Jeomorfolojik Problemlerde Jeofizik Teknikler: Diyarbakır Güneyinde Dicle Nehri’nin Menderesli Vadisinden Bir Vaka Çalışması

Yıl 2020, , 307 - 322, 03.04.2020

Sabri Karadoğan M. Göktuğ Drahor Catherine Kuzucuoğlu

https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0013

Öz

Diyarbakır kenti çevresinde, Dicle vadisinde nehir drenajının gelişmesiyle ilgili olarak bölgesel jeomorfoloji (kapma, genişleme, dirseklenme, daralma vb.) yanında yerel jeomorfoloji açısından da birçok problem ortaya çıkmaktadır (mendereslenme, teraslanma, kayma, dairesel form vs.). Bu dinamiklerin geçmişteki ve günümüzdeki oluşum süreçlerini ve gelişim seyrini anlayabilmek, vadinin son dönemdeki morfolojik evrimini aydınlatmak ve yeniden yapılandırmak için kullandığımız çeşitli yaklaşımlar arasında; karot sondajı, sedimentlerin analizi ve yorumlanması, 14C tarihlendirmeleri, stratigrafik kesitler, korelasyonlar yeniden yapılandırmada morfometrik analizler ve saha incelemeleri sayılabilir. Jeomorfolojik çalışmalarda ve jeomorfolojik problemlerin aydınlatılmasında kullanılan modern yöntem ve tekniklerden biri de jeofizik uygulamalarıdır. Elektrik özdirenç verileri, özellikle jeolojik birimler arasında yeterli litolojik kontrast olduğunda jeolojik yapıların yeraltı dağılımının belirlenmesinde etkilidir. Bu yöntem, sahadaki jeolojik özelliklerin yorumlanmasına önemli katkılar sağlayabilecek ve birimlerin dağılışını düşey yönde yorumlama imkanı verebilecek sonuçlar üretir. Bu tür bir elektriksel direnç projesi, Dicle nehri yatağının gelişmesiyle ortaya çıkan sorunları ve Diyarbakır kentinin doğu ve güney kesimlerinin şekillenmesini anlamayı amaçlayan bir yöntem olarak Diyarbakır civarında uygulanmıştır. Bu çalışmada, bir araştırma programı çerçevesinde, Dicle Nehri’nin sol yakasında ve Diyarbakır eski kent surlarının altındaki Hevsel Bahçeleri’ne simetrik olarak bulunan Kavs Düzlüğü’ndeki jeofizik çalışmalarının sonuçları sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Jeofizik, Jeomorfoloji, Diyarbakır

Kaynakça

• Çağdaş F. Eminoğlu M. ve Yalçınkaya H. (2009). Diyarbakır’ın imara esas jeolojik durumu, TMMOB Diyarbakır Kent Sempozyumu, 24–26 Nisan 2009, Diyarbakır.
• Dahlin, T. (2001). The development of dc resistivity imaging techniques. Computer and Geosciences, 27, 1019–1029.
• De Groot-Hedlin, C. & Constable, S. (1990). Occam’s inversion to generate smooth, two dimensional models from magnetotelluric data. Geophysics 55, 1613–1624.
• Drahor M. G., Göktürkler G., Berge, M. A., Kurtulmuş T. Ö., Tuna N. (2007). 3D Resistivity imaging from an Archaeological site in South-Western Anatolia, Turkey: A case study, Near Surface Geophysics, Volume 5, Issue 3, Dec 2007, p. 195–201.
• Drahor, M. G., Göktürkler, G., Berge, M. A., & Kurtulmuş, T. Ö. (2004). Dört Farklı Elektrot Dizilimine Göre Bazı Üç-Boyutlu Sığ Yer Altı Yapılarının Görünür Özdirenç Modellemesi. Yerbilimleri Dergisi, 25(30), 115–128.
• Griffiths, D. H. & Barker R. D. (1993). Two-dimensional resistivity imaging and modelling in areas of complex geology. Journal of Applied Geophysics, 29, 211–226.
• Griffiths, D. H., Turnbul, J. & Olayinka, A. I. (1990). Two-dimensional resistivity mapping with a computer-controlled array. First Break, 8(4), 121–129.
• Günther T., Rücker C. & Spitzer K. (2006). Three-dimensional modelling and inversion of dc resistivity data incorporating topography. Geophysical Journal International. 166, 506–517. Karadoğan, S. ve Kuzucuoğlu, C. (2016). Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Çevresel Değişimlerin Jeomorfolojik Kayıtları (The Hevsel Gardens And The River Tigris in Diyarbakır: Geomorphological Archives of Landscapes Changes), Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 60, Sayı 1, Ocak 2017, 63–76.
• Karadoğan, S. ve Kuzucuoğlu, C. (2018). Diyarbakır Kenti Civarinda Dicle Nehri Taraçalarının Yaş Bulgularına Ait İlk Değerlendirmeler, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (DÜSBED) Nisan 2018 YIL-10 Sayı 20, s.199-205, ISSN: 1308-6219.
• Kurtuluş, C., Bozkurt, A., & Demirci, C. H. (2008). Tuzla (İstanbul) İlçesi’nde jeolojik, Jeofizik ve Jeoteknik Yöntemler ile Zemin Özelliklerinin Belirlenmesi. Uygulamalı Yerbilimleri Dergisi, 7(2), 10–30.
• Kuzucuoğlu, C. & Karadoğan, S. (2015). The Hevsel Gardens: archives of human activities and of the past and present evolution of the River Tigris at Diyarbakir. In N. Soyukaya (Ed.), Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape. Diyarbakır Metropolitan Municipality, Site Management Publications No: 4.
• Kuzucuoğlu, C. ve Karadoğan, S. (2017). Chronological and dynamical insights into the Tigris terraces at Diyarbakır. Workshop International AMIDA-2017, 27-29 November 2017, University of Montpellier –France.
• Loke, M. H. & Barker, R. D. (1996b). Practical techniques for 3D resistivity surveys and data inversion techniques. Geophysical Prospecting 44, 499–524.
• Loke, M. H. & Barker, R. D. (1996a). Rapid least-squares inversion of apparent resistivity pseudosections using a quasi-Newton method. Geophysical Prospecting, 44, 131–152.
• Sasaki, Y. (1992). Resolution of resistivity tomography inferred from numerical simulation. Geophysical Prospecting 40, 453–463.
• Şahan, Ç., Şiranün, S., Öztürk, R., Aksakal, O. A., Kaynak, E., Avcıoğlu, H., & Kurtuluş, C. (2016). Jeofizik Yöntemlerle Yanal Süreksizliklerin İncelenmesi. Uygulamalı Yerbilimleri Dergisi, 11(1), 59–65.
• Toker, C. E. (2014). Simav Havzasının Jeofizik Verilerle Analizi ve Modellenmesi, Batı Anadolu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 148(148), 119–135.
• Uyanık, O., & Çatlıoğlu, B. (2014). Elektrik Özdirenç ve Sismik Kırılma Yöntemlerinden Heyelan Geometrisinin Belirlenmesi. Journal of Natural & Applied Sciences, 18(3).
• Van Overmeeren, R. A. & Ritsema, I. L. (1988). Continuous vertical electrical sounding, First Break, 6(10), 313–324.