TANZİMAT SONRASINDA OSMANLI DEVLETİNDE YABANCI ŞİRKETLER TARAFINDAN YÜRÜTÜLEN İŞ VE İŞLEMLERİNDE TÜRKÇENİN KULLANIMI MESELESİ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 341 - 363, 31.10.2017

Doç. Dr. Rıfat Günalan

Öz

Tanzimat
sonrası yabancı şirketlerle Osmanlı Hükümeti arasındaki ilişkiler
geliştirilerek ortak yatırımlar yapılması söz konusu olmuştur. Sanayi
devriminin getirdiği yenilikler neticesi olarak ortaya çıkan ve Osmanlı
toplumunda da gelişen dünya ile birlikte ihtiyaç olarak görülen; telgraf,
elektrik, demiryolu, fabrikalar vs.’nin ülkeye kazandırılması planlanmıştır. Bu
planların tabii bir sonucu olarak Tanzimat sonrası yabancı şirketlerle Osmanlı
Hükümeti arasında ilişkiler geliştirilerek ortak yatırımlar yapılması söz
konusu olmuştur. Bu durum hem Batı bürokrasinin gerektirdiği yasa ve
anlaşmalara bağlı kalarak hem de Osmanlı bürokrasinin nizamlarına uygun olarak
yapılmasını zorunlu kılmıştır. Ancak ikili anlaşmalarla hazırlanan
mukavelenamelerde sadece yabancı dilin kullanılması bürokraside birçok sorunu beraberinde
getirmiştir. Antlaşma hükümlerinin farklı anlaşılması, özellikle Batılı
şirketlerin mukavelede yer alan maddeleri kendi lehlerine yorumlamaları devleti
ekonomik açıdan birçok zarara uğratmıştır. Osmanlı Devleti bu durum karşısında,
mukavelelerde yer alan maddelerdeki dil kaynaklı belirsizliği ortadan kaldırmak
için yabancı şirketlerle yaptığı yatırım işlerinde yabancı dilin yanında
Türkçenin de kullanılması kararını almıştır. Bu çalışmada yabancı şirketlerle
yapılan yatırım antlaşmalarının bürokrasisi ve Türkçenin bu antlaşmalarda
kullanımı hakkında alınan kararlar ile uygulama şekilleri, Başbakanlık Osmanlı
Arşivi’nde yer alan belgeler temelinde ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, yabancı şirketler, Osmanlı Devleti, Tanzimat

After Tanzimat, The Usage of Turkish Language in the Works and Transactions Performed by Foreign Companies of the Ottoman State

Öz

After the
Tanzimat, making joint investments with foreign companies after developing
relationships have been said. The innovations of the industrial revolution
emerged as a result of the need in Ottoman society and is seen as the
developing world; the Telegraph, Electricity, railways, factories wait for-it
is planned to equip students in the country. In this case, both adhering to the
law and the agreement requires Western bureaucracy has made it compulsory to be
made in accordance with the order of the Ottoman bureaucracy. However, the two
agreements are prepared with only the use of the foreign language in the Act
has brought many problems in the bureaucracy. A different understanding of the
contract provisions, especially Western agents under the articles of
association of the company the state from the economic point of interpretation
in their favor, and inflicted many losses. The Ottoman state in this situation,
the contract contained in the source language in order to eliminate such
ambiguity in the use of Turkish as a foreign language with foreign companies in
investment was made on. In this study, foreign companies in investment treaties
and in the Treaty of the Turkish bureaucracy with decisions about the use of
application forms, on the basis of the documents in the Ottoman Archives of the
Prime Ministry will be analyzed and discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Ottoman Empire, Tanzimat, Foreign Companies.

Kaynakça

• 1.Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA.)
• Bâb-ı Âli Evrak Odası Evrakı (BEO.)
• Hâriciye Nezâreti Mektûbî Kalemi (HR.MKT.)
• Hâriciye Nezâreti Tercüme Odası (HR.TO.)
• Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH.MKT.)
• Meclis-i Vâlâ (MV.)
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD.)
• 2. Tetkik Eserler AKILLI, Hüsniye, “Su Hizmetlerinde Dejavu, Osmanlı Su Şirketlerinden Antsu’ya”, Çağdas Yerel Yönetimler, XXI/4, Ekim 2012, s. 15-26.
• AVCI, İlhan, “İstanbul’un Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Öne Çıkan Bir Öge Su”, Türkiye Mühendislik Haberleri Dergisi, 413, Ankara, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Yayını, 2001, s. 25-29.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Bağdat Demiryolları”, DİA, c. IV, Ankara 1991, s. 442-444.
• DAVIDSON, Roderic H., “Osmanlı İmparatorluğuna Elektrikli Telgrafın Girişi”, (çev. Durdu Mehmet Budak), OTAM, c. XIV, Ankara (2003), s. 347-386.
• Düstur II. Tertip c. VIII, Evkâf Matba‘ası İstanbul 1928, s. 775-776.
• EARLE, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, (çev: Kasım Yargıcı), İstanbul 1972, s. 142.
• ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara 1970, s. 156-157.
• ENGİN, Vahdettin, Rumeli Demiryolları, İstanbul 1993.
• ERGİN, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul 1939-1943.
• EYİCE, Semavi, İstanbul'da İlk Telgrafhane-i Amire'nin Projesi (I855)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c. XXXIV, İstanbul, 1983-84, s. 61-73.
• GÖKOĞLU, A. Baha, Batı ve Doğuda Telgrafçılık Nasıl Doğdu?, İstanbul 1935.
• IMBERT, Paul, Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Hareketleri, (çev. Adnan Cemgil), İstanbul 1981.
• Mehmed Cavid, “Rumeli Şimendiferleri”, Ulûm-i İktisadiyye ve İçtimaiyye Mecmuası, I/1, İstanbul 1324, s. 72-123.
• Mühendis Tevfik, Halk Konferansları, Türkiye Demiryolları, Devlet Matba‘ası, İstanbul 1927, s. 1-23.
• YAZICI, Nesimi, “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXVI, Ankara 1983, s. 763.
• YAZICI, Nesimi, "Osmanlı Telgraf Fabrikası", Türk Dünyası Araştırmaları, c. XXII, Şubat 1983, s. 69-70.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz, “Osmanlı Meclis-i Mebûsanında Bağdat Demiryolu İmtiyazı Üzerine Yapılan Tartışmalar”, A.Ü. SBF Dergisi, c. XXV, Haziran 1970, s. 2.
• TANRIKUT, Asaf, Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilat ve Mevzuat, Ankara, 1984.
• TAN, Turgut, “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmtiyazları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c. XXII/2, 1967, s. 285-326.
• YILDIRIM, İsmail, “Osmanlı Demiryolu Politikasına Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. XII/1, (Elazığ 2002), s. 311-324.
• YURDAKUL, İlhami, Aziz Şehre Leziz Su Dersaadet (İstanbul) Su Şirketi 1873-1933, Kitabevi yayınları, İstanbul 2010.