholar
• Apaydın, Banu. “Yapıların Otel Olarak Yeniden Kullanım Bağlamında Mekânsal Dönüşümlerinin Analizi: Four Seasons Oteli-Sultanahmet Cezaevi Örneği.” Tasarım ve Kuram Dergisi 15 (2013): 73-89 google scholar
• Ar, Bilge. “İşgal Altındaki İstanbul’da Kentsel ve Mimari Ortam.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2006 google scholar
• Arrhenius, Thordis. “The Cult of Age in Mass-Society: Alois Riegl’s Theory of Conservation.” Future Anterior: Journal of Historic Preservation, History, Theory, and Criticism 1/1 (2004): 75-81 google scholar
• Aykaç, Pınar. “Kentsel Bağlamda Müzeleşme: Sultanahmet Bölgesi’nin Müze Alanına Dönüşümü.” Tüba-Ked 21 (2020): 145-163. https://doi.org/10.22520/tubaked.2020.21.00 google scholar
• Aylan, Serkan ve İsmet Kaya. “Bir Hüzün Turizmi Destinasyonu Olarak Ulucanlar Cezaevi Müzesi Ziyaretçilerinin Elektronik Yorumlarının İçerik Analizi.” Türk Turizm Araştırmaları Dergisi 4/1 (2020): 488-504. DOI: 10.26677/TR1010.2020.32 google scholar
• Boito, Camillo ve Cesare Birignani. “Restoration in Architecture: First Dialogue.” Future Anterior 6/1 (2009): 68-83 google scholar
• Büyükdığan, İlter ve Münevver Çavuş. “Bir Toplumsal Bellek Nesnesi Olarak Tarihi Cezaevleri: Yeniden İşlevlendirmede Özgünlük Tartışması.” Mimarist 56 (2016): 66-72 google scholar
• Cengizkan, Ali. “Ankara 1924 Lörcher Planı Raporu.” Belleten 248 (2003): 153-192 google scholar
• Ceylan, Erdem. “Anıt Değerlerinde Dönüşüm-Alois Riegl ve Modern Anıt Kültü Üzerine.” Modern Anıt Kültü: Doğası ve Kökeni. İstanbul: Daimon Yayınları, 2015, 7-46 google scholar
• Cordileone, Diana Reynolds. Alois Riegl in Vienna, 1875-1905: An Institutional Biography. Londra ve New York: Routledge, 2014 google scholar
• Çavuş, Münevver. “Korumada Otantiklik: Cezaevlerinin Yeniden İşlevlendirilmesi.” Yüksek Lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, 2013 google scholar
• Çetinsöz, Burçin Cevdet. “Karanlık (Dark) Alanları Ziyaret Eden Yerli Turistleri Motive Eden Etmenler: Ankara Ulucanlar Cezaevi Müzesi’ne google scholar
• Yönelik Bir İçerik Analizi.” 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitabı. Alanya: Alaattin Keykubat Üniversitesi Yayınları, 2017, 311-325 google scholar
• Çil, Mehmet. “Datça'ya 3 Bin Eserlik Kütüphane.” CNN Türk. Erişim 17 Ağustos 2023. https://www.cnnturk.com/yerel-haberler/mugla/datca/datcaya-3-bin-eserlik-kutuphane-1710981 google scholar
• Doğançili, Olca Sezen ve Makbule Civelek Oruç. “Cezaevlerinin Müzeye Dönüşüm Süreci: Sinop Cezaevi Örneği.” Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2016): 268-284. https://doi.org/10.17828/yalovasosbil.23422 google scholar
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 2. Cilt. Haz. Tevfik Temelkuran, Necati Aktaş ve Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1986 google scholar
• Foucault, Mitchell. Hapishanenin Doğuşu. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 2000 google scholar
• Gubser, Michael. Time’s Visible Surface: Alois Riegl and the Discourse on History and Temporality in Fin-de-Siècle Vienna. Detroit: Wayne Devlet Üniversitesi Yayınları, 2006. google scholar
• Hafıza Merkezi. “Ulucanlar Cezaevi Müzesi.” Erişim 31 Aralık 2024. https://memorializeturkey.com/tr/memorial/ulucanlar-cezaevi-muzes google scholar
• Hayes, Matthew. “On the Origins of Alois Riegl’s Conservation Theory.” Journal of the American Institute for Conservation 58/3 (2019): 1-12. Erişim 30 Ağustos 2023. https://doi.org/10.1080/01971360.2018.155863 google scholar
• Heidegger, Martin. “Question Concerning Technology.” Basic Writings. Ed. David Farrell Krell. Londra: Routledge, 1996 google scholar
• Horkheimer, Max ve Theodor W. Adorno. “The Concept of Enlightenment.” Dialectic of Enlightenment. Çev. John Cumming. New York: Continuum Yayınları, 1990, 3-42 google scholar
• İnanır, Emine. “Büyükelçi P.A. Tolstoy’un Avrupa’da ve Osmanlı’daki Görevlerine Dair Bir İnceleme.” Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 26 (2014): 51-63 google scholar
• İstanbul Gezilecek Yerler. “Fransız Hapishanesi.” Erişim 6 Ağustos 2023. https://www.neredekal.com/fransiz-hapishanesi-gezilecek-yerdetay google scholar
• Kadak, Buğrahan Zeki. “İstanbul’u Dinliyoruz 6: Yedikule’nin Çığlıkları.” Absurdizi: Kültür, Sanat, Teknoloji. Erişim 19 Ağustos 2023. https://www.absurdizi.com/istanbulu-dinliyoruz-6-yedikulenin-cigliklari google scholar
• Korkut, Ece ve Alev Erarslan. “Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihî Sultanahmet Cezaevi.” Anadolu Bil Meslek Yüksek Okulu Dergisi 58 (2020): 109-126 google scholar
• Korkut, Ece. “Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihî Sultanahmet Cezaevi Örneği.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, 2019 google scholar
• Köse, Pelin. “Datça'daki Tarihî Cezaevi Müze Olacak.” Emlak Kulisi. Erişim 13 Ağustos 2023, https://emlakkulisi.com/datcadaki-tarihîcezaevi-muze-olacak/62410 google scholar
• Kültür Envanteri. “Fransız Hapishanesi.” Erişim 5 Mart 2021. https://kulturenvanteri.com/yer/?p=8411 google scholar
• Mehr, Shabnam Yazdani. “Analysis of 19th and 20th Century Conservation Key Theories in Relation to Contemporary Adaptive Reuse of Heritage Buildings.” Heritage 2 (2019): 920-937 google scholar
• Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi. “Örnek Çed Raporları.” Erişim 26 Mart 2024. http://www.mimarist.org/calisma_raporlari/40Donem/html/9.2.1.pd google scholar
• Nora, Pierre. “Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire.” Representations 26 (1989): 7-24 google scholar
• Özaslan, Nuray. “Mimari Koruma Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi.” Mimari Korumada Güncel Konular. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010, 2-16 google scholar
• Özsavaşçı, Arzu ve Yalçın Özçelik. “Sinop Kalesi İçinde Sinop Cezaevi Bilgileri ve Tarihî.” Yollardan. Erişim 22 Temmuz 2023. https://www.yollardan.com/tarihî-sinop-cezaevi-bilgileri google scholar
• Öztürk, Aslıhan. “Mekân-Duyu-Duygu Düzleminde Hafıza Mekânları: Sinop Cezaevi Müzesi ve Ankara Ulucanlar Cezaevi Müzesi Örnekleri.” Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2022 google scholar
• Riegl, Alois. Der Moderne Denkmalkultus: Sein Wesen und seine Entstehung. Viyana: Braumüller, 1903 google scholar
• Riegl, Alois. “The Modern Cult of Monuments: Its Character and Its Origin.” Çev. Kurt W. Forster and Diane Ghirardo. Oppositions 25 (1982), 21-51 google scholar
• Riegl, Alois. Modern Anıt Kültü: Doğası ve Kökeni. Çev. Erdem Ceylan. İstanbul: Daimon Yayınları, 2015 google scholar
• Ruskin, John. Seven Lamps of Architecture. New York: John Wiley ve Son, 1874 google scholar
• Sarıcıoğlu, Seniha Deniz. “Fatih İlçesi İmrador Mahallesi’nde Tarihî Çevre Koruma Çalışması.” Yüksek Lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2019 google scholar
• Seaton, V. A. “Guided by the Dark: From Thanatopsis to Thanatourism.” International Journal of Heritage Studies 2/4 (1996): 234-244. https://doi.org/10.1080/13527259608722178 google scholar
• Seturday. “Galata’da Bir Eski Hapishanede Akşam Yemeği: Galata Evi.” Erişim 30 Ağustos 2023. https://www.seturday.com/gurme/galatada-bir-eski-hapishanede-aksam-yemegi-galata-ev google scholar
• Şen, Ömer. Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007 google scholar
• Turan, Esma. “Eski Datça Cezaevi, Demokrasi Evi Olacak.” Kısadalga. Erişim 13 Ağustos 2023. https://kisadalga.net/haber/detay/eskidatca-cezaevi-demokrasi-evi-olacak_14215 google scholar
• Türkiye Turizm. “Four Seasons Ek Bina Tartışması.” Erişim 26 Mart 2024. https://www.turkiyeturizm.com/four-seasons-ek-binatartismasi-7689h.htm google scholar
• Ülker, Adem. “Türkiye’nin En Küçük Cezaevi Demokrasi Müzesi Oluyor.” Yeni Asır. Erişim 13 Ağustos 2023. https://www.yeniasir.com.tr/politika/2021/04/24/turkiyenin-en-kucuk-cezaevi-demokrasi-muzesi-oluyor google scholar
• Viollet Le Duc, Eugène Emmanuel. “Defining The Nature of Restoration.” The Architectural Theory of Viollet Le Duc. Ed. Millard Fillmore Hearn. Cambridge, ABD: MIT Yayınları 1990, 269-289 google scholar
• Yapı. “Datça’da Kavakdibi Demokrasi Evi Açıldı.” Erişim 13 Ağustos 2023. https://www.yapi.com.tr/haberler/datcada-kavakdibidemokrasi-evi-acildi_187659.htm google scholar
• Yedikule Hisarı. “Yedikule Hisarı Restorasyon Raporu.” Restorasyon Raporları, Fatih Belediyesi. Erişim 16 Ağustos 2023. https://www.yedikulehisari.com/wp-content/uploads/2019/09/YedikuleHisariRestorasyonRapori.pd google scholar
• Yılmaz, Cevdet. “Tarihî Sinop Kalesi Cezaevi.” Doğu Coğrafya Dergisi 22 (2011): 1-16. google scholar