Ermeni Harfli Türkçe Roman Çevirilerinde Ahlak Kavramı

Yıl 2024, Sayı: 20, 93 - 105, 19.07.2024

Melek Kara , Lale Özcan

https://doi.org/10.26650/iujts.2024.1442564

Öz

Roman türü Türk edebiyatına çeviri yoluyla taşınmıştır. 19. yüzyılda Türk okurunu ilk kez roman türüyle tanıştıran yazar ve çevirmenler bu edebi türün erek dile aktarılmasında ihtiyatlı davranmıştır. Çevrilecek metin türü ve yazar seçimi belirli çeviri normları çerçevesinde gerçekleşmiştir. Bu normlar arasında başta gelen norm, çevrilecek eserin Türk ve İslam ahlakı değerlerine uygun olmasıdır. Aynı durum 19. yüzyılda Ermeni harfleriyle Türkçeye çevrilen romanlar için de geçerlidir. Ermeni çevirmenler ve yayınevi sahipleri Batı’dan yaptıkları çevirilerde temkinli davranarak çevrilecek eser ve yazar seçimini titizlikle yapmışlardır. Bu çerçevede Osmanlıda yaşayan ve faaliyet gösteren Ermeni çevirmenler ve yayınevi sahiplerinin içinde bulundukları toplumun yani Türk yazar ve çevirmenlerin çeviri yaklaşımdan çok farklı bir yaklaşım benimsemediklerini düşünmekteyiz. Bu düşüncemizin doğruluğunu görebilmek amacıyla Gideon Toury’nin süreç öncesi çeviri normları kapsamında yan metinler olarak önsözler mercek altına alınmıştır. Buradan yola çıkarak 1850-1900 yılları arasında çevrilen Ermeni harfli Türkçe romanların bir dökümü yapılmıştır. Bu eserler arasından seçtiğimiz on romanın önsözünde eserin ahlaki değerlere uygunluğuna önem verildiğini gösteren, çevrilen romanın sadece okuru eğlendirmekle kalmayıp okurun ahlaki açıdan istifade edebileceği bir roman olduğunu belirten ifadeler tespit edilmiştir. Bu veriler ışığında 19. yüzyıl Ermeni harfli Türkçe roman çevirilerinde ahlak kavramının metin türü seçimindeki önemi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat Dönemi, ahlak, Ermeni harfli Türkçe, normlar

Morality in the Translation of Armeno-Turkish Novels

Öz

The novel genre was introduced to Turkish literature through translation. The authors and translators who introduced the novel genre to Turkish readers in the 19th century were cautious when translating this literary genre to the target culture. The selection of the text type and author was carried out within certain translation norms. Among these norms, the leading one was to have the translated work be done in accordance with Turkish and Islamic moral values. The same applies to novels translated into Turkish using the Armenian alphabet. This study believes that the Armenian translators and publishers living and operating in the Ottoman Empire did not adopt a different approach to translation than the one used by Turkish authors and translators. To verify this, the article examines prefaces as paratext within the framework of Gideon Toury’s preliminary norms. Based on this, the study identifies expressions in the prefaces of 10 Armeno-Turkish novels translated between 1850- 1900 that emphasize how the works conform to moral values, indicating how the translated novels not only entertain readers but also provide them benefits in terms of morality. Thus, the study attempts to highlight the importance of the concept of morality regarding the selection of text types in 19th-century Armeno-Turkish novel translations.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat period, morality, Armeno-Turkish, norms

Kaynakça

• Akyüz, K. (2003). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri. İnkılap Kitabevi. google scholar
• Andı, M. F. (1995). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Edebiyatı. Yeni Şafak. google scholar
• Andı, M. F. (2018). Roman ve Hayat. İstanbul: Ketebe Yayınları. google scholar
• Belot, A. (1888). Cinayet Mahsulı (Alik, A. Çev.). İstanbul: Biberyan Matbaası. google scholar
• Budak, A. (2006). “Ermenilerin XIX. Yüzyılda Yeni Bir Hayatın ve Edebiyatın Oluşum Sürecine Katkıları”. Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 30, ss. 137- 156. google scholar
• Cankara, M. “Ermeni Harfleriyle İlk Türkçe Romanlar Üzerine”. Tanzimat ve Edebiyat. Ed. Mehmet Fatih Uslu, Fatih Altuğ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014, 1. Basım, ss. 117-137. google scholar
• Çetin, N. (2017). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic Ltd. Şti. google scholar
• De Cervantes, M. (1868). Don Kişot. (Deroyentz, H. Çev.). İstanbul. google scholar
• De Montepin, X. (1886). Etmekci Ğatun (Tolayan, H. Çev.). İstanbul: Garabed Biberyan Matbaası. google scholar
• Defoe, D. (1879). Hikaye-i Robenson. (Tolayan, H. K. Çev.). İstanbul: Hayasdan Matbaası. google scholar
• Demircioğlu, C. (2018). “19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda “Çeviri”ye Yüklenen İşlevler”. Journal of Turkish Studies. ss.179-202. google scholar
• Du Terrail, P. (1893). Güzel Anjel yağod Leona. (Çevirmen adı belirtilmemiş). İstanbul: Biberyan Matbaası. google scholar
• Eruz, S. (2010). Çokkültürlülük ve Çeviri. Osmanlı Devleti’nde Çeviri Etkinliği ve Çevirmenler. İstanbul: Multilingual. google scholar
• Feval, P. (1890). Paris Sevdaleri. (Bidari, M. Çev.). İstanbul: Nışan Berberyan Matbaası. google scholar
• Genette, G. (1997). Paratexts, Thresholds of Interpretation, çev. Jane E. Lewin, CUP: Cambridge. google scholar
• Gül Çoruk, F. J. (2022). Osmanlı Çeviri Geleneğinde Ermeni Çevirmenler ve Çeviri Sorunları. Konya, İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları. Karadağ, A. B. (2012). “Çeviri Tarihimizde Fenni Romanlarla Bir Kültür Repertuarı Oluşturmak”. İ.Ü. Çeviribilim Dergisi, 3(6), 45-73. Karadağ, A. B. (2015). “The Contribution of the Novels Translated into Ottoman Turkish between the Ottoman Tanzimat Period and the Alphabet Reform to the Ottoman / Turkish Cultural Heritage: An Overview of the Prefaces with a Focus on National Morals and Customs”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2 (Nisan) / 113. google scholar
• Koç, H. (2006). “Osmanlı’da Tercüme Kavramı ve Tanzimat Dönemindeki Edebî Tercümelere Dair Çalışmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 4. Sayı 8. Ss. 351-381. google scholar
• Malot, H. (1892). Bikes Yağod Familyadan Mahrumiyet. (Arabacıyan, M. B. Çev.). İstanbul: Biberyan Matbaası. google scholar
• Paker, S. (1987). “Tanzimat Döneminde Avrupa Edebiyatından Çeviriler, Çoğul dizge Kuramı Açısından Bir Değerlendirme” (Tükel, A. Çev.) Metis Çeviri, s.1, 31-43. google scholar
• Pamukciyan, K. (2002). Ermeni Harfli Türkçe Metinler, İstanbul: Aras Yayınları. google scholar
• Sapiro, G. (2019). Edebiyat Sosyolojisi. (Gürcan, E. C. Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları. google scholar
• Stepanyan, H. (2005). Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası, İstanbul: Turkuaz Yayınları. google scholar
• Strauss, J. “Osmanlı İmparatorluğunda Kimler Neleri Okurdu (19. - 20. Yüzyıllar)” çev. Günil Özlem Ayaydın Cebe, Tanzimat ve Edebiyat. Ed. Mehmet Fatih Uslu, Fatih Altuğ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2014, 1. Basım, ss. 1-64. google scholar
• Tanpınar, A. H. (1988). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi. google scholar
• Tekin, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı. Ankara: Simurg Yayıncılık. google scholar
• Teotig. (2012). Baskı ve Harf Ermeni Matbaacılık Tarihi (Malhasyan, S. ve İncidüzen, A. Çev.). İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık. google scholar
• Titcomb, T. (1894). Gençlere Hediye. (Harutyunyan, S., Çev.). S. Mateosyan Matbaası. google scholar
• Titcomb, T. (1899). Zevceyne Hediye. (Harutyunyan, S., Çev.). İstanbul: H. Matdeosyan Matbaası. google scholar
• Toury, G. (2012). “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü”, (Eker, A., çev.) Çeviri Seçkisi II, İkinci Baskı, ss.149-164. İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Verne, J. (1893). Seksen Günde Devr-i Alem. (Arabacıyan, M. B., Çev.). İstanbul: Biberyan Matbaası. google scholar
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual. google scholar
• https://books.openedition.org/pur/48144?lang=en (erişim 01.02.2024) google scholar
• https://www.persee.fr/doc/roman_0048-8593_1983_num_13_41_4656(erişim 01.02.2024) google scholar
• https://gallica.bnf.fr/services/engine/search/sru?operation=searchRetrieve&exactSearch=false&collapsing=true&version=1.2&query=((dc.creator%20all%20%22Xavier%20de%20Mont%C3%A9pin%22%20or%20dc.contributor%20all%20%22Xavier%20de%20Mont%C3%A9pin%22%20)%20and%20dc.title%20all%20%22La%20belle%20Angele%22%20)&suggest=10&keywords=Xavier%20de%20Mont%C3%A9pin%20La%20belle%20Angele (erişim 01.02.2024) google scholar
• https://data.bnf.fr/fr/11939947/roman_populaire/ (erişim 01.02.2024) google scholar