The Ancient Turkish City of Shusha and The Battle of Shusha in The Second Karabakh War

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 125 - 151, 16.04.2025

Okan Yeşilot , Gülcan İnalcık

https://doi.org/10.26650/jes.2025.1624280

Öz

Located at an altitude of approximately 1,400 meters above sea level at the foothills of the Karabakh mountains, the ancient Turkish village of Shusha is a strategic center due to its position and structure, which are surrounded by steep rocks. Founded in 1752 by Panah Ali Khan, Shusha has secured an extraordinary place in the cultural and socio-political identity of Azerbaijan and the South Caucasus. Serving as the capital of the Karabakh Khanate between 1756 and 1823, Shusha raised important figures who influenced literature and social life, and it attracted attention by preserving its unique historical texture.Because of the Armenian occupation that began on 8 May 1992, Shusha was separated from Azerbaijan and remained under occupation for 28 years. The “Battle of Shusha”, a special operation during the Second Karabakh War in 2020, liberated the city and paved the way for the entire Karabakh to be under Azerbaijani control. The capture of Shusha provided an opportunity for Khankendi to besiege, break the resistance of the Armenian army, and end the war. As a symbol of victory, 8 November was declared “Victory Day”. With the Battle of Shusha, Azerbaijan gained political, military, and moral superiority over Armenia, and Shusha regained its historical role. This study first examines the historical development of Shusha and then discusses the 44-day-long Second Karabakh War and, in particular, the significance of the Battle of Shusha in modern military history.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan , Second Karabakh War , Shusha , Shusha Fortress , Battle/Operation of Shusha

Kadim Türk Şehri Şuşa ve İkinci Karabağ Savaşı’nda Şuşa Muharebesi

Öz

Karabağ sıradağlarının eteğinde, deniz seviyesinden yaklaşık 1400 metre yükseklikte konumlanan kadim Türk toprağı Şuşa, konumu ve sarp kayalıklarla çevrili yapısıyla stratejik bir merkezdir. 1752’de Penah Ali Han tarafından kurulan Şuşa, Azerbaycan ve Güney Kafkasya’nın kültürel ve sosyo-politik kimliğinde müstesna bir yer edinmiştir. 1756-1823 yılları arasında Karabağ Hanlığı’nın payitahtlığını yapan Şuşa, edebiyata ve sosyal hayata yön veren önemli şahsiyetler yetiştirmiş, kendine özgü tarihî dokusunu korumuştur. 8 Mayıs 1992’de başlayan Ermeni işgali sonucunda Şuşa, Azerbaycan’dan koparılarak 28 yıl boyunca işgal altında kalmıştır. 2020’deki İkinci Karabağ Savaşı sırasında gerçekleştirilen ve özel bir operasyon olan “Şuşa Muharebesi” ise şehrin kurtuluşunu sağlamış dahası Karabağ’ın tümünün Azerbaycan’ın kontrolüne geçmesinin önünü açmıştır. Şuşa’nın alınması, Hankendi’nin kuşatılmasına fırsat tanımış; Ermenistan ordusunun direnişini kırarak savaşı sonlandırmıştır. Zaferin bir sembolü olarak 8 Kasım tarihi “Zafer Günü” ilan edilmiştir. Şuşa Muharebesi ile Azerbaycan, Ermenistan’a karşı siyasi, askerî ve manevî üstünlük elde etmiş, Şuşa ise tarihsel rolüne yeniden kavuşmuştur. Bu çalışmada, önce Şuşa’nın tarihî gelişimi incelenecek, ardından 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı ve özellikle Şuşa Muharebesi’nin modern harp tarihindeki önemi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan , İkinci Karabağ Savaşı , Şuşa , Şuşa Kalesi , Şuşa Muharebesi/Operasyonu

Kaynakça

• Akarslan, Zeynep “Azarbaycan Gazetesine Göre Karabağ’ın Son Günleri”, ETÜT Dergisi, 9, (2024), 76-85. google scholar
• Asker, A., Özpınar, Z. G. “Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10 (1), (2021), 83-106. google scholar
• Avalov, E. V. Arhitektura Goroda Şuşi i Problemı Sohreneniya Ego İstoriçeskogo Oblika. Baku: İzd. “Elm”, 1977. google scholar
• Aziz, Boran. “Karabağnameler’de Şuşa Şehrinin İnşa Tarihi”, Türk Tarihinin Kadim Şehirleri içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 329-346. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022. google scholar
• Baxtiyar, Hasanov. Qarabağ Bölgasi XX dsrin dvvallarinda (ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, madani hayat), Bakı: “İdeal-Print” MMC, 2022. google scholar
• Çapraz, Hayri. “Rusya İmparatorluğunun Güney Kafkasya İdari Düzenlemelerinde Karabağ (XIX. Yüzyıl)”, Karabağ-Dümü, Bugümü, Yarımı içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 11-33. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar
• Kanbarova, Gülnara. “Şuşa Şeherinin Mahalleleri ve Tarihi Mimari Anıtları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 43, (Nisan 2017), 14-40. google scholar
• Kasapoğlu, Can. Hard Fightimg im The Caucasus: The Azerbaijami Armed Forces’ Combat Performamce amd Military Strategy Im The 2020 Nagormo-Karabakh War, Center For Strategic Research, No 18, February 2021. google scholar
• Korkmaz, Telli. “Osmanlı Yönetiminde Karabağ”, Karabağ-Dümü, Bugümü, Yarımı içinde, edt. O. Yeşilot, B. Gürışık Köksal, 1. bs., 59-75. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021. google scholar
• Navvab, Mir Möhsün. 1905-1906-cı İllarda Ermani - Müsalman Davası, Bakı: «Azarbaycan» Naşriyyatı, 1993. google scholar
• Özyılmaz, Emine Vildan. “Geçmişten Günümüze Dağlık Karabağ”, Gazi Ümiversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 /2 (2013), 191-208. google scholar
• Shafiyev, Farid, “The Paramount Signifiance of Shusha”, Liberated Karabakh, edt. Fariz Ismailzade and Damjan Krnjevic Miskovic, 209-222: Azerbaijan: Ada University Press, 2021. google scholar
• Uçar, Aygül, Kurban, Vefa. “Şuşa Yukarı Gövher Ağa Camii”, Sanat Tarihi Dergisi, 32/2, (Ekim 2023), 1001-1023. google scholar
• Yeşilot, Okan. Ateş Çemberinde Azerbaycan, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2015. google scholar
• Yeşilot, Okan. “Türkiye-Azerbaycan İlişkileri (1991-2021)”, Karabağ-Dünü, Bugünü, Yarını, edt. O. Yeşilot, B. G. Köksal, 1. baskı, İstanbul: Selenge, 2021, 165-182. google scholar
• Yeşilot, O., Akarslan, Z., İnalcık, G. Dünden Bugüne Zengezur, İstanbul: Nobel Yayınları, 2024. google scholar
• Zülfüqarlı, Maharram. Şuşa: Müxtasar Tarix (1752-2022), Bakı: CBS Polygrafic Production, 2022. google scholar
• Abdullazade, Nazilya, “İstoriya drevnego goroda Şuşa”, Novoe Vremya (24.05.2022), https://www.novoye-vremya.com/ru/posts/detail/istoriya-drevnego-goroda-susa-1653405926 google scholar
• Farrell, Francis, “The battle for Shusha: the cauldron of generational pain at the heart of the Nagorno-Karabakh war”, New Eastern Europe, (12.11.2020), https://neweasterneurope.eu/2020/11/12/the-battle-for-shusha-the-cauldron-of-generational-pain-at-the-heart-of-the-nagorno-karabakh-war/ google scholar
• Göksedef, Ece, “Dağlık Karabağ: Türkiye, Azerbaycan’ın askeri kapasitesini geliştirmesinde nasıl rol oynadı?”, BBC News Türkçe (2.10.2020), https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54379105 google scholar
• Hasanqarayev, Tural, “Azad Şuşa (birinci hissa): Qalabaya gedan yol”, Topchubashov Center (08.11.2021), https://top-center.org/az/analytics/3252/free-shusha-part-one-way-to-victory google scholar
• Karaca, Mahmut Resul, “Ermenistan işgalinden 28 yıl sonra kurtarılan Şuşa, Azerbaycan için bir şehirden fazlası”, Anadolu Ajansı (09.11.2020), https://www.aa.com.tr/tr/info/infografik/20819 google scholar
• Memmedov, Reşad, “Görüş-Türk dünyasının kültür başkenti: Şuşa”, Anadolu Ajansı (02.05.2022),https:// www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-turk-dunyasinin-kultur-baskenti-susa/2577988 google scholar
• Qasımov, Emin, “Şuşanın azad edilmasi”, Respublika, (29.11.2022), https://respublika-news.az/az/news/ susanin-azad-edilmesi google scholar
• Rehimov, Ruslan, “Azerbaycan, sabotaj girişiminde bulunan Ermeni komutanların bulunması için İnterpol’e başvurdu”, Anadolu Ajansı (10.09.2020), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycan-sabotaj-girisiminde-bulunan-ermeni-komutanlarin-bulunmasi-icin-interpole-basvurdu/1968981 google scholar
• Rehimov, Ruslan, “Azerbaycan ordusu Dağlık Karabağ’daki savaşta 2 bin 802 şehit verdi”, Anadolu Ajansı (21.12.2020), https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-ordusu-daglik-karabagdaki-savasta-2-bin-802-sehit-verdi/2084100 google scholar
• Sadiyev, Y., “David Tonoyan Bu Cür absurd va sarsam bayanatlarla...” - müdafia nazirliyi”, Modern.az İnformasiya Agentliyi (30.03.2019), https://modern.az/az/news/196285 google scholar
• Spencer, John and Ghoorhoo, Harshana, “The Battle Of Shusha Cıty And The Mıssed Lessons of The 2020 Nagorno-Karabakh War, Modern War Institute (14.07.2021) https://mwi.westpoint.edu/the-battle-of-shusha-city-and-the-missed-lessons-of-the-2020-nagorno-karabakh-war/ google scholar
• Şahin, Haydar, “Azerbaycan’ın geçen yıl özgürleştirdiği Şuşa, Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın 2026 “Turizm Başkenti” oldu”, Anadolu Ajansı (22.04.2022), https://www.aa.com.tr/tr/dunya/azerbaycanin-gecen-yil-ozgurlestirdigi-susa-ekonomik-isbirligi-teskilatinin-2026-turizm-baskenti-oldu/3008708 google scholar
• Yılmaz, Serdar, “Şuşa’ya Neden Karabağ’ın Kalbi Deniliyor?”, Akademik Araştırma Enstitüsü, (10.11.2020), https://akademikarastirma.org/susaya-neden-karabagin-kalbi-deniliyor google scholar
• “Şuşa. Obşçaya informatsiya”, Upravlenie Delami Prezidenta Azerbaydjanskoy Respubliki, 1-8. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://files.preslib.az/projects/shusha/ru/a1.pdf , Erişim 10.02.2024 google scholar
• “Şuşa. Period Hanstv”, Upravlenie Delami Prezidenta Azerbaydjanskoy Respubliki, 1-6, chrome-extension:// efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://files.preslib.az/projects/shusha/ru/a2.pdf.. google scholar
• “Şuşa XVIII Vek”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https:// shusha.gov.az/ru/pages/29. google scholar
• “Şuşa qalası”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 10.02.2024. https://shusha. gov.az/az/thingstodo/32. google scholar
• “Kulturnıe Deyateli Şuşı”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https://shusha.gov.az/ru/figures?page=2. google scholar
• “O Şuşe”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https://shusha.gov. az/ru/pages/16. google scholar
• “Şuşa, XVIII Vek”, Şuşa Şshsri Dövlst Qoruğu İdarssinin Rssmi İnternet Saytı, Erişim 11.02.2024. https:// shusha.gov.az/ru/pages/29. google scholar
• Pervaya Vseobşçaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy İmperii 1897 g. (Şuşinskiy Uyezd-G. Şuşa), Erişim 14.02.2024. http://web.archive.org/web/20110604053100/http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_ uezd.php?reg=397. google scholar
• Pervaya Vseobşçaya Perepis Naseleniya Rossiyskoy İmperii 1897 g. (Şuşinskiy Uyezd-ves), Erişim 14.02.2024. http://web.archive.org/web/20110511063818/http://demoscope.ru/weekly/ssp/emp_lan_97_uezd. php?reg=396397. google scholar
• Şuşinskiy Rayon (1979 g.), Erişim 15.02.2024, http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/shusha79.html google scholar
• “Karabağ’da özgürlük savaşının fitilini ateşleyen Tovuz şehitleri ölümlerinin 1. yılında anılıyor”, Anadolu Ajansı (14.07.2021), aa.com.tr/tr/dunya/karabagda-ozgurluk-savasinin-fitilini-atesleyen-tovuz-sehitleri-olumlerinin-1-yilinda-aniliyor/2304433 google scholar
• “Azerbaycan’da 2022 Şuşa Yılı İlan Edildi”, Avrasya İncelemeleri Merkezi (05.01.2022), https://avim.org.tr/ tr/Bulten/AZERBAYCAN-DA-2022-SUSA-YILI-ILAN-EDILDI google scholar
• “Azerbaydjan zayavil o kontrole nad ryadom naselennıh punktov v Karabahe”, Ria Novosti (09.10.2020), https://ria.ru/20201009/karabakh-1579059686.html google scholar
• “Aliyev zayavil o vzyatii Azerbaydjanom pod kontrol goroda Fizuli v Karabahe”, Ria Novosti (17.10.2020), https://ria.ru/20201017/azerbaydzhan-1580239300.html google scholar
• “Aliyev zayavil o vzyatii granitsı s İranom v Karabahe pod polnıy”, Ria Novosti (22.10.2020), https://ria. ru/20201022/granitsa-1581048960.html google scholar
• “V Baku zayavili, çto vzyali pod kontrol bolee 200 naselennıh punktov”, Ria Novosti (6.11.2020), https://ria. ru/20201106/kontrol-1583358099.html google scholar
• “Aliyev zayavil o vzyatii pod kontrol goroda Şuşa v Karabahe”, Ria Novosti (09.11.2020), https://ria.ru/20201109/ shusha-1583673707.html google scholar
• “Den pamyati pogibşih za osvobojdenie Rodinı otmeçayut v Azerbaydjane”, Sputnik Azerbaydjan (27.09.2023), https://az.sputniknews.ru/20230927/den-pamyati-pogibshikh-za-osvobozhdenie-rodiny-otmechayut-v-azerbaydzhane-459002311.html google scholar
• “27 yıl sonra Azerbaycan bayrağının dikildiği tarihi Şahbulak Kalesi’nin görüntüleri”, Sputnik Türkiye (01.12.2020), https://sputniknews.com.tr/20201201/27-yil-sonra-azerbaycan-bayraginin-dikildigi-tarihi-sahbulak-kalesinin-goruntuleri-1043326428.html google scholar
• https://qarabag.com/askeranskyaya-krepost/ google scholar
• “Dünya Azerbaycanlıları 5. Kurultayı yapıldı”, TRT Avaz (22.04.2022), https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/ avrasyadan/dunya-azerbaycanlilari-5-kurultayi-yapildi/626293c601a30a38741f23dd google scholar
• “ 28 yıl sonra işgalden kurtarılan Şuşa, Azerbaycan için bir şehirden fazlası”, TRT Haber (09.11.2020), https:// www.trthaber.com/haber/dunya/28-yil-sonra-isgalden-kurtarilan-susa-azerbaycan-icin-bir-sehirden-fazlasi-529165.html google scholar
• “Şuşa kenti Ermeni işgalinden kurtarıldı”, TRT Haber (09.11.2020), https://www.trthaber.com/haber/dunya/ susa-kenti-ermeni-isgalinden-kurtarildi-529151.html google scholar
• “Türkiye Şuşa’da başkonsolosluk açacak”, TRT Haber (15.06.2021), https://www.trthaber.com/haber/dunya/ turkiye-susada-baskonsolosluk-acacak-588621.html google scholar
• “2023 Türk Dünyası Kültür Başkenti Şuşa düzenlenen Açılış Töreni ile bayrağı devraldı”, TÜRKSOY (12.05.2023), https://www.turksoy.org/haberler/2023-turk-dunyasi-kultur-baskenti-susa-duzenlenen-acilis-toreni-ile-bayragi-devraldi google scholar
• “Şuşa Global Medya Forumu Düzenlendi”, TÜRKSOY (25.07.2023), https://www.turksoy.org/haberler/susa-global-medya-forumu-duzenlendi google scholar
• “Ermenistan ve Rusya ortak askeri tatbikat başlattı”, Euronews, (23.07.2020), https://tr.euronews.com/2020/07/23/ ermenistan-ve-rusya-ortak-askeri-tatbikat-baslatt google scholar
• “Tehran Msnsimov: “Şuşanın azad olunmasında Naxçıvan xüsusi tsyinatlılannm müstssna xidmstlsri olub”, Femida.az (6.11.2020), https://femida.az/az/news/145955/tehran-mensimov--susanin-azad-olunmasinda-naxcivan-xususi-teyinatlilarinin-mustesna-xidmetleri-olub-musahibe google scholar
• “Azerbaycan ordusu, Şuşa eksenindeki Daşaltı bölgesini kontrol altına aldı”, Haberler.com (03.11.2020), https:// www.haberler.com/guncel/azerbaycan-ordusu-susa-eksenindeki-dasalti-13711713-haberi/ google scholar
• “Müdafis naziri Zakir Hsssnov Şuşa smsliyyatından danışdı”, Huquq.az (26.07.2021), https://www.e-huquq. az/az/news/xeberler/32122.html google scholar
• “Artsah-eto Armeniya, i toçka”- promer-minister Armenii”, JAMnews (05.08.2019), jam-ııews.ııetruapi(ax-^TO-apMeHua-u-Bce-^peMbep-Mu/ google scholar
• “Prezident Artsaha: natsionalnoe sobranie mojet bıt pereneseno v şuşi”, News.am (21.05.2020), https://news. am/rus/news/580083.html google scholar
• “Prezident Artsaha prizval vseh obyedinitsya i zaşçitit Şuşi”, News.am (29.10.2020), https://news.am/rus/ news/610505.html google scholar
• “Paşinyan stantseval ot duşi s professionalnımi tantsorami v Şuşi”, Verelq (09.05.2019), https://verelq.am/ ru/node/46567 google scholar
• “Bitva za Şuşu: Voennaya spetsoperatsiya, k kotoroy gotovilis godami”, 5 Kanala (13.07.2021), https:// www.5.ua/ru/myr/bytva-za-shushu-voennaia-spetsoperatsyia-k-kotoroi-hotovylys-hodamy-249417.html google scholar
• “44 dnya, kotorıe potryasali mir”, Yeni Müsavat (27.09.2021), https://musavat.com/ru/news/44-dnya-kotorye-potryasli-mir_832435.html?d=1 google scholar
• “Contemporary Case of Urban Warfare: Battle of Shusha (public lecture)”, Topchubashov Center (12.11.2021), https://top-center.org/en/events/3256/contemporary-case-of-urban-warfare-battle-of-shusha-public-lecture google scholar
• “Vtoraya Karabahskaya Voyna”. Erişim 21.02.2024. https://www.virtualkarabakh.az/ru/post-item/52/2871/ ikinci-karabag-savasi.html. google scholar
• “İlham Aliyev vıstupil na obşçih debatah v videoformate 75-y sessii Generalnoy Assamblei OON”, (24.09.2020), https://president.az/ru/articles/view/40937 google scholar
• “İlham öliyev Türkiysnin “A Haber” televiziya kanalına müsahibs verib”, (16.10.2020), https://president.az/ az/articles/view/43250 google scholar
• https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://www.trthaber.com/foto-galeri/karabagin-sembol-sehri-susa/47400/sayfa-1.html. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://static.president.az/upload/Files/2021/09/14/27e68b44d7363b660042ba5d2b6629d4_8410108.jpg. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/443/anitlar.html. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/3080/susa.html. Erişim 09.06.2024. google scholar
• https://www.virtualkarabakh.az/tr/photo-item/9/2982/zafer-resmigecidi.html. Erişim 09.06.2024. google scholar