Çeviri Araştırmalarında Yakın ve Uzak Okuma (Şiir Örneğinde)

Yıl 2025, Sayı: 22, 127 - 147, 04.07.2025

Olena Kozan

https://doi.org/10.26650/iujts.2025.1555242

Öz

Bu çalışmanın amacı, yakın ve uzak okuma yöntemlerini çeviribilimde bir araya getirmektir. Makalede, bu yöntemlerin başta kaynak metnin kültürel ve dilsel özelliklerinin anlaşılması olmak üzere çeviri sürecinin kavratılması konusunda katkıları ele alınmaktadır. Çalışmanın materyali, kaynak metin olarak değerlendirilen Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın “Havaya Çizilen Dünya” adlı şiiri ve hedef metin olarak ele alınan bu şiirin Rusça çevirisinden oluşmaktadır. Onomasyolojik yaklaşıma dayandırılan yakın okuma, metinlerin anlamsal ve kültürel katmanlarını belirlemek için uygulanırken, Voyant Tools ile gerçekleştirilen uzak okuma, metinlerin yapısal özelliklerinin ve eşdizimlerinin görselleştirilmesini sağlayarak metin anatomisine yönelik nesnel bir bakış açısı sunmaktadır. Elde edilen sonuçlar, yakın okumanın metinlerdeki örtük göndermeleri ortaya çıkararak yazarın ve çevirmenin yaratıcılığına ışık tuttuğunu, uzak okumanın ise verilere dayanılarak metinlerdeki yapısal değişimleri anlamaya olanak tanıdığını göstermektedir. Söz konusu yöntemlerin birleştirilmesinin, çeviri eleştirisinin nesnelliğini artırabileceği ve hata odaklı yaklaşımların ötesine geçerek yazarın ve çevirmenin yaratıcı stratejilerini değerlendirmeye olanak sağlayabileceği ileri sürülmektedir. Çeviri araştırmalarının, dijital beşeri bilimler paradigması bağlamında geliştirilmesi gerektiği fikri vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeviri , yakın okuma , uzak okuma , Voyant Tools , şiir

Close and Distant Reading in Translation Studies (a Case of Poetry)

Öz

The aim of this paper is to bridge close and distant reading methods within the field of translation studies. The paper examines how these methods can provide a deeper understanding of the translation process, particularly in capturing the cultural and linguistic features of the original text. The material includes Fazıl Hüsnü Dağlarca’s poem “Havaya Çizilen Dünya” as a source text and its Russian translation as a target text. Close reading, using an onomasiological approach, is employed to identify the semantic and cultural layers within both texts. Distant reading, conducted through Voyant Tools, allows for the visualization of structural features and collocates, offering an objective perspective on the text’s anatomy. The main results indicate that close reading reveals the implicit references in the texts and highlights the author’s and the translator’s creativity, while distant reading provides a data-driven understanding of the structural changes. This study suggests that combining these methods can enhance the objectivity of translation criticism, moving beyond error-focused approaches to consider the creative strategies of the author and the translator. The paper emphasizes the need to develop translation studies within the context of the digital humanities paradigm.

Anahtar Kelimeler

Translation , close reading , distant reading , Voyant Tools , poetry

Kaynakça

• Abramzon, T. (2018). Tsifroviye metodi sovremennoy filologii: vozmojnosti i ogranicheniya. İn Mirovaya literatura glazami sovremennoy molodeji. Tsifrovaya epoha (s.9-11). Magnitogorsk: Magnitogorskiy gosudarstvenniy tehnicheskiy universitet imeni G.İ. Nosova. google scholar
• Antopolskiy, A.B.; Bonch-Osmolovskaya, A.A.; Borodkin, L.İ.; Volodin, A.Y.; Gagarina, D.A.; Grishin, Y.S.; Е.С.; Kijner, İ.A.; Orehov, B.V.; google scholar
• Rumyantsev, M.V. and Smetanin, A.V. (2023). Tsifroviye gumanitarniye issledovaniya. Krasnoyarsk: Sibirskiy Federalniy Universitet. google scholar
• Arsenyev, P. (2018). Videt za derevyami les: o dalnem chtenii i spekulativnom povorote v literaturovedenii. Novoye literaturnoye obozreniye, 16-34. Retrieved from https://www.nlobooks.ru/magazines/novoe_literaturnoe_obozrenie/150_nlo_2_2018/article/ 19556/ google scholar
• Baldick, C. (2001). Concise Dictionary of Literary Terms. New-York: Oxford University Press. google scholar
• Çil, H. (2022). Meşhur ve Muteber: Estetik Ve Politik Arasında Sezai Karakoç. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 18 (63), 172-189. google scholar
• Dağlarca, F. (1960). Havaya Çizilen Dünya. İstanbul: Kitap Yayınları. google scholar
• Dağlarca, F. (1984). Chetirehkrilaya ptitsa. Moskva: Raduga. google scholar
• Dalyan, A. ve Eberdes, E. (2020). Latifi Projesi Kapsamında Âşık Sıdkî Baba’nın Şiirleri Üzerine Dijital Bir İnceleme. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7 (4), 2032-2053. google scholar
• Dicerto, S. (2018). A New Model for Source Text Analysis in Translation. İn Multimodal Pragmatics and Translation. Palgrave Studies in Translating and Interpreting (s. 1-14). London: Palgrave Macmillan. http://doi:10.1007/978-3-319-69344-6_1 google scholar
• Garskova, İ. (2019). Tsifrovoy povorot v istoricheskih issledovaniyah: dolgovremenniye trendi . İstoricheskaya informatika, 3 (29), 57-75. http://doi:10.7256/2585-7797.2019.3.31251 google scholar
• Guilford, J. (1967). The nature of human intelligence. New-York: McGraw-Hill. google scholar
• Janicke, S., Franzini, G., Cheema, M. and Scheuermann, G. (2015). On Close and Distant Reading in Digital Humanities: A Survey and Future Challenges. İn Eurographics Conference on Visualization (EuroVis) . Cagliari: The Eurographics Association. google scholar
• Jerebilo, T. (2016). Slovar lingvisticheskih terminov i ponyatiy. Nazran: Piligrim. google scholar
• Kazancı, S. (2024). Fettah Efendi’nin Şiirlerinin Söz Varlığı, Kavram Alanı, Bazı Dil ve Üslup Özellikleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 12/38, 124-147. http://doi:10.33692/avrasyad.1368049 google scholar
• Kedrova, M. (2022). Tsifroviye gumanitarniye nauki i kontseptsiya dalnego chteniya Franko Moretti . Voprosi Filosifii, 8, 148-158. http:// doi:10.21146/0042-8744-2022-8-148-158 google scholar
• Kozan, O. (2020). Onomasyoloji: Kuramdan Bilime Doğru (Rus Dili Örneği). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. google scholar
• Lopatina, N. (2021). Dalneye chteniye. İn Y. Melentyeva (Ed.), Chteniye. Entsiklopedicheskiy Slovar (p. 38). Moskva: Nauka. google scholar
• Mironova, K. (2021 (а)). Glubokoye chteniye. İn Y. Melentyeva (Ed.), Chteniye. Entsiklopedicheskiy Slovar (p. 34). Moskva: Nauka. google scholar
• Mironova, K. (2021). Vnimatelnoye chteniye. İn Y. Melentyeva (Ed.), Chteniye. Entsiklopedicheskiy Slovar (p. 25). Moskva: Nauka. google scholar
• Moretti, F. (2000, January/February). Conjectures on World Literature. New Left Review. Retrieved from https://newleftreview.org/issues/ ii1/articles/franco-moretti-conjectures-on-world-literature google scholar
• Moretti, F. (2005). Graphs, Maps, Trees. London: Verso. google scholar
• Moretti, F. (2013). Distant Reading. London: Verso. google scholar
• Moretti, F. (2016). Dalneye Çteniye. Moskva: İnstitut Gaydara. google scholar
• Petrov, K. and Shcherbak, A. (2021). İzucheniye pisem Chehova metodami "dalnego chteniya". Kvantativnaya filologiya, 2, 99-108. http:// doi:10.35785/2782-4195-2021-2-99-108 google scholar
• Poluyan, İ. (2005). Semantiko-sintaksicheskiye protsessi i perevod. Moskva: R. Valent. google scholar
• Primorac, A. (2023). Distant Reading Two Decades On: Reflections on the Digital Turn in the Study of Literature. Digital Studies, 13(1), 1-24. http://doi:10.16995/dscn.8855. google scholar
• Şavk, S. (2020). Eski Görüntüler, Yeni Görüngüler: Yeşilçam Filmlerinin Üslup Özellikleri İçin Uzak Okuma Denemesi. Erciyes İletişim Dergisi, 7(2), 1033-1054. http://doi:10.17680/erciyesiletisim.719174 google scholar
• Serebrennikov, B. and Ufimtseva, A. (1977). Yazikovaya nominatsiya. Obshchiye voprosi. Moskva: AN SSSR, İnstitut Yazikoznaniya. google scholar
• Taşdan Doğan, E. (2021 (a)). Translation as a Tool for Promoting Tourism in Samsun: Analysis of Original and Translated Touristic Texts Through Voyant-Tools Software. M. Çalışoğlu ve A. Akalın (Ed.), Kültür Temelli Güncel İnterdisipliner Çalışmalar (s. 147-168). Bursa: Ekin Yayınevi. google scholar
• Taşdan Doğan, T. (2021). Voyant-Tools: A New Technological Tool for the Analysis of Translated Texts. İn A. Tarakçıoğlu and E. Ersözlü (Eds.), Synergy III: Challenges in Translation (p. 177-198). Berlin: Peter Lang. google scholar
• Tutar, H. and Özkan, N. (2023). Decisions of Izmir Economics Congresses: An Interpretive Content Analysis. MANAS Journal of Social Studies, 12, 91-104. doi:10.33206/mjss.1338684 google scholar
• Voyant Tools. (2024, July 10). Retrieved from https://voyant-tools.org/docs/#!/guide/tools google scholar
• Yartseva, V. (1990). Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Yazikoznaniye. Moskva: Bolshaya rossiyskaya entsiklopediya. google scholar
• Youdale, R. (2021). Using Computers in the Translation of Literary Style. Challenges and Opportunities. New-York: Routledge. google scholar