Yapay Zekâ Destekli Çeviri Araçlarının Edebi Çevirideki Yeterlilikleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 20, 32 - 45, 19.07.2024

Erdinç Aslan

https://doi.org/10.26650/iujts.2024.1426435

Öz

Bu çalışmada yapay zekâ destekli çeviri araçlarının Türkçe-Fransızca dil çiftinde edebi çeviri yeterlilikleri çeviri karşılaştırma yöntemine göre incelenmektedir. Edebi çeviri kendi özgü özellikleri olan bir çeviri türüdür. Teknik metinlerde olduğu gibi terime dayalı bir çeviri anlayışı söz konusu değildir. Yazarın üslubu, duygu durumları, dilsel ve kültürel farklılıklar, çevirinin işlevi gibi özelliklerin dikkate alındığı çok yönlü bir bakış açısı söz konusudur ve birçok farklı çeviri stratejilerinden yararlanılmaktadır. Bundan dolayı edebi metinlerin yapay zekâ destekli çeviri araçları ile yüksek kalitede çevrilemeyeceği inancı hakimdir. Fakat bu sistemlerin çeviri başarısı metin türü ile birlikte başka etkenlere de bağlıdır. Örneğin sahip oldukları veri miktarı, çeviri yaptıkları dillerin kullanım sıklığı ve yapısal özellikleri ilk başta sayılabilir. Bu çalışmada yapay zekâ destekli çeviri araçlarının edebi çevirideki yeterlilikleri hem birbirleriyle hem de insan çevirmenlerle karşılaştırılarak incelenmektedir. Bu amaçla edebi metin türüne örnek olarak Albert Camus’nün Yabancı (L’Ètranger) adlı eserinin Türkçeye üç farklı çevirmen tarafından yapılmış çevirileri ile yapay zekâ destekli çeviri araçlarına örnek olarak Google Çeviri, DeepL ve ChatGPT tercih edilmiştir. Kaynak metinden rastlantısal olarak seçilen sözcüklerin ve ifadelerin insan çevirmenler ile yapay zekâ destekli çeviri araçları tarafından yapılan çevirileri Koller’in (2004, s. 228-266) eşdeğerlik kategorileri esasında karşılaştırılarak betimlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri, edebi çeviri, makine çevirisi, teknoloji, yapay zekâ

A Comparative Study on the Competencies of Ai-supported Translation Tools in Literary Translation

Öz

This study examines the literary translation competencies of artificial intelligence (AI)-supported translation tools in the Turkish-French languages using the translation comparison method. Literary translation is a distinct type of translation. Unlike technical texts, it does not involve a term-based translation approach. It instead employs a multifaceted perspective that considers features such as the author’s style, emotional states, linguistic and cultural differences, and the function of the translation. Therefore, a prevailing belief exists that literary texts cannot be translated with high quality using AI-supported translation tools. However, the success of these systems in translation depends on certain factors. This study examines the competencies of AI-supported translation tools in literary translation by comparing them both with each other and with human translators. To achieve this, the study has selected as examples the translations of the literary text The Stranger (L’Étranger) by Albert Camus as translated into Turkish by three different human translators, and as also translated using AI-supported translation tools such as Google Translate, DeepL, and ChatGPT. The study describes the translations of randomly selected words and expressions from the source text by human translators and AI-supported translation tools by comparing them based on Koller’s (2004, pp. 228–266) categories of equivalence.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, literary translation, machine translation, translation technology

Kaynakça

• Albiz, Ü. (2022). Şiir çevirilerinin makine çevirisi üzerinden değerlendirilmesi: Paul Celan şiirlerini makine çevirisi ile okumak. Kesit Akademi Dergisi, 8 (31), 154-179. google scholar
• ALPAC (1966) Language And Machines Computers In Translation And Linguistics. A Report by the Automatic Language Processing Advisory Committee, Division of Behavioral Sciences, National Academy of Sciences, National Research Council, Publication 1416, National Academy of Sciences National Research Council, Washington, D. C. google scholar
• Aslan, E. (2019). Makine Çevirisi. İstanbul: Hiperyayın google scholar
• Aşkın, M.C. (2023). Yazın çevirisinde çevirmen ve makine çevirisi üzerine eleştirel bir karşılaştırma “to kill a mockingbird” örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. google scholar
• Ayık Akça, T. (2022). Edebi metinlerde ve uzmanlık alan metinlerinde makine çevirisinin olanakları/olanaksızlığı: çevirmenin değişen görev tanımlarına yeniden bakmak. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 1321-1343. DOI: 10.29000/rumelide.1188804. google scholar
• Besacier, L., Schwartz, L. (2015). Automated translation of a literary work: a pilot study. Fourth Workshop on Computational Linguistics for Literature - co-located with NAACL 2015, Denver, United States. google scholar
• Birkan Baydan, E. (2018). Edebiyat Çevirisinde Çevirmen ve Editör Kararları. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları dergisi, Özel Sayı, 286-291. google scholar
• Camus, A. (1942). L’Etranger. Paris: Les Editions Gallimard. google scholar
• Camus, A. (1942). Yabancı. Paris: Les Editions Gallimard, çev. Günyol, V. 1942, Can Yayınları google scholar
• Camus, A. (1942). Yabancı. Paris: Les Editions Gallimard, çev. Sezen, A. 2023, Can Yayınları google scholar
• Camus, A. (1942). Yabancı. Paris: Les Editions Gallimard, çev. Tiryakioğlu, S. 2016, Can Yayınları google scholar
• ChatGPT (2024). ChatGPT 3.5 sürümü. Erişim Tarihi: Ocak 2024 https://chat.openai.com/ google scholar
• DeepL (2024). DeepL. Erişim Tarihi: Ocak 2024 https://www.deepl.com/translator google scholar
• Google. (2024). Google çeviri. Erişim Tarihi: Ocak 2024 https://translate.google.com/?hl=tr google scholar
• Hutchins, W.J. (1996). ALPAC: The (in) Famous Report. Erişim Tarihi: Mayıs 2024 http:// https://aclanthology.org/www.mt-archive.info/90/MTNI-1996-Hutchins.pdf google scholar
• Koller, W. (2004). Einführung in die Übersetzungswissenschaft. 7. Auflage. Wiebelsheim: Quelle & Meyer. google scholar
• Nord, C. (1995). Textanalyse und Übersetzen. Theoretische Grundlagen, Methode und didaktische Anwendung einer übersetzungsrelevanten Textanalyse. 3. Auflage. Heidelberg: Groos. google scholar
• Pesen, A. (2024). Şarkı çevirisi ve ChatGPT. Abant Journal of Translation and Interpreting Studies, 2(1), 1-16 google scholar
• Polat, N.T. (2023). Yapay Zekâ ve Çeviri: Mütercim-Tercümanlık Alanında Yeni Bir Paradigma. Diyalog, (2), 482-487 (Report) google scholar
• Reinsel, D., Gantz, J. & Rydning, J. (2018). The Digitization of the World: From Edge to Core. Sponsored by SEAGATE, An IDC White Paper. google scholar
• Erişim Tarihi: Nisan 2024 https://www.seagate.com/files/www-content/our-story/trends/files/idc-seagate-dataage-whitepaper.pdf google scholar
• Salman, Y. (1996). Yazın çevirmeninin dilsel donanımı. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1/1/96, 250-261. google scholar
• Tosun, E. (2023). Makine Çevirisi Programları ve Farklı Metin Türü Kesitlerinin Makine Çevirisi Çıktıları Üzerine Bir İnceleme. Söylem Filoloji Dergisi, Çeviribilim Özel Sayısı, 499-513 google scholar
• Vinay, J.P. & Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistics of French and English: A methodology for translation. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Company google scholar
• Yazıcı, M. (2007). Yazılı Çeviri Edinci. İstanbul: Multilingual google scholar