Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 83 - 106, 31.03.2021

Ali Asker , Zeynep Gizem Özpınar

Öz

Kafkasya, yakın coğrafyamızda yer alan ve jeopolitik-jeostratejik, siyasi, tarihi ve sosyolojik yönüyle son derece önemli bir bölgedir. Sadece coğrafi anlamda değil sosyolojik yönüyle de bu bölgede gelişen olaylar güvenlik ve birçok nedenden dolayı Türkiye’yi de yakından etkilemektedir. Kafkasya’da yer alan devletler arasındaki ilişkiler, çevre ülkelerinin bölgeye yönelik politikaları ve uluslararası alanda yaşanan gelişmeler; bölge güvenliğini, istikrarı ve refahı ciddi şekilde etkileyebilmektedir. 19. yüzyılda Rusya tarafından işgal edilmiş bu bölgede 20. yüzyılın başlarında üç bağımsız cumhuriyet -Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan- ortaya çıkmışsa da 2-2,5 yıl varlıklarını devam ettirebilmiş bu cumhuriyetler yeniden Sovyet Rusya’sı tarafından işgal edilmişlerdir. Gerek bağımsızlık döneminde gerekse sonraki aşamalarda komşu ülkelerin topraklarını işgal ederek genişleme politikasına yönelen Ermenistan, değişik tarihi süreçlerde fırsat buldukça Azerbaycan’dan toprak kopararak kendi sınırlarına dâhil etmiştir. Azerbaycan’da Sovyet hâkimiyeti tesis edildikten sonra Zengezur bölgesi Ermenistan’a verilmiş, ayrıca Karabağ’ın dağlık bölgesinde Ermenilere özerklik tanınmıştır. Fakat Ermenistan bununla yetinmeyerek her fırsatta Azerbaycan’a karşı toprak iddialarını gündeme getirmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılması sürecinde yeniden harekete geçen Ermenistan bu kez silahlı yönteme başvurmuş, savaş yoluyla Azerbaycan topraklarının yaklaşık %20’sini işgal etmiştir. Çeyrek asırdan fazla süredir Dağlık Karabağ bölgesi ve çevresini işgal altında tutan Ermenistan sorunun barışçıl çözümüne ilişkin her türlü öneriyi geri çevirirken Azerbaycan’ın diğer bölgelerine yönelik yeni saldırılarda bulunmuştur. 2020’de Ermenistan ordusunun savaş hazırlıkları ve bu bağlamda gerçekleştirdiği yeni saldırlar ikinci bir Karabağ savaşının kaçınılmaz olduğunu ortaya koymuştur. Ermenistan’ın saldırılarına karşı Azerbaycan ordusunun düzenlediği büyük taarruz 44 gün boyunca sürmüştür. Bu savaşta büyük hezimete uğrayan Ermenistan ordusu, sonunda Rusya-Azerbaycan-Ermenistan tarafından yapılan üçlü mutabakat gereğince teslimiyeti kabul ederek Azerbaycan topraklarından çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Ermenistan, Karabağ, Savaş, Üçlü mutabakat

The Great Offense That Led Azerbaijan to Victory: The Anatomy of the 44-Days War

Öz

By virtue of its close proximity, the Caucasus is extremely important to Turkey in geopolitical/geostrategic, political, historical, and sociological terms. Events in this region, both geographically and sociologically speaking, closely affect Turkey for security and other reasons. Relations between the states in the Caucasus, the policies of surrounding countries toward the region, and developments in the international arena can seriously affect the security, stability, and prosperity of the region. At the beginning of the 20th century, the collapse of imperial Russia allowed three independent republics—Georgia, Azerbaijan, and Armenia—to emerge in this region. These states were able to survive for only 2–2.5 years before they were again occupied by Soviet Russia. Armenia, which adopted an expansionary policy by occupying the territories of neighboring countries both in this period of independence and thereafter, took land from Azerbaijan and incorporated it within its borders through various historical processes. After Soviet rule was established in Azerbaijan, Zangezur region was given to Armenia, and autonomy was granted to Armenians in the mountainous region of Karabakh. Armenia was not satisfied with this, however, and raised territorial claims against Azerbaijan at every opportunity. Armenia pursued a similar policy during the dissolution of the Soviet Union, but this time resorted to armed conflict and occupied about 20% of Azerbaijan’s territory. Armenia, having occupied Nagorno-Karabakh and surrounding areas for more than a quarter of a century, rejected any proposal for a peaceful resolution to the problem and made new attacks on other regions of Azerbaijan. By 2020, the Armenian army’s preparations for war and the new attacks carried out in this context indicated that a second Karabakh War was inevitable. The Great Offensive organized by the Azerbaijani army against the attacks of Armenia lasted for 44 days. The Armenian army, which suffered a significant defeat, eventually withdrew from the territory of Azerbaijan, accepting the surrender in accordance with the trilateral agreement between Russia, Azerbaijan, and Armenia.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Armenia, Karabakh, War, Tripartite agreement

Kaynakça

• “Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv etmək haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun qüvvəyə minməsi qaydası barəsində Azərbaycan Respublikasi Ali Sovetinin qərari, http:// www.e-qanun.az/framework/6784, 26 noyabr 1991-ci il, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Borrell: Dağlık Karabağ için askeri müdahale söz konusu olamaz, https:// tr.euronews.com/2020/10/07/ab-den-dagl-k-karabag-uyar-s-d-s-aktorler-yalan-haberlerle-savasa-cekilmeyecal- s-l-yor, 07.10.2020, (Erişim Tarihi: 16.12. 2020).
• Aliyev’den Fransa’ya: Çok istiyorsanız Marsilya’yı Ermenilere verin, orada devlet kursunlar, https://tr.euronews. com/2020/12/01/aliyev-den-fransa-ya-cok-istiyorsan-z-marsilya-y-ermenilere-verin-orada-devlet-kursunlar, 01.12.2020, (Erişim Tarihi: 08.01.2021).
• Aprel döyüşləri - böyük zəfərin başlanğıcı, https://mod.gov.az/az/pre/21662.html, 17.02.2018, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Aras İlhan, “Avrupa Birliği’nin Dağlık Karabağ Sorunundaki Rolü”, Avrasya Etüdleri, 51/2017-1 (ss. 95-122).
• Asker Ali, 10 Ekim 2020 Tarihli Ateşkes veya “Masa Tuzağı”, https://kafkassam.com/10-ekim-2020- tarihli-ateskes-veya-masa-tuzagi.html?fbclid=IwAR0rplYfDcEPE8Hgt1fsl48Vg3HSOwY2- GiQ7BA0FQ11hn0BfK1UEW6Zy3I, 10.10.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Asker Ali, Afgan Bakhshaliyev, “Rusya’nın Kafkasya Politikasında Karabağ Faktörü”, I. Uluslararası Sovyet Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri Sempozyumu, 15-16 Ekim 2020, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, İzmir 2020 (ss. 49-59).
• Asker Ali, Başarısız Hamle: Paşinyan’ın Mektubu, https://kafkassam.com/basarisiz-hamle-pasinyanin-mektubu. html, 01.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Asker Ali, Doç. Dr. Asker: Kremlin’den Umduğunu Bulamayan Paşinyan Çaresiz Bir Şekilde Yenilgiyi Seyrediyor, https://qha.com.tr/haberler/doc-dr-asker-kremlin-den-umdugunu-bulamayan-pasinyan-caresizbir- sekilde-yenilgiyi-seyrediyor/255810/, 08.10.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020). [Söyleşi]
• Asker Ali, İşgalin Kırılma Noktası veya Yalancı Ateşkesin Sonu: Eylül 2020 Azerbaycan-Ermenistan Savaşını Geniş Tablodan Okumak, https://www.sde.org.tr/degerlendirme/isgalin-kirilma-noktasi-veya-yalanciateskesin- sonu-eylul-2020-azerbaycan-ermenistan-savasini-genis-tablodan-okumak-analizi-18517, 30.09.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Minsk Grubu çatışmanın çözümünde herhangi bir rol oynamadı, https:// www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-minsk-grubu-catismanin-cozumunde-herhangibir- rol-oynamadi/2074886, 12.12.2020, (Erişim Tarihi:08.01.2021).
• Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’den sivil yerleşimleri hedef alan Ermenistan’a tepki: Faşist devlet, https:// www.haberler.com/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-ermenistan-fasist-13423804-haberi/, 15.07.2020, (Erişim Tarihi: 13.03.2021).
• Balcı Çağatay, İran’ın Karabağ propagandası neden başarısız oldu, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iran-inkarabag- propagandasi-neden-basarisiz-oldu/2027725, 02.11.2020, (Erişim Tarihi: 14.12.2020).
• BM Güvenlik Konseyi’nden Dağlık Karabağ açıklaması, https://www.haber7.com/dunya/haber/3018955-bmguvenlik- konseyinden-daglik-karabag-aciklamasi, 30.09.2020, (Erişim Tarihi: 16.12. 2020).
• Boyraz Hacı Mehmet, Avrupa’nın Dağlık Karabağ Tutumu, https://www.setav.org/avrupanin-daglik-karabagtutumu/, 04.12.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Boyraz Hacı Mehmet, Güngörmez Oğuz, Karabağ Zaferinin Anatomisi, https://www.setav.org/karabagzaferinin- anatomisi/, 10.12.2020, (Erişim Tarihi: 16.12. 2020).
• Boyraz Turgut Alp, Ahıshalı Mustafa Melih, İran yönetiminin Dağlık Karabağ konusundaki tutumu ne, https://www.aa.com.tr/tr/a.zerbaycan-cephe-hatti/iran-yonetiminin-daglik-karabag-konusundaki-tutumune/ 1998888, 07.10.2020, (Erişim Tarihi: 08.01.2021).
• Caferov Nazim, Aslanlı Araz, “Karabağ Sorununda Ateşkes ve Rusya”, Ermeni Araştırmaları, 2016, Sayı: 53 (ss. 239-260).
• Cafersoy Nazim, “4 Gün Savaşı” ve Bölgesel Dengeler, https://www.dw.com/tr/4-gün-savaş-ve-bölgeseldengeler/ a-19168839, 06.04.2016, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Cumhurbaşkanı Erdoğan: Bu saldırı Ermenistan’ın çapını aşan bir hadisedir, https://qha.com.tr/haberler/ guncel/cumhurbaskani-erdogan-bu-saldiri-ermenistan-in-capini-asan-bir-hadisedir/224116/, 14.07.2020, (Erişim Tarihi: 13.03.2021).
• Cura Ali, AGİT Minsk Grubunun 28 yılda çözemediği kriz 44 günde sonlandırıldı, https://www.aa.com.tr/tr/ azerbaycan-cephe-hatti/agit-minsk-grubunun-28-yilda-cozemedigi-kriz-44-gunde-sonlandirildi/2055318, 25.11.2020, (Erişim Tarihi 08.01.2021).
• Cura Ali, Rehimov Ruslan, Ermenistan’da Rus askeri helikopteri düşürüldü: 2 ölü, https://www.aa.com.tr/ tr/azerbaycan-cephe-hatti/ermenistan-da-rus-askeri-helikopteri-dusuruldu-2-olu/2037638, 09.11.2020, (Erişim Tarihi: 14.12.2020).
• Çavuşoğlu’ndan Karabağ açıklaması: Artık bu meseleyi kökünden çözmek istiyoruz, https://www.haberturk.com/ cavusoglu-ndan-karabag-aciklamasi-artik-bu-meseleyi-kokunden-cozmek-istiyoruz-2818652, 29.09.2020, (Erişim Tarihi: 12.03.2021).
• Dağlık Karabağ: Ermenistan Türkiye’yi çatışmalarda Azerbaycan’a askeri destek vermekle suçladı, https:// www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54315251, 28.09.2020, (Erişim Tarihi: 12.03.2021).
• Erdoğan ile Aliyev görüştü, https://haberglobal.com.tr/gundem/erdogan-ile-aliyev-gorustu-77860, 10.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Güler Mehmet Çağatay, 5 Soru: Dağlık Karabağ Çatışması: Azerbaycan-Ermenistan İlişkilerinde Bir Kırılma mı, https://www.setav.org/5-soru-daglik-karabag-catismasi-azerbaycan-ermenistan-iliskilerinde-bir-kirilmami/, 29.09.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Güler Mehmet Çağatay, Karabağ’ın Özgürleştirilmesi ve Sahadaki Yeni Denklem, https://www.setav.org/ perspektif-karabagin-ozgurlestirilmesi-ve-sahadaki-yeni-denklem/, 11.10.2020, (Erişim Tarihi: 16.12.2020).
• Keskin Arif, İran’ın Karabağ Siyasetinin 5 Yüzü, https://fikirturu.com/jeo-strateji/iranin-karabag-siyasetinin- 5-yuzu/, 12.10.2020, (Erişim Tarihi: 16.02. 2021).
• Kılavuz İdil Tunçer, “Dağlık Karabağ Müzakerelerinin Geleceği”, Avrasya Etütleri, Sayı: 52 (2017) (ss. 51-78).
• Mahmudova Gülnare, “Arabuluculuk Diplomasisi Bağlamında AGİT Minsk Grubu’nun Başarısız Eylemi – Başarılı Söylemi: Dağlık Karabağ Sorununa İlişkin 2-5 Nisan 2016 Tarihleri Arasındaki Açıklamaların Söylem Çözümlemesi”, TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, Sayı: 42 (2019) (ss. 207-215).
• Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’dan Fransa’ya sert tepki: Herkesin efelik yapacağı bir ülke olmadığımızı görsünler, https://www.takvim.com.tr/guncel/2020/07/17/milli-savunma-bakani-hulusi-akardan-fransayasert- tepki-herkesin-efelik-yapacagi-bir-ulke-olmadigimizi-gorsunler, 17.07.2020, (Erişim Tarihi: 10.02.2021).
• No: 149, 12 Temmuz 2020, Azerbaycan’a Yönelik Ermeni Saldırısı Hk., https://web.archive.org/ web/20200712222134/http://www.mfa.gov.tr/no_-149_-azerbaycan-a-yonelik-ermeni-saldirisi-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 10.02.2021).
• No: 300, 26 Kasım 2020, Fransa Senatosu’nun Yukarı Karabağ İhtilafına İlişkin 25 Kasım 2020 Tarihinde Kabul Ettiği Karar Hk. http://www.mfa.gov.tr/no_-300_-fransa-senatosu-nun-yukari-karabag-ihtilafinailiskin- karari-hk.tr.mfa, 26.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Rehimov Ruslan, Ermenistan, Türkiye ve Azerbaycan’ın ortak projelerinin bulunduğu bölgede saldırı düzenliyor, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ermenistan-turkiye-ve-azerbaycanin-ortak-projelerinin-bulundugu-bolgedesaldiri- duzenliyor/1913508, 17.07.2020, (Erişim Tarihi: 10.12.2020).
• Sadıgov Ramin, Ermenistan’ın son saldırısı nasıl okunmalı?, https://fikirturu.com/jeo-strateji/ermenistaninson- saldirisi-nasil-okunmali/, 22.07.2020, (Erişim Tarihi: 10.12.2020).
• Son dakika haberi: TBMM Başkanı Mustafa Şentop’tan flaş açıklamalar, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ son-dakika-haberi-tbmm-baskani-mustafa-sentoptan-flas-aciklamalar-41640812, 20.10.2020, (Erişim Tarihi: 12.03.2021).
• Son dakika: Paşinyan savaşı kaybettiklerini açıkladı, Aliyev belgeyi gösterdi ve bu sözlerle zaferi ilan etti, ‘Ağlaya ağlaya imzalayacak!’, https://www.hurriyet.com.tr/galeri-son-dakika-pasinyan-savasi-kaybettiklerini-busozlerle- acikladi-cok-aci-verici-ermenistan-yenilgiyi-kabul-etti-azerbaycanda-buyuk-sevinc-41658657/1, 10.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Tarihi an ve tarihi açıklama! Aliyev madde madde açıkladı, https://haberglobal.com.tr/dunya/tarihi-an-ve-tarihiaciklama- aliyev-madde-madde-acikladi-77808, 10.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.01.2021).
• TBMM’de 4 partiden Fransa Senatosu’nun skandal Dağlık Karabağ kararına kınama, https://www.haberler. com/tbmm-de-4-partiden-fransa-senatosu-nun-skandal-13763928-haberi/, 27.11.2020, (Erişim Tarihi: 09.12.2020).
• Tuncel Turgut Kerem, Karabağ’da Yaşanan “4 Gün Savaşı”nın Kısa Bir Değerlendirmesi. Yorum No: 2016/21, https://avim.org.tr/tr/Yorum/KARABAG-DA-YASANAN-4-GUN-SAVASI-NIN-KISA-BIRDEGERLENDIRMESI, 14.04.2016, (Erişim Tarihi: 18.01.2021).