Kırşehir İlinde Köy Adlarının Coğrafi Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2020, , 61 - 75, 30.12.2020

Okan Türkan

https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0029

Öz

Dünyadaki tüm topluluklar kendilerini yoğuran kültür ikliminden çevreye bakar ve o çevreyi anlamlandırır. Topluluklar ve/veya milletler, kendilerini özgün yapan kültür ikliminin referansları ile düşünür, yaşar ve geleceği tasarlar. Milletler bu kültür iklimi içerisinde yaşadıkları coğrafyayı değerlendirirler. Fiziki coğrafyayı, çeşitli biçimlerde beşeri coğrafyaya dönüştürürler. Bu işi, doğayı dönüştürerek yaptıkları gibi doğayı adlandırarak da yapmaktadırlar. Dünyadaki yeri çok geniş olan kadim Türk kültürü de yaşadığı arazileri adlandırarak yurt kılmıştır. Bin yıldan fazladır Anadolu’yu yurt edinen Türkler burayı büyük oranda öz kültürlerinin etkisiyle kendi sözcükleriyle adlandırmışlardır. Bu araştırma Kırşehir ilinde yer alan köylerin adlandırılmasında hangi faktörlerin esin kaynağı olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kırşehir’de köy adlarının tespitine yönelik olarak bölgenin tarihi geçmişi ve dil özellikleri açısından araştırmanın sonuçlanmasına katkı sunabilecek ilgili literatürün değerlendirilmesinin yanında, saha gezileri gerçekleştirilmiş ve gözlemler yapılarak ayrıca yöre sakinlerinden de bilgi edinilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda bulgular coğrafya disiplinin gözüyle değerlendirilerek kategorize edilmiş ve köy adları beş ayrı sınıfa bölünmüştür. Nitekim Kırşehir ilinde yer alan toplam 255 köy adının %25’inin doğal coğrafya, %64’ünün ise beşeri coğrafya özellikleriyle ilgili olduğu ortaya çıkmıştır. Doğal coğrafya özellikleri içerisinde hidrografyanın, beşeri coğrafya içerisinde ise boy, aşiret, cemaat ve önemli şahıslara ait isimlerin köy adlarının kaynağı olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, toponomi, Kırşehir ili

Geographical Evaluation of Village Names in Kırşehir Province

Öz

Communities and/or nations transform physical geography into human geography in various forms. They do this by transforming nature as well as by naming nature. The Turks, who have made Anatolia a homeland for more than a thousand years, have named this place with words that reflect their core culture. This research aims to explain which factors have been involved in naming the villages in Kırşehir. The literature reflecting the region’s historical background and language characteristics was reviewed to inform the analysis of village names in Kırşehir. In addition, trips and observations were made and information was also obtained from local residents. Therefore, the study findings were categorized according to geographical discipline and the village names were divided into five categories. Results revealed that 25% of the 255 village names in Kırşehir province are related to physical geography and 64% are related to human geography. Hydrography was a physical geographic feature used to create village names. In human geography terms, the names of tribal, communities, and important individuals were the source of village names.

Anahtar Kelimeler

Geography, toponymy, Kırşehir province

Kaynakça

• Aksan, D. (1982). Her yönüyle dil (ana çizgileriyle dilbilim). 3. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baykara, T. (1984). Anadolu yer adlarının Orta Asya’daki benzerleri üzerine bir kaynak. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri.Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 265–273.
• Baytop, T. (2007). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulut, İ. (1996). Sorgun yöresi köy ve mevkii adlarının kaynakları. Akademik Araştırmalar Dergisi,I(3), 30–40.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük: Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çürük, Y. (2017). Türkçede birleşik sözcükler (İsimler). (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Durbilmez, B. ve Tekin, F. (2014). Nevşehir yöresi yerleşim adları üzerine bir değerlendirme. Folklor/Edebiyat Dergisi,20(77), 113–132.
• Emiroğlu, M. (1984). Bolu yöresi yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No. 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 182.
• Erinç: (1989). Güneydoğu Avrupa’da Türkçe ekzonimler. İ.Ü Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni,6, 9–13.
• Eröz, M. (1984). Sosyolojik yönden Türk yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 43–53.
• Gökmen, B. (2015). Türkiye’de kadı isimli yerleşmelerin mekânsal analizi: Kadılık kurumunun yerleşme isimleri üzerindeki etkisi. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi,5, (3), 39–64.
• Gökyay, O. Ş. (1984). Yer adlarında kişilerin ve olayların payı. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 243–257.
• Gülbetekin, M. (2017). Mekânın hafızası yer adları. Ankara: Hitabevi Yayınları.
• Gündüz, A. (2006). Türkmen yurdu Kırşehir. Çorum: KaraM Yayınları.Güner, İ., Ertürk, M. ve Bekdemir, Ü. (2000). Iğdır ilindeki yer adlarının kaynakları. Doğu Coğrafya Dergisi,4, 273–299.
• Güney, E. (1996). Toponimik terimlerin sınıflandırılması. Türk Dil ve Edebiyatı Dergisi, 540, 619–630.
• Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da aşiretler, cemaatler, oymaklar (1453-1650). Cilt.I-VI. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Hanilçe, M. (2013). Vatan topraklarındaki imza: Türk yer adları, Zile kazası örneği (1455-1575). Turkish Studies,8(2), 89–135.
• İbret, B. Ü. (2003). Çankırı’daki köy adları üzerine coğrafi açıdan bir inceleme. Marmara Coğrafya Dergisi, 7, 53–80.
• İzbırak, R. (1989). Sular coğrafyası. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• Koca, N. ve Yazıcı, H. (2011). Afyon ilindeki idari yerleşmelerin toponomik sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 1–10.
• Koday (2000). Trakya’da köy adlarında coğrafyanın etkisi. 28. Coğrafya Meslek Haftası (10-12 Haziran 1998, Edirne), Geçmişte, Günümüzde ve Gelecekte Trakya: Bildirileri. İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu. 221–253.
• Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig,54, 185–210.
• Kütük, A. (2014). İslam/Türk devlet ve toplum geleneğinde renkler ve anlamları. Türkiyat Mecmuası,24(2), 133–170.
• Mıstanoğlu, N. (2004). XIX. yüzyılın ikinci yarısında Kırşehir sancağı. (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özçağlar, A. (2009). Coğrafyaya giriş. Ankara: Ümit ofset matbaacılık.
• Özgüç, N. ve Tümertekin, E. (2012). Coğrafya geçmiş kavramlar coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Özüçetin, Y. vd. (2014). Kırşehir (siyasi tarihi ve Kırşehir tarihi bibliyografyası). Kırşehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayını, Ankara: Gökçe Ofset Matbaacılık.
• Sakaoğlu, S. (1984). İnsan adlarından kaynaklanan yer adlarımız. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 259–264.
• Sarı, C. (2007). Doğal ve kültürel coğrafya özellikleri açısından beyşehir ilçesi’nde yerleşme adlarının sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,17, 487–501.
• Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesindeki birleşik sözcüklerin merkezlilik odağında sınıflandırılması. Dil Araştırmaları,18, 199–217.
• Sarı, İ. (2018). Eski Türkçede eşmerkezli birleşik sözcük yapıları. Doğan, Ş. ve Güneş, M., S. (Ed). Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji SempozyumuBildiriler Kitabı Cilt: 2 içinde (1252–1267).İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şahin, G. (2010). Türkiye’de yapılmış toponomi çalışmaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(4), 134–156.
• Şahin, İ. ve Köse: (2014). Karaburun silikyeradlarında (mikrotoponimlerinde) görülen coğrafi terimler. Dil Araştırmaları,14, 171–187.
• Tarım, C., H. (1940). Yer adları bakımından Kırşehir. Türklük Milliyetçi Kültür Mecmuası,2(11), 293–295.
• Taş, B. (2016). Türkiye’nin kırsal yerleşmeleri. İstanbul: Yedi Tepe Yayınevi.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,10(2), 23–34.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2002). Beşeri coğrafya insan, kültür, mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.Türkay, C. (2001). Osmanlı İmparatorluğu’nda oymak, aşiret ve cemaatler. İstanbul: İşaret Yayınları.
• TDK. (2009a). Derleme sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009b). Derleme sözlüğü II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009c). Derleme sözlüğü III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009d). Derleme sözlüğü IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009e). Derleme sözlüğü V. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. (2009f). Derleme sözlüğü VI. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki tarihsel adlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Uçakçı, İ. (2015a). Oğuz boyları aşiret, oymak, cemaatler 1 bozoklar.İstanbul: Bilge Oğuz Yayınları.
• Uçakçı, İ. (2015b). Oğuz boyları II aşiret, oymak, cemaatler. İstanbul: Bilge Oğuz Yayınları. Uygur, N. (1967). Yer adları. Türk Dili Dergisi,187, 495–502.
• Ünsal, V. ve Poyraz, M. (2017). Kırşehir ve çevresi demir çağ yerleşmeleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52),600–606.
• Yaşar, O. ve Yaşar, Ö., F. (2010). Ayvacık, Bayramiç, Çan, Ezine ve Yenice (Çanakkale ili) ilçelerinde köy adlarının kaynakları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi,3(11), 599–611.
• Yavuz: ve Şenel, M. (2013). Yer Adları (Toponim) Terimleri Sözlüğü. Turkish Studies,8(8), 2239–2254.
• Yediyıldız, B. (1984). Türkiye’de Yer adı verme usulleri ye yer adı değişikliklerinin tarihî gelişimi. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 25–41.
• Yıldırım, D. (1984). Coğrafya’dan vatan’a geçiş ve vatan ile göç ediş problemi. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi 17, 157–168.
• Yusif, Y. ve Kerimov: (2017). Toponiminin esasları üzerine bir inceleme. Çev. Serdar Yavuz.Ankara: Asos Yayınları.