Traces of Warfare in a Medieval City: Examples of Tribolos (Caltrop) and Arrowheads Found in Amorium Inner Wall Excavations

Yıl 2025, Sayı: 24, 60 - 82, 12.08.2025

Mehmet Kurt , Zeliha Demirel Gökalp

https://doi.org/10.26650/artsanat.2025.24.0015

Öz

Since ancient times, military strategies as well as the quality of the war material used have played an important role in winning wars that have been fought for political, economic or religious reasons. Archaeological excavations provide important data on the identification of such war materials. In fact, many war materials used for offensive or defensive purposes have been identified in many centres. Amorium, which is located within the borders of Afyonkarahisar province today, is known to have been the scene of military sieges at certain intervals throughout the Middle Ages due to its location on the main road routes in Anatolia. Archaeological excavations carried out in the city further substantiate the information derived from written sources. As a matter of fact, various war materials related to these sieges were found in different parts of the city.

This study analyzes a group of tribolos (caltrop) and arrowhead finds recovered during the excavations in Amorium, which are thought to be related to military sieges. These finds were found in the Inner Wall, which is located in the southwest corner of the Upper City and is considered to be the most protected part of the city. The tribolos (caltrop) samples, all of which are made of iron and produced by the forging technique, were analysed as a single type, while the arrowhead samples were evaluated in three different types: flat, quadrangular and triangular. In addition, both types of finds were dated on the basis of written sources, find:space relationship and similar examples found in other centres.

Anahtar Kelimeler

Amorium , Medieval Archaeology , Tribolos , Caltrop , Arrowhead , Mine Art

Bir Orta Çağ Kentinde Savaşın İzleri: Amorium İç Sur Kazılarında Bulunan Tribolos (Caltrop) ve Ok Ucu Örnekleri

Öz

Eski çağlardan bu yana siyasi, ekonomik ya da dinî sebeplerden dolayı meydana gelen savaşların kazanılmasında askerî stratejilerin yanı sıra kullanılan savaş malzemesinin niteliği de önemli rol oynamıştır. Arkeolojik kazı çalışmaları, bu türden savaş malzemelerini saptayabilme noktasında önemli veriler sunmaktadır. Nitekim birçok merkezde saldırı ya da savunma amacıyla kullanılan çok sayıda savaş malzemesi tespit edilmiştir. Günümüzde Afyonkarahisar il sınırları içerisinde yer alan Amorium’un da Anadolu’daki başlıca yol güzergâhları üzerindeki konumundan dolayı Orta Çağ boyunca belli aralıklarla askerî kuşatmalara sahne olduğu bilinmektedir. Yazılı kaynaklardan edinilen bu bilgi, kentte yürütülen arkeolojik kazı çalışmalarıyla da desteklenmektedir. Nitekim kentin farklı noktalarında bu kuşatmalara ilişkin çeşitli savaş malzemesi buluntusu ele geçmiştir.

Bu çalışmada Amorium kazılarında ele geçen ve askerî kuşatmalarla ilişkili olduğu düşünülen bir grup tribolos (caltrop) ve ok ucu buluntusu incelenmiştir. Söz konusu buluntular, Yukarı Şehir’in güneybatı köşesinde yer alan ve kentin en korunaklı bölümü olarak değerlendirilen İç Sur’da tespit edilmiştir. Tamamı demir malzemeden olup dövme tekniği ile üretilen buluntulardan tribolos (caltrop) örnekleri tek tip, ok ucu örnekleri ise yassı, dörtgen ve üçgen kesitli olmak üzere üç farklı tip hâlinde değerlendirilmiştir. Bununla birlikte her iki buluntu türü, yazılı kaynaklar, buluntu:mekân ilişkisi ve diğer merkezlerde tespit edilen benzer örneklerden yola çıkılarak tarihlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Amorium , Orta Çağ Arkeolojisi , Tribolos , Caltrop , Ok Ucu , Maden Sanatı

Kaynakça

• Abu al-Fida. Géographie d’Aboulfeda. Çev. Joseph T. Reinaud. Paris: Imperime Par Autorisation Du Gouvernement A L’Imprimeria Nationale, 1848. google scholar
• AL-Taberî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. Kahire: Dâru’l Meârif bi-Mısr, 1960. google scholar
• Altınsapan, Mehmet Erol ve Meydan Palalı. Eskişehir Karacahisar Kalesi Kazı Buluntuları (2011-2014). İstanbul: Ofis Yayın Matbacılık, 2018. google scholar
• Anna Kommena. Alexiad. Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 1996. google scholar
• Arslan, Burak, Serdar Aybek ve Ebru Durak. “Metropolis’te Bulunan Ok Uçları.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 9/13 (2017): 54-73. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49580/635349 google scholar
• Aygör, Erkan. “Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ok Uçlarının DeğerLendirilmesi.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Resto-ratörler Ortak Platformu E-Dergisi 10/15 (2017): 7-24. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49584/635368 google scholar
• Ayönü, Yusuf. Selçuklular ve Bizans. Ankara: Türk Tarih Kurumu YayınLarı, 2018. google scholar
• Baykan, Daniş. “Allianoi’da Bulunan Ok Uçları.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 10/14 (2017): 7-21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49583/635355 google scholar
• Baykan, Daniş. “Nif Dağı Başpınar KazıLarında Ele Geçen Ok Uçları.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 10/15 (2017): 54-62. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49583/635362 google scholar
• Baykan, Daniş. “Nif Dağı Kazısı Karamattepe ve BaLLıcaoLuk’ta BuLunan Ok UçLarı.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 9/12 (2017): 18-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49580/635344 google scholar
• Belke, Klaus ve Marcell RestLe. Tabula Imperii Byzantini IV, Galatien und Lykaonien. Viyana: VerLag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1984. google scholar
• Bishop, Mike C. ve John C. N. CouLston. Roman Military Equipment: From the Punic Wars to the Fall of Rome. Oxford: Oxbow Books, 2006. google scholar
• Borisow, Boris D. Djadovo, Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition 1, Medieval Settlement and Necropolis (11th-12th Century). Tokyo: Tokai Üniversitesi YayınLarı, 1989. google scholar
• Bozer, Rüstem, ALptekin Yavaş ve Ümit Güder. “Arrowheads (Temren) Found from the Excavation at the SuLtan Gıyaseddin Keyhüsrev-II Caravanserai in Eğirdir, Isparta.” Sanat Tarihi Dergisi 29/2 (2020): 333-369. https://doi.org/10.29135/std.704747 Cedrenus, Georgius. Compendium Historiarum. 1. cilt. Ed. Immanuele Bekkero. Bonnae: Impensis Ed. Weberi, 1838. google scholar
• ConnoLLy, Peter. Greece and Rome at War. AustraLia: Greenhill PubLishing, 1998. google scholar
• Crowfoot, John Winter, Grace Mary Crowfoot ve KathLeen M. Kenyon. The Objects from Samaria. Londra: PaLestine ExpLoration Fund, 1957. google scholar
• Davidson, GLadys R. Corinth Result of Excavations, the Minor Objects-XII. New Jersey: Meriden-Stinehour Press, 1952. google scholar
• Dell’Era, Francesca. “Small Finds from ZeytinLi Bahçe-Birecik (Urfa).” Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts BYZAS 15 (2012): 393-406. google scholar
• Demirel-GökaLp, Zeliha, “A ProvinciaL Centre in the Middle Ages: Amorium.” 6th International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposium. Ed. Engin Akyürek ve Merve Özkılıç. İstanbuL: Koç Üniversitesi YayınLarı, 2024, 551-560. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel ve Hasan Yılmazyaşar. “2016 Yılı Amorium Kazısı.” 39. Kazı Sonuçları Toplantısı. 2. cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2018, 557-570. google scholar
• DemireL-Gökalp, ZeLiha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis ve Hasan Yılmazyaşar. “2014 Yılı Amorium Kazısı.” 37. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2016, 199-214. google scholar
• Demirel-Gökalp, ZeLiha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis ve Hasan Yılmazyaşar. “Amorium Kazıları 2017.” 40. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2019, 713-725. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis, Hasan Yılmazyaşar ve Mehmet Kurt. “2018 Yılı Amorium Kazıları.” 41. Kazı Sonuçları Toplantısı. 4. cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2020, 567-578. google scholar
• Demirel-Gökalp, ZeLiha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis, Hasan Yılmazyaşar ve Mehmet Kurt. “2019 ve 2020 Yılı Amorium Kazıları.” 2019 ve 2020 Yılı Kazı Çalışmaları. 4. cilt. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2022, 505-518. google scholar
• Demirel-Gökalp, Zeliha, Ayşe Ceren Erel, Nikos Tsivikis, Mehmet Kurt ve Çağla Bulduk. “2021 YıLı Amorium KazıLarı.” 42. Kazı Sonuçları Tolantısı. 5. ciLt. Ankara: T.C. KüLtür Bakanlığı Yayınları, 2023, 491-500. google scholar
• Demirer, ÜnaL. “Kbyra MetaL BuLuntuLarı.” Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2013. google scholar
• DiLLs, Jordan M. “How to Forge an Empire: Arms Production in the MiddLe Byzantine Period.” Yüksek Lisans tezi, Peterborough Trent Üniversitesi, 2018. google scholar
• DiLLs, Jordan M. “LogisticaL Considerations for the Arms Production Industry in the MiddLe Byzantine Empire.” Byzantine and Modern Greek Studies 44/2 (2020): 220-243. google scholar
• Dionysios ALexandrou HaLikarnasseus. Rhomaike Arkhaiologia. Çev. Earnest Cary. Londra: The Loeb CLassicaL Library, 1937. google scholar
• Doğer, LaLe ve Muhsine Eda Armağan. “Amorium, Yukarı Şehir İç Sur ALanı Kazısından Geç Orta Çağ SırLı SeramikLeri Üzerine İLk GözLemLer.” Art-Sanat 14 (2020): 71-110. https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.14.0004 google scholar
• Feugere, MicheL. “L’equipement MiLitaire D’epoque RepupLicaine en GauLe.” Journal of Roman Military Equipment Studies 5 (1994): 3-24. google scholar
• FfouLkes, CharLes. “PaLLisadoes and Other Defences.” Journal of Society for Army Historical Research 19/73 (1940): 2-8. google scholar
• FLavius Vegetius Renatus. De Re Militari. Çev. Samet ÖzgüLer ve Kutsi Aybars ÇetinaLp. İstanbuL: Kronik Kitap, 1997. google scholar
• Gaithzsch, WoLfgang. Eisenfunde aus Pergamon Gerate, Werkzeuge und Waffen, Forchungen Band 14. BerLin: WaLter De Gruyter, 2005. google scholar
• GLover, Robert FinLay. “Some Curiosities of Ancient Warfare.” Greece and Rome 19/55 (1950): 1-9. google scholar
• HaLdon, John. Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204. Londra: UCL Yayınevi, 1999. google scholar
• Harrison, Martin. “Amorium 1987: A PreLiminary Survey.” Anatolian Studies 38 (1988): 175-184. google scholar
• Harrison, Martin. “Doğu Phrygia’da Amorium (Hisarköy) Yüzey Araştırması.” Araştırma Sonuçları Toplantısı. VI. CiLt. Ankara: T.C. KüLtür BakanLığı YayınLarı, 1988, 191-200. google scholar
• Head, Duncan. Armies of the Macedonian and Punic Wars. Cambridge: Wargames Research Group Ltd., 1982. google scholar
• HoLmes, Robert C. L. “Men of the North Wind the Norman Knight in the 11th Century Mediterranaen.” American International Journal of Social Science 4/6 (2015): 68-81. google scholar
• Ivison, Eric A. “Amorium in the Byzantine Dark Ages (seventh to ninth centuries).” Post-Roman Towns, Trade and Settlement in Europe and Byzantium. 2. CiLt. Byzantium, PLiska, and the BaLkans. Ed. Joachim Henning. BerLin: WaLter de Gruyter, 2007, 25-59. google scholar
• Ivison, Eric A. “Excavations at the Lower City Enclosure.” 1996-2008, Amorium Reports 3: The Lower City Enclosure Finds Reports and Technical Studie. Ed. Chris Lightfoot ve Eric A. Ivison, İstanbuL: Ege YayınLarı, 2012, 5-151. google scholar
• İbn Hurdazbih. Yollar ve Ülkeler Kitabı. Çev. Murat Ağarı. İstanbuL: Kitabevi YayınLarı, 2008. google scholar
• İbn Kesir. Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye. Kahire: Dâru Hicir, 2003. google scholar
• İbnü’L-Esir. İzzü’d-Dîn, el-Kâmil fi’t-Târîh. Beyrut: Dâru’L-Kutubu’L-‘Arabî, 1997. google scholar
• James, Simon. The Excavations at Dura-Europos, Final Report VII, The Arms and Armour and Other Military Equipment. Londra: British Museum Press, 2004. google scholar
• Javakhishvili, Ivane ve Mamuka Tsurtsumia. "TPIBOAOI: Byzantine Landmine.” Byzantlon 82 (2012): 415-422. google scholar
• Katsari, Constantina, Christopher S. Lightfoot ve Adil Özme. The Amorium Mint and Coin Finds, Amorium Reports 4. Berlin: Walter de Gruyter, 2012. google scholar
• Khudyakov, Yu S. Vooruzheniye Srednevekovykh Kochevnikov Yuzhnoy Sibiri i Tsentral’noy Azii, Novosibirsk. Moskova: Academy of Sciences of the USSR, 1986. google scholar
• Kurt, Mehmet “Amorium Kenti Üçgen KuLe’de BuLunan BaLLista Ok UçLarı,” Canan Parla Armağanı. Ed. M. EroL ALtınsapan ve B. YeLda OLcay Uçkan, İstanbuL: Doğu Kütüphanesi, 2020, 227-245. google scholar
• Kurt, Mehmet. “2022 YıLı Amorium İç Sur ve BaziLika B KazıLarı SırLı Seramik BuLuntuLarı.” ASOS JOURNAL 136 (2023): 263-281. DOI : 10.29228/ ASOS.66581 google scholar
• Kurt, Mehmet. “Amorium İç Sur KazıLarı (2020-2021) BeyLikLer ve Erken OsmanLı Dönemi SırLı Seramik BuLuntuLarı.” ODÜSOBİAD 12/2 (2022): 2291-2306. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1094700 google scholar
• Kurt, Mehmet. “Amorium İç Sur KazıLarında BuLunan Türk-İsLam Dönemi (13-15. YüzyıL) Sırsız SeramikLeri: Pişirme Kap BuLuntuLarı.” Sanat Tarihi Yıllığı 33 (2024): 171-194. https://doi.org/10.26650/sty.2024.1396363 google scholar
• Kurt, Mehmet. “Bizans Askeri Teçhizatı: Amorium KazıLarında BuLunan Savaş MaLzemeLeri.” Yüksek Lisans tezi, AnadoLu Üniversitesi, 2018. google scholar
• Leonis VI. Tactica. Çev. George T. Dennis. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and CoLLection, 2010. google scholar
• Lightfoot, Chris ve Mücahide Lightfoot. Anadolu’da bir Bizans Kenti Amorium. İstanbuL: Homer Kitabevi, 2007. google scholar
• MacdonaLd, Fiona. Knights, Castles and Warfare in the Middle Ages. New York: WorLd ALmanac Library, 2006. google scholar
• Mavrikios. Strategikon: Bizans Kültüründe Strateji Sanatı. Ed. George T. Dennis. Çev. VoLkan Atmaca. İstanbuL: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2010. google scholar
• McNicoLL, Anthony. Taşkun Kale, Keban Rescue Excavations Eastern Anatolia. Ankara: BAR, 1983. google scholar
• MitcheLL, Stephen. Aşvan Kale, Keban Rescue Excavations Eastern Anatolia, I. The Hellenistic, Roman and Islamic Sites. Ankara: BAR, 1980. google scholar
• Moore, John. Tille Höyük 1, The Medieval Period. Ankara: British Institue of ArcheoLogy at Ankara, 1993. google scholar
• NicoLLe, David. Late Mamlûk Military Equipment. Damas: Presses de L’ifpo, 2011. google scholar
• Oktay, JaLe ÖzLem. “Orta ve İç Asya’da VI-IX YüzyıLLar Arasında Maden Sanatı: GöktürkLer.” Doktora tezi, Mimar Sinan GüzeL SanatLar Üniversitesi, 2013. google scholar
• Oktay-Çerezci, JaLe ÖzLem. “Göktürk Devri Ok UçLarı.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 11/16 (2017): 25-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49584/635370 google scholar
• Oransay, ALptekin. “Höyüktepe, Attepe ve Dereköy 2014 YıLı Madeni BuLuntuLar.” Kureyşliler Barajı Kurtarma Kazıları 2014. Ed. Metin Türktüzün ve Serdar Ünan. Ankara: BiLgin KüLtür Sanat YayıncıLık, 2015, 595-651. google scholar
• Paydaş, Kazım “EmevîLer ve AbbasiLer Döneminde ÖnemLi Bir Sugûr Şehri Tarsus,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 31/51 (2012): 165-200, https://dergipark.org.tr/tr/pub/tariharastirmaLari/issue/47751/ 603169 google scholar
• PoLyaeni, Strategematon Libri Octo. Çev. Ioannes MeLber. Leipzig: B.G. Teubneri Yayınevi, 1887. google scholar
• Propocius. De Bellis. Çev. Henry Bronson Dewing. Londra: The Loeb CLassicaL Library, 1994. google scholar
• Quintus Curtius Rufus. Historiarum Alexandri Magni Macedonis. Çev. John Carew RoLfe. Londra: The Loeb CLassicaL Library, 1946. google scholar
• RaphaeL, Kate ve Yotam Tepper. “The ArchaeoLogicaL Evidence from the MamLuk Siege of Arsuf.” Mamluk Studies Review 9/1 (2005): 85-100. google scholar
• Redford, Scott, SaLima Ikram, ELizabeth M. Parr ve Timothy PauL Beach. “Excavations at MedievaL Kinet, Turkey: A PreLiminary Report.” Ancient Near Eastern Studies 38 (2001): 58-138. google scholar
• SwietosLawski, WitoLd. Arms and Armour of The Nomads of The Great Steppe in The Times of The Mongol Expansion (12th-14th centuries). Lodz: Oficyna Naukowa, 1999. google scholar
• TaLbot, ALice Mary ve Denis F. SuLLivan. The History of Leo the Deacon: Byzantine Military Expansion in the Tenth Century. Washington: Dumbarton Oaks Studies, 2005. google scholar
• Theotokis, Georgios. Byzantine Military Tactics in Syria and Mesopotamia in the Tenth Century: A Comparative Study. Edinburgh: Edinburgh Üniversitesi YayınLarı, 2018. google scholar
• Tırpan, Ahmet A. ve BiLaL Söğüt. “Lagina, Börükçü, BeLentepe ve Mengefe 2008 YıLı ÇaLışmaLarı.” 31. Kazı Sonuçları Toplantısı. 3. ciLt. Ankara: KüLtür ve Turizm BakanLığı YayınLarı, 2009, 505-527. google scholar
• Tres Tractatus Byzantini De Re Militari. Çev. George T. Dennis. Washington: Dumbarton Oaks, 1985. google scholar
• Tsamakda, VasiLiki. The Illustrated Chronicle of Ioannes Skylitzes in Madrid. Leiden: ALexandros Press, 2002. google scholar
• Turan, OLcay. “TriboLos KuLLanımı BağLamında Nsisibis Muharebesi.” History Studies 15/3 (2023): 419-435. https://doi.org/10.9737/ historystudies.1252048 google scholar
• Türktüzün, Metin, Alptekin Oransay ve Serdar Ünan. “Kütahya Müzesi Müdürlüğü Kurtarma Kazılarında Ele Geçen Ok Uçları.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 10/14 (2017): 22-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/ issue/49583/635358 google scholar
• Unz, Christoph ve Eckhard Deschler-Erb. Katalog Der Militaria aus Vindonissa: Militarische Funde, Pferdegeschirr und Jochteile bis 1976. Brug: VeröffentLichungen der GeseLLschaft Pro Vindonissa, 1997. google scholar
• WaLdbaum, Jane C. Metalwork from Sardis. Boston: Harvard Üniversitesi YayınLarı, 1983. google scholar
• WinfieLd, David. “The Northern Routes across AnatoLia.” Anatolian Studies 27 (1977): 151-166. google scholar
• Wojnovski, Michal. “Periodic Revival or Continuation of the Ancient Military Tradition? Another Look at the Question of the KATÂFRAKTOI in the Byzantine Army.” Studia Ceranea 2 (2012): 195-220. google scholar
• Yavaş, ALptekin, ZeLiha DemireL-GökaLp, Ümit Güder ve Mehmet Kurt. “Amorium KazıLarında BuLunan Bir Grup Okucu.” TÜBA-AR 23 (2018): 179-209. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaar/issue/61844/925580 google scholar
• Yavaş, ALptekin. “First Records On AnatoLian SeLjuk Arrowheads (In The Light Of Kubad-Abad PaLace Specimens.” İİB İnternational Refereed Academic Social Sciences Journal 3/4 (2012): 119-145. google scholar
• Yavaş, ALptekin. “Samsat Höyük Ortaçağ TemrenLeri Konusunda İLk TespitLer.” Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergisi 10/15 (2017): 35-53. https://dergipark.org.tr/tr/pub/masrop/issue/49583/635361 google scholar
• Yavaş, ALptekin. Ortaçağ Temrenleri. Ankara: Türkiye BiLimLer Akademisi, 2020. google scholar
• Yılmazyaşar, Hasan ve Zeliha Demirel-Gökalp. “Amorium’da Yukarı Şehir İç Sur Kazıları (2014-2018).” Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/4 (2021): 1017-1050. https://doi.org/10.18037/ausbd.1039496 google scholar