Statism Debates in the Congresses of Republican People’s Party (1931-1947)

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 273 - 305, 31.10.2017

Prof. Dr. Hakan Uzun

Öz

Statism is one of
the six principles of Atatürk. It entered the party program in the congress of
RPP dated 1931. Statism was the youngest and the most debated principle due to
its definition compare to the other principles. The conditions of that period
played a key role to define statism. This shows that the practical value of
statism was beyond its ideological value and it was interpreted pragmatically.
Although there are different definitions of statism, private enterprise is not
rejected in any of the party programs, on the contrary, it was seen as the
basis of economy. Besides, an important place was always reserved for the state
in the economy and the state, approximately in all programs, served as the
locomotive for economy. 

Anahtar Kelimeler

CHP, Congress, Convention, Development, Economy, Statism

CUMHURİYET HALK PARTİSİ KONGRELERİNDE DEVLETÇİLİK TARTIŞMALARI (1931-1947)

Öz

Devletçilik, Kemalizm’in altı ilkesinden biridir.
CHP’nin 1931 tarihli kongresinde parti programına girmiştir. Diğer ilkelere
kıyasla en geç beliren ve tanımlanması
konusunda üzerinde en çok tartışma yaşanan ilke, devletçiliktir. Tanımlamalarda
dönemsel koşullar büyük ölçüde belirleyici bir rol üstlenmiştir. Bu durum,
devletçiliğin pratik değerinin ideolojik değerinden daha fazla olduğunu ve
pragmatik bir anlayışla yorumlandığını göstermektedir. Bununla beraber,
tanımlar bazen birbirinden farklı da olsa, programların hiç birinde özel
girişim kesinlikle reddedilmemiş aksine ekonomide esas olarak görülmüştür.
Ayrıca, ekonomide devlete de her zaman önemli bir yer ayrılmış, devlet
ekonomide lokomotif olma rolünü hemen her programda korumuştur.

Anahtar Kelimeler

CHP, Devletçilik, Ekonomi, Kalkınma, Kongre, Kurultay

Kaynakça

• Atatürk Seyahat Notları (1930-1931), Yayına Haz.: Gürbüz Tüfekçi, Kaynak Yay., İstanbul 1998.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, c. XXIV-XXV, Kaynak Yay., İstanbul 2008, 2009.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, c. I-III, c. II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1997.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (ATTB) , ATAM Yay., Ankara 1991.
• C. H. P. Programı 1939 Partinin Beşinci Büyük Kurultayının 1 - Haziran 1939 tarihindeki toplantısında kabul edilmiştir, Ulus Basımevi, Ankara 1939.
• C.H.F. Nizamnamesi ve Programı, TBMM Matbaası, Ankara 1931.
• C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10–18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul 1931.
• C.H.P. Beşinci Büyük Kurultay Zabıtları 29 Mayıs 939–3 Haziran 1939, Ulus Basımevi, Ankara 1939.
• C.H.P. Büyük Kurultayının Olağanüstü Toplantısı, Program-Tüzük Komisyonu Raporu, 10.V.1946.
• C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası 9–16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara 1935.
• C.H.P. Program ve Tüzüğü 1947, (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 030. 01. 42. 250. 5).
• C.H.P. Programı, Ulus Basımevi, Ankara 1935.
• C.H.P. Programı, Zerbamat Basımevi, Ankara 1943.
• C.H.P. Yedinci Büyük Kurultay Tutanağı, Ankara 1948.
• AHMAD, Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Türkçesi: Ahmet Fethi, 2. baskı, Hil Yay., İstanbul 1996.
• AHMAD, Feroz, İttihatçılıktan Kemalizme, 3. baskı, Kaynak Yay., İstanbul 1996.
• AKŞİN, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2007.
• ALBAYRAK, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yay., Ankara 2004.
• BERKES, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yay., Ankara 1975.
• BİLA, Hikmet, CHP 1919–1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul 1999.
• BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, 6. Basım, Gerçek Yay., İstanbul 1998.
• BULUT, Sedef, Muhtıra Sonrası Demokratikleşme Hareketine Örnek Model Olarak 1973 Genel Seçimleri, Berikan Yayınevi, Ankara 2007.
• ÇAVDAR, Tevfik, “Demokrat Parti”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. VIII, İletişim Yay., İstanbul b.t.y.
• ERASLAN, Cezmi, Yakın Dönem Türk Düşüncesinde Halkçılık ve Atatürk, Kum Saati Yay., İstanbul 2003.
• ERDİNÇ, Tokgöz, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi, 5. Baskı, İmaj Yay., Ankara 1999.
• ERGİN, Feridun, Atatürk Zamanında Türk Ekonomisi, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, b.y.y. 1977.
• EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 1998.
• ERTAN, Temuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1994.
• _____________, “Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit”, Kebikeç, s. 5, 1997 s. 17-34.
• _____________, “Atatürk Döneminde Demokrasi Üzerine Bir Polemik (Şevket Süreyya Aydemir-İsmail Hakkı Baltacıoğlu)”, Kebikeç, s. 18, sayfa:75-94’ten ayrı basım 2004.
• _____________, Atatürk Döneminde Devletçilik Liberalizm Tartışmaları, Phoenix Yay., Ankara 2010.
• GÖZCÜ, Alev, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye, Libra Kitapçılık ve Yay., İstanbul 2013.
• HEPER, Metin, İsmet İnönü, Çev: Sermet Yalçın, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2008.
• IRMAK, Sadi, “Kurultaya Tekliflerim IV: Parti Organları”, Ulus, 17 Kasım 1947.
• KARAL, Enver Ziya, Atatürk’ten Düşünceler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1986.
• KARANAKÇI, Safaeddin, “Devlet ve Devletçilik”, Ulus, 16 Kasım 1947.
• KİLİ, Suna – GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1985.
• KİLİM, Esra Ergüzeloğlu, “Ülkü’de Devletçilik ve Planlama”, Memleket Siyasal Yönetim, c. II/5, ss.175-191, 2007.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), c. I, İletişim Yay., İstanbul 1996.
• _____________, “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, 4. baskı, Cem Yay., s. 85-173, İstanbul 1995.
• KONGAR, Emre, Atatürk Üzerine, Hil Yay., İstanbul 1983.
• KURAN, Ercüment, Atatürkçülük Üzerine Denemeler, Kültür Bak. Yay., Ankara 1981.
• MUTLU, Sevda, “1930’lar Türkiye’sinde Devletçilik Tartışmaları”, C.Ü İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, c. VIII/1, ss.31-52, 2007.
• ÖZTAN, G. Gürkan, “1930’ların Türkiye’sinde Milli İktisat Düşüncesi ve Kadın Algısı”, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, c. III/12, ss.4-18, 2005.
• PAMUK, Şevket, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2014.
• PAYASLI, Volkan, “Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Devletçilik Politikası Üzerine Bir Değerlendirme (1939-1950)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, s. 13, ss. 123-140, Bahar 2011.
• RADO, Şevket, “Demokratik Rejimlerde Devletçilik”, Akşam, 18 Kasım 1947.
• TALAS, Cahit, Ekonomik Sistemler, 5. Baskı, İmge Yay., Ankara 1999.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 2. baskı, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1998.
• TRAK, Ayşe, “Liberalizm-Devletçilik Tartışması (1923-1939)”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. IV, ss.1085-1089, İletişim Yay., b.y.y., b.t.y.
• TUNÇAY, Mete, “Cumhuriyet’in 75 Yıllık Düşünce Serüveni”, 75 Yılda Düşünceler Tartışmalar, Tarih Vakfı Yay., ss.1-8, İstanbul 1999.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 4. Kitap, Birinci Bölüm, Bilgi Yay., Ankara 1999.
• UNAT, Kadri, “Cumhuriyet Halk Partisinde Nevi Şahsına Muhalif Bir Grup: Otuzbeşler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, s. 48, ss. 839-867, Güz 2011.
• UYAR, Hakkı, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, 2. baskı, Boyut Kitapları, İstanbul 1999.
• _____________, “Atatürk Dönemi İç Politikası 1920-1938”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, ss. 45-79, Anı Yay., Ankara 2006.
• UZUN, Hakan, “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c. IX/20-21, ss.233-271, Bahar-Güz 2010.
• _____________, “İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 Olağan Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c. XII/25, ss.101-139, Güz 2012.
• _____________, “Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1946 Olağanüstü Kurultayı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c. XIII/26, ss.139-161, Bahar 2013.
• ÜLKEN, Yüksel, Atatürk ve İktisat, İş Bankası Yay., Ankara 1981.
• YALANSIZ, Nedim, “1930’lar Türkiye’sinde Demokrasi ve Kemalizm Tartışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, c.III/8ss. 25-42, İzmir 1999.
• YETKİN, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, Altın Kitaplar Yay., b.y.y. 1983.
• _____________, S.C.F Olayı, 4. Baskı, Otopsi Yay., İstanbul 2004.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 3. baskı, İletişim Yay., İstanbul 1998.
• Gazeteler Hakimiyeti Milliye
• Ulus
• Yeni Sabah