When Particular Contexts Create Their Concepts: The Evolution of Meal as a Canonical Translational Term for Qur'an Translations in Turkiye

Yıl 2023, Sayı: 18, 149 - 165, 31.07.2023

Sema Üstün Külünk

https://doi.org/10.26650/iujts.2023.1257600

Öz

The plethora of Qur'an translations in Turkiye, with hundreds of different and/ or edited translations, attracts attention as a productive and fruitful but, at the same time, tense and resistant translational site. This study aims at uncovering the motives behind the evolution of the translational term "meal" [meaning] in the field of Qur'an translations to contribute to the history of translation tradition in Turkiye with a particular concentration on religious text production. This study illustrates the prevailing harsh discourse concerning the output of Qur'an translations, which necessitates new designations (i.e., titles), and portrays one of its results: meal. In this respect, the translational endeavor to survive and act under the guise of an alternative title (i.e., meal) is portrayed with references to conceptual history. To this end, firstly, the premises of conceptual history are visited. Secondly, approaches toward Qur'an translations are introduced with an emphasis on the notion of translation to better explain the background that led to the formation of this particular term. Thirdly, the evolution of meal from a common word into a widely recognized translational term of daily circulation is tracked in different long- and short-term sources to comment on the poetics and politics of Qur'an translations in Turkiye.

Anahtar Kelimeler

Qur, conceptual history, translation history, meal

Kendi Kavramlarını Yaratan Bağlamlar: “Meal” Kelimesinin Bir Kur’an Tercümesi Terimine Evrilme Serencamı

Öz

Bu çalışma, “meal” [anlam] çeviri teriminin Kur'an tercümeleri alanındaki evriminin ardındaki perdeyi aralayarak, dini metin üretimi özelinde Türkiye'deki çeviri geleneği tarihine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Yüzlerce farklı ve/veya gözden geçirilmiş/düzenlenmiş Kur’an tercümesinden oluşan bu çeviri bütüncesi verimli ama aynı zamanda gerilimli bir tercüme çalışma alanı olarak dikkat çekmektedir. Bu araştırma, Kur'an tercümelerinin üretimine ilişkin yeni adlandırmalar gerektiren baskın ve yönlendirici bir çeviri söylemi üzerinde çalışarak, bu durumun sonucu olduğu iddiasıyla “meal” kavramı üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda bir alternatif çeviri başlığı arama güdüsü, Kur’an tercümeleri ve çevirmenleri için bir hayatta kalma çabası olarak tasvir edilmektedir Bu amaç doğrultusunda, kavram tarihi araştırma öncülleri ele alınmakta, ardından Kur'an tercümelerine yönelik yaklaşımlar, bu özel terimin oluşumuna yol açan arka planı daha iyi açıklamak için incelenmektedir. Çalışma kapsamında, zengin bir metin örgüsü içerisinde bir kelimenin (yani meal’in) bir çeviri kavramına dönüşüm yolculuğu örneklenmekte, Türkiye’deki Kur’an tercümeleri özelindeki çeviri söylemine farklı kaynaklardan yararlanılarak ışık tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kuran tercümesi, meal, kavram çalışmaları, terminoloji

Kaynakça

• 20. Yüzyıl Ansiklopedik Sözlük. 1971. İstanbul:Pars Yayınevi. google scholar
• Abdul-Raof, H. 2001. Qur’an Translation: Discourse, Texture, and Exegesis. London: Routledge. google scholar
• Akif, M. 1910. Tefsir-i Şerif. Sebilürreşad, 7 (183), 7-8. google scholar
• Akpınar, A. 2011. Kur’an Tercüme Teknikleri. Konya: Serhat Kitabevi. google scholar
• Al-Amri, W. B. 2010. Qur’an Translation and Commentary: An Uncharted Relationship? Islam and Science 8 (2), 81-109. google scholar
• Altuntaş, H., & Şahin, M. 2009. Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar
• Ansiklopedik Büyük Sözlük. 1966. Ankara: Güneş Yayınevi. google scholar
• Ansiklopedik Sözlük. 1967. İstanbul: Milliyet Yayın. google scholar
• Armağan, M. 2010. Türkçe Ezan ve Menderes. İstanbul: Timaş Yayınları. google scholar
• Arberry A. J. 1963. The Koran. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Asad, M. 1980. The Message of the Qur’an. Gibralter: Dar al-Andalus. google scholar
• Atay, H., & Kutluay, Y. 1961. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Atay, H., & Kutluay, Y. 1973. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Atay, H., & Kutluay, Y. 1981. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Atay, H., & Kutluay, Y. 1985. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Austin, J.L. 1962. How to Do Things with Words. Cambridge: Harvard University Press. google scholar
• Axis Ansiklopedik Sözlük. 2000. İstanbul: Doğan Kitap. google scholar
• Baltacıoğlu, İ. H. 1952. Kur’an’ın Ana Dilimize Çevrilmesi: Kur’an Nedir? Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2), 33-45. google scholar
• Bourdieu, P. 1986. The Forms of Capital. In J. Richardson (Ed.), The Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (241-58). Westport, CT: Greenwood. google scholar
• Bourdieu, P. 1995. The Rules of Art: Genesis and Structure of the Literary Field (S. Emanuel, Trans.). Stanford: Stanford University Press. google scholar
• Bouton, C. 2016. “The Critical Theory of History: Rethinking the Philosophy of History in the Light of Koselleck’s Work.” History and Theory 55(2): 163-184. google scholar
• Boynukara, H. 2002. Çeviri: Nasıl, Ne Kadar. Kur’an ve Dil: Dilbilim ve Hermenötik Sempozyumu, 15 (542), 377-383. google scholar
• Büyük Türkçe Sözlük. 1982. İstanbul: Yeni Şafak. google scholar
• Büyük Lügat ve Ansiklopedisi. 1969. İstanbul: Meydan Yayınevi. google scholar
• Cündioğlu, D. 2011. Kur’an Çevirilerinin Dünyası. İstanbul: Kapı Yayınları. google scholar
• Daldeniz, E. 2012. Kavramların Yolculuğu: Kültür Kavramının Türkçedeki Serüvenini Çeviribilimsel Bakışla Sorgulamak. Studien zur deutschen Sprache und Literatur 1 (23), 83-112. google scholar
• Demir, A. 2009. Cemaatler arası meal savaşı. Newsweek Türkiye, 36, 3-8. google scholar
• Demirel, S. 2009, July 1. Nedir bu meal enflasyonu? Timetürk, 7. google scholar
• Edip, E. 1957. Türkçe Kuran diye Osmanoğlu’nun müslümanları dalalete düşüren eseri. Sebilürreşad, 11 (255), 22-26. google scholar
• Edip, E. 1959. Akif’in Kuran Tercümesi nasıl başladı? Sebilürreşad, 12 (291), 18-23. google scholar
• Edip, E. 1959. Akif’in Kur’an tercümesi- nasıl başladı, sonra nasıl yakıldı? Sebilürreşad, 7 (294-295), 297-317. google scholar
• Efendi, M. S. 1993. Kur’an Tercümesi Meselesi (S. Çelik, Trans.). İstanbul: Bedir Yayınevi. google scholar
• Elmalılı, H. Y. 1935. Hak Dini Kur’an Dili- Yeni Mealli Türkçe Tefsir. İstanbul: Matbaai Ebüzziyya. google scholar
• İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi - İstanbul University Journal of Translation Studies google scholar
• Elmalılı, H. Y. 1960. Hak Dini Kur’an Dili - Türkçe Tefsir. İstanbul: Nebioğlu Basımevi. google scholar
• Even-Zohar, I. 2002. The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer. In S. Paker (Ed.), Translations: (Re)shaping of Literature and Culture (166-174). Istanbul: Boğaziçi University Press. google scholar
• Tahir-Gürçağlar, Şehnaz. Manchester, UK, and Northampton. 2002. “What Texts Don’t Tell, The Uses of Paratexts in Translation Studies. In T. Hermans (Ed.) Crosscultural Transgressions, Research Models in Translation Studies II Historical and Ideological Issues (44-60). google scholar
• İnan, A. 2007. Bir “Meâl Metodoljisi” Oluşturmak İçin Öneriler. In H. Yaşar et al. (Eds.), Kur’an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler (April 24-26, 2003) (193-197). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. 2005. İstanbul: Say Yayınları. google scholar
• Karaman, H., et al. 2003. Kur’an Yolu - Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları. google scholar
• Khan, M. M. & M. Hilali. 2011. The Noble Qur’an: Interpretation of the Meanings of Qur’an in English. Riyadh: Darussalam. google scholar
• Koselleck, R. 2002. The Practice of Conceptual History: Timing History, Spacing Concepts (T. S. Presner et al. l, Trans.). Stanford: Stanford University Press. google scholar
• Koselleck, R. 2004. Futures Past: On the Semantics of Historical Time. New York: Columbia University Press. google scholar
• “Kur’an”. 1971. In Cumhuriyet Ansiklopedisi. İstanbul: Arkın Kitabevi. google scholar
• Losebrink, H. 1998. Conceptual History and Conceptual Transfer: The Case of ‘Nation’ in Revolutionary France and Germany. I. Hami’siier Monk, K. Tilmans, & F. Van Vree (Eds.), History of Concepts- Comparative Perspectives (115-128). Amsterdam: Amsterdam University Press. google scholar
• Mawdûdi, S. A. 1988. Towards Understanding Qur’ân, (trans. Z. I. Ansari). Leicester: The Islamic Foundation. google scholar
• Misalli Kelimeler Kavramlar Sözlüğü. (2012). İstanbul: Kurtuba Yayınları. google scholar
• Mustapha, H. 2009. Qur’an. In M. Baker & G. Saldanha (Eds.), Routledge Encyclopedia of Translation Studies (225-230). London: Routledge. google scholar
• Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. (1993). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. google scholar
• Osmanlı Türkçe Lügat. 2001. İstanbul: Yeni Asya Neşriyat. google scholar
• Ötüken Türkçe Sözlük. 2007. İstanbul: Ötüken. google scholar
• Öztürk, M. 2019. “Meal” In TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Öztürk, Y. N. 1994. Kur’an-ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri). İstanbul: Hürriyet Ofset. google scholar
• Öztürk, Y. N. 1994. Surelerin İniş Sırasına Göre Kur’an-ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri). İstanbul: Yeni Boyut. google scholar
• Palonen, K. 1997. An Application of Conceptual History to Itself. Finnish Yearbook of Political Thought, 1, 36-69. google scholar
• Palonen, K. 2002. The Politics of Conceptual History. Contributions to the History of Concept, 1 (March), 1. google scholar
• Palonen, K. 2012. Reinhart Koselleck on Translation, Anachronism and Conceptual Change. In M. J. Burke & google scholar
• M. Richter (Eds.), Why Concepts Matter: Translating Social and Political Thought (73-92), Boston: Brill. google scholar
• Resimli Büyük Türk Dili Sözlüğü. 1971. İstanbul: Arkın Kitabevi. google scholar
• Richter, M. 2012. Introduction: Translation, the History of Concepts and Political Thought. In M. J. Burke & M. Richter (Eds.), Why Concepts Matter: Translating Social and Political Thought (1-40). Boston: Brill. google scholar
• “Qur’an.” 2007. In the Brill Dictionary of Religion. Leiden: Brill, 1569-1573. google scholar
• Şafak, E. 2014. Yorumlar, İddialar. Sabah, (November 14), 8. google scholar
• Paker, S. 2011. ‘Translation, the Pursuit of Inventiveness and Ottoman Poetics: A Systemic Approach.’ Between Culture and Texts: Itineraries in Translation History (459-474). Frankfurt: Peter Lang GmbH. google scholar
• Parla, T., & Davison, A. 2004. Corporatist Ideology in Kemalist Turkey: Progress or Order? New York: Syracuse University Press. google scholar
• Pickthall, M. W. 1930. The Meaning of the Glorious Koran: Text and Explanatory Translation. London: George Allen & Unwin. google scholar
• Tefsir Terimleri Sözlüğü. 2009. İstanbul: İFAV. google scholar
• Toury, G. 2002. Translation as a Means of Planning and the Planning of Translation. In S. Paker (Ed.), Translations: (Re)shaping of Literature and Culture, (166-174). İstanbul: Boğaziçi University Press. google scholar “Translation.” 2000. In the Encyclopedia of Islam. Leiden: Brill. google scholar
• “Translation.” 2007. In the Brill Dictionary of Religion. Leiden: Brill. google scholar
• Tuğlacı, P. 1987. Çağdaş Türkiye. İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
• Turkish English Lexicon. (1978). İstanbul: Çağrı Yayınları. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1945. Ankara: Yeni Matbaa. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1955. Ankara: Yeni Matbaa. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1959. Ankara: Yeni Matbaa. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1966. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1969. Prepared by Mehmet Ali Ağakay. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Türkçe Sözlük. 1974. Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
• Türkçe Sözlük. 2005. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
• Üstün, S. 2013. A Historical and Conceptual Analysis of the Terms Used in the Titles of Turkish Qur’an Translations since 1923 (With a Supplementary Bibliography of the Translations). MA Thesis, İstanbul, Boğaziçi University. google scholar
• Whatmore, Richard and Brian Young (eds.), 2015. A companion to intellectual history, New York: Wiley Blackwell google scholar
• Wilson, M. B. 2009. The Qur’an after Babel: Translating and Printing the Qur’an in the Late Ottoman and Modern Turkey. Ph.D. Dissertation, Duke University, Durham. google scholar
• Yeni Türkçe Lügat. 2004. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar