FRANSIZ DİPLOMATİK BELGELERİ IŞIĞINDA BALKAN SAVAŞLARI DÖNEMİ’NDE ERMENİ KOMİTELERİ DELEGELERİNİN LONDRA TOPLANTISI VE BÜYÜK GÜÇLER

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 27 - 51, 30.06.2018

Doç. Dr. Salih Tunç

Öz

Balkan Savaşları döneminde
Osmanlı İmparatorluğu’nun karşı karşıya kaldığı en önemli sorunlardan birisi
de, ortaya çıkan olumsuz şartlardan istifade etmek amacıyla harekete geçirilen
Ermeni meselesi olmuştur. 1912-13 yılları arasındaki kısa zaman dilimi içinde
İmparatorluk tam anlamıyla dağılmanın eşiğine gelirken, Ermeni sorunu başta
olmak üzere ortaya çıkan her bir sorun, Şark Meselesi’nin bir parçası olarak
değerlendirilmiş ve böylelikle dağılma ve parçalanma süreci çeşitli
girişimlerle hızlandırılmaya çalışılmıştır. Büyük Güçler açısından Şark
Meselesi’nin bir uzantısı olarak İmparatorluğun Türk ve Müslüman unsurları
dışındaki diğer unsurlara yönelik ıslâhât girişimleri, gerçekte bir emperyalizm
sorunu olarak ortaya çıkmıştır. Ermeni Meselesi, ıslâhât talepleriyle yeniden
harekete geçirildiği dönemin karakteristik bir özelliği nedeniyle, Büyük Güçler
arasındaki yeni güç ilişkilerinin belirlenmesinde son derece önemli etkisi olan
bir meseledir. Bu nedenle sorunu çözmekten ziyade, bu sorundan her Büyük Güç,
stratejik hesaplarına göre bir çıkar sağlamanın arayışı içinde olmuştur.
İmparatorluğun en sıkışık döneminde bir emperyalizm sorunu olarak, öncelikli
mesele haline getirilmiş olan bu çok yönlü hareket, hiç şüphesiz Bâbıâlî’nin
dikkatle takip etmeye çalıştığı ve gücü nispetinde kontrol altında tutmaya önem
verdiği bir konu olmuştur. Özellikle 1913 Martı’ndan beri Ermeni meselesine
ilişkin gelişmeler nedeniyle Bâbıâlî başta idârî olmak üzere, çeşitli
düzenlemelerle şikâyet meselesi olan alanlarda ıslâhât çabalarına devam ettiği
halde, ne Ermeni talepleri tatmin edilebilmiş, ne de Büyük Güçler’in müdahalesi
sona ermiştir. Sorunun karakteristik özelliği gereği her iki taraf da müsait
olunan en uygun fırsatı değerlendirmek düşüncesinden hareketle, bir taraftan
çeşitli Avrupa ülkelerinde kurulmuş bulunan Ermeni komitelerini faaliyete
geçirirken, diğer taraftan da, diplomasi mekanizması kimi zaman açık, kimi
zaman kapalı yürütülmek üzere harekete geçirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Balkan Savaşları, Ermeni Komiteleri, Londra Toplantısı, Osmanlı Ermenileri, Büyük Güçler

The Great Forces and the Meeting of Armenian Committee Delegates During the Balkan Wars in the Light of French Diplomatic Documents

Öz

During the
Balkan Wars, one of the most important problems that the Ottoman Empire came
across, was Armenian Issue. Between 1912 and 1913, mainly Armenian Issue and
the problems which accured were accepted as the part of Eastern Question. And
the decomposition and disintegration of Ottoman Empire was tried to accelerate.
The Emperor’s reform efforts towards the other factors excent the Turkish and
Muslim factors actually occured as an Imperialism problem and this was decided
as an extension of Eastern Question by the Great Forces.

Armenian Issue
has a very important effect on the determination of the new force relations
because of its periods characteristics. For this reason, instead of solving the
problem, each of Great Forces was in the search of a realationship based on
self interest. This issue was pursued carefully and wanted to be under control
by Sublime Port. Altough Sublime Porte has continued to reform efforts in the
fields of complaints, neither Armenian Demand nor The Intervention of Great
Forces stopped. In order to evaluate the most suitable, both sides activated
the Armenian Committees, on the other hand, the diplomacy mechanism is
activated to be open in some time and closed in some time.

Anahtar Kelimeler

Balkan Wars, Armenian Committees, London Meeting, Ottoman Armenians, Great Forces

Kaynakça

• 1) Arşiv Belgeleri Les Archives du Ministere des Affaires Etrangeres Paris (Quai D’Orsay, AMAE) AMAE,“Ermeni Sorunu-Londra Toplantısı”, Armenie,Anatolie, Cilicie, v. 88, (4 Mayıs 1913), 72/1. AMAE,“Ermeni Delegeleri Tarafından Hazırlanmış Reform Hükümlerinin Esasları”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, (4 Mayıs1913),91-92.
• AMAE,“Ermeni Sorunu-Alman Düşüncesi”, Armenie, Anatolie, Cilicie,v. 88, (4 Mayıs1913), 74.
• AMAE,“İngiliz Parlamentosu Avam Kamarası”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, (8 Mayıs 1913), 86-90/5.
• AMAE.“Jules Combon’dan Dışişleri Bakanlığına Anadolu Konusunda Rapor”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, (26 Mayıs 1913),103- 103/1.
• AMAE,“Paul Cambon’dan Dışişleri Bakanlığına Türkiye’de Reformlar Hakkında”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, nr. 295, (23 Mayıs 1913), 93-96.
• AMAE,“A.C.Dumaine’den Dışişleri Bakanlığına Ermeni Talepleri Konusunda Rapor”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, nr. 164, (29 Mayıs 1913), 169-169/1.
• AMAE,“Jules Cambon’dan Dışişleri Bakanlığına Ermeni Tasarısı Hakkında Rapor”, Armenie, Anatolie, Cilicie, v. 88, nr. 308, ( 4 Haziran 1913), 180-181/1.
• Tanin, 24 Nisan 1913, nr. 1580
• Tanin, 9 Mayıs 1913, nr. 1595
• Münir Süreyya Bey, Ermeni Meselesinin Siyasî Tarihçesi (1877-1914), Hazırlayanlar:
• U.Demirbaş, R.Karacakaya, M.Demirel, A.O.Çınar, S.Dilber, N.Koltuk, Ü.Ünemlioğlu, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2001.
• ARMAOĞLU, Fahir. 19.Yüzyıl Siyasî Tarihi(1789-1914), Ankara: TTK Yayınları, 2003.
• BAYUR, Yusuf Hikmet. Türk İnkılâbı Tarihi, c. II/III., Ankara: TTK Yayınları,1991.
• Ermeni Komitelerinin Emelleri ve İhtilal Hareketleri, (Meşrutiyetten Önce ve Sonra). haz. Mehmet Kanar, İstanbul: Der Yayınları, 2001.
• HAYTA, Necdet. Balkan Savaşları’nın Diplomatik Boyutu ve Londra Büyükelçiler Konferansı(17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2008.
• Kader Yılları, S. Sazonov’un Anıları(1910-1916).Çev. Betil Önuçak, haz. Sabahattin Özel, İstanbul: Derin Yayınları, 2002.
• KARACA, Erdem. “Hüseyin Cahit Yalçın’ın Kaleminden Şarkı Anadolu Islâhâtı(1913-1914)”, Gazi Akademik Bakış, c.4, / 7, (2010): 165-175.
• KARACAKAYA, Recep. Ermeni Meselesi, Kronoloji ve Kaynakça, İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2007.
• __________________.Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi,(1908-1923), İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2005.
• KURAN, Ercüment. “Osmanlı-Rus İlişkileri Çerçevesinde Ermeni Sorunu,(1912-1914)”, OTAM, 5, (1994): 227-233.
• KURAT, Akdes Nimet. Türkiye ve Rusya, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• TURAN, Ömer. “II. Meşrutiyet ve Balkan Savaşları Döneminde Osmanlı Diplomasisi”. Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç(Tebliğler), haz. İsmail Soysal, 241-253. Ankara: TTK. Yayınları, 1999.
• TÜRKMEN, Zekeriya. Vilayât-ı Şarkiye Islâhât Müfettişliği, 1913-1914, Ankara: TTK. Yayınları, 2006. URAS, Esat; Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Belge Yayınları, 1987