Lozan Nüfus Mübadelesi Göçleri ve Türk Mübadillerin İskânı

Yıl 2019, Sayı: 39, 89 - 98, 30.12.2019

Fahrettin Tepealtı

Öz

Lozan Konferansı’nda Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan bir sözleşme ile kesinlik kazanan Türk ve Rum nüfuslarının mübadelesi, her açıdan önemli sonuçlar doğurmuştur. Yüzbinlerce kişinin kendi anavatanı bildiği topraklardan zorunlu olarak çıkarılmasını ifade eden bu süreç, Cumhuriyet Türkiye’sinin çözmek zorunda kaldığı öncelikli sorunlardan birisi olmuştur. Türkiye’deki Rum ve Yunanistan’daki Türk azınlığı göçmen hâline getiren on yıllık bu süreç sonunda taraflar, mübadele sayesinde dinsel kimlik anlamında bütünlük sağlamıştır. Ancak giden göçmenlerin nitelikleri ve ülke ekonomisindeki değerleri göz önüne alındığında Türkiye’nin ciddi bir kayba uğradığı da bir gerçektir. Çünkü Türkiye’den Yunanistan’a göçen Rumlar ağırlıklı olarak ticaretle uğraşan şehirli nüfusu oluştururken, Yunanistan’dan Türkiye’ye göçen Türkler, tarımla uğraşan köylü nüfusu oluşturmaktaydı. Bu makale, ilgili literatür taraması çerçevesinde mübadelenin taraflar açısından nedenlerini, Lozan’da ele alınışını ve uygulanma sürecini ele almaktadır. Konunun ana kısmını oluşturan “Türk Mübadillerin İskânı” bölümünde ise Türk Hükümetinin mübadillerin iskânı için yaptığı hazırlıklar ile iskân politikalarını etkileyen faktörler incelenmiştir. Ayrıca Türk mübadillerin iskânı, dağılış ilkesine göre incelenmiş ve başta iklim ve yüzey şekilleri olmak üzere coğrafi faktörlerin iskân uygulamaları üzerindeki etkisi açıklanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla mübadillerin ülke geneline dağılışını gösteren bir harita hazırlanmış ve iskân uygulamalarının başarı oranı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-Yunanistan İlişkileri, Lozan Nüfus Mübadelesi, İskân Uygulamaları

Lausanne Population Exchange Migration and the Habitation of Turkish Refugees

Öz

The exchange of Turkish and Greek population, which became definite upon an agreement signed between Turkey and Greece at the Lausanne Conference, caused crucial consequences. This period, signifying a compulsory removal of people from their homeland, was a main issue for the Turkish Republic. At the end of ten-year process of transforming minorities in Turkey and Greece into immigrants, parties, through exchange, achieved religious identity integrity. However, considering the qualifications and the value of immigrants, it is a reality that Turkey suffered significant losses. Whereas Greeks migrating to Greece from Turkey were a tradesman urban population, Turks migrating from Greece to Turkey were a farmer peasant population. This paper evaluates the exchange period under related literature, the tackling method in the Lausanne Conference and the implementation period. Moreover, the “Habitation of Exchanged Turks” section, constituting the core of subject, examines the preparations of the Turkish Government for the resettlement of refugees and factors affecting the policies. Furthermore, the resettlement of Turkish immigrants was examined under the distribution principle, and the effect of geographical factors, especially climate and surface shapes, on settlement practices is explained. For this purpose, a map showing the distribution of refugees throughout the country was prepared, and the success rate of settlement applications was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Turkey-Greece Relations, Lausanne Population Exchange, Habitation Implementations

Kaynakça

• ABTTF (Avrupa Batı Trakya Türk Federasyonu). (2019). Demografik Yapısı, Erişim adresi: https://www.abttf.org/html/index. php?link=detay&id=19&arsiv=1&typ=1
• Arı, K. (1995). Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Arı, K. (2012). Büyük Mübadele: Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925). 6. Basım, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Babuş, F. (2016). Osmanlı’dan Günümüze Etnik-Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskân Siyaseti ve Uygulamaları. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’nin Nüfusu (15001927). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
• Belli, M. (2006). Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi, Ekonomik Açıdan Bir Bakış. İstanbul: Belge Yayınları.
• Bıyıklıoğlu, T. (1987). Trakya’da Milli Mücadele, C.I. Ankara: TTK Yayınları.
• Blanchard, R. (1925). The Exchange of Populations between Greece and Turkey. Geographical Review 15: 449-456.
• Boran, B. (1945). Toplumsal Yapı Araştırmaları (İki köy çeşidinin mukayeseli tetkiki). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bozdağlı, Y. (2014). Türk-Yunan Mübadelesi ve Sonuçları. TSA Yıl:18- 3: 9-32.
• Budak, Ö. (2010). Mübadele Meselesi ve Lozan’da Çözümü. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 26: 129-142.
• Erdal, İ. (2006). Mübadele: Uluslaşma Sürecinde Türkiye ve Yunanistan 1923-1925. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Erdoğan, M. ve Kaya, A. (2015). Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Devletinde Millet Sistemi. İstanbul: Ağaç Kitabevi.
• Geray, C. (1962). Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler ve Göçmenlerin İskânı (1923-1961). Ankara: Ajans-Türk Matbaası.
• Goularas, G. (2012). 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması. Alternatif Politika Dergisi Cilt: 4, Sayı: 2: 129-146.
• Güner, Z. (2015). Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin İskân Politikası. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi ICENAS 38, 10-15: 1453-1466.
• Herkül, M. (2014). Göç: Rumların Anadolu’dan Mecburi Ayrılışı (1919-1923). İstanbul: Küçük Asya Araştırmaları Merkezi. İskân Tarihçesi. (1932). İstanbul: Hamit Matbaası.
• Kaplanoğlu, R. (1999). Bursa’da Mübadele. Bursa: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
• Kodaman, Ö. (2008). Türkiye İle Yunanistan Arasında Nüfus Mübadelesi. (Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Ladas S. P. (1932). The exchange of minorities Bulgaria, Greece and Turkey. New York: The Macmillan Company.
• Macar O.D. ve E. Macar. (2010). Beyaz Rus Ordusu Türkiye’de. İstanbul: Libra Yayınları.
• Milliyet Gazetesi. (2012). “Böyle Giderse Türkiye’de Rum Kalmayacak”, Erişim adresi: http://www.milliyet.com.tr/gundem/boyle-giderseturkiyede-rum-kalmayacak-1639664,
• Oran, B. (ed.) (2002). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öksüz, H. (2000). Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Sebep ve Bazı İstisnaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 16, Sayı 48: 753-769.
• Önder, S. (2000). 1913 Türk-Bulgar Mübadelesi, Yeni Türkiye Dergisi, No:31: 342-346.
• Sezer, S. (2012). Lozan ve Mübadele, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Atatürk ilkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Soysal, İ. (2000). Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tan, G. (2014). İstanbul’da Rumlar ve Paskalya, Erişim adresi: https:// www.bbc.com/turkce/haberler/2014/04/140428_istanbul_paskalya
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2019). Yunanistan’daki Türk Varlığı, Erişim adresi: http://www.mfa.gov.tr/bati-trakya-turk-azinligi.tr.mfa
• Yıldırım, O. (2016). Diplomasi ve Göç: Türk-Yunan Mübadelesi’nin Öteki Yüzü. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Zürcher, E.J. (2003). Greek and Turkish Refugees and Deportees 19121924. Erişim adresi: http://www.transanatolie.com/english/turkey/ turks/Ottomans/ejz18.pdf.