Transhumance Activities in the Kargapazarı Mountaıns and their Surroundings (North East of Erzurum Province)

Yıl 2020, Sayı: 40, 91 - 108, 03.04.2020

Esen Durmuş

https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0056

Öz

The Eastern Anatolia Region has highly favorable geographical conditions for transhumance. The Erzurum-Kars highlands, Turkey’s most important center
of transhumant pastoralism, constitute the upper zones of transhumance activities. The concentration of transhumance activities to the north and south of
Erzurum also corresponds to the furthest reaches of pastoralism activities. The Kargapazarı Mountain Unit, located on the Çoruh - Kelkit Mountains to the
north of Erzurum, constitutes the most important economic utilization area for indigenous and nomadic groups. The nomadic groups in the lower zones,
especially flock owners, have greatly benefited from these highlands. The Kargapazarı Mountains are the source of three hydrographic basins. In addition
to wide meadows and pastures, the area consists of a high plateau and snow stays on the ground for 110-120 days, making this area one of Turkey’s most
important transhumance centers. Besides the villages, there are hamlets, mountain houses and plateau settlements as well. The nomadic groups coming
to the Kargapazarı Mountains from the provinces of Elâzığ, Diyarbakır, Urfa and Tunceli mostly climb up to Büyükdere, Başören, Tımar, Şenyurt, Köşk,
Büyüktüy, Serçeboğazı to find summer pasture for their animals. Even though the duration of this transhumance activity depends on the specific altitude
of each location, it is generally carried out between the months of June and September.

Anahtar Kelimeler

Transhumance, Kargapazarı, Settlementtype

Kargapazarı Dağları ve Çevresinde (Erzurum Kuzeydoğusu) Yaylacılık Faaliyetleri

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi yaylacılık için son derece uygun coğrafi şartlar taşımaktadır. Türkiye’nin en önemli yaylacılık merkezine karşılık gelen Erzurum-Kars
yaylaları Türkiye’de yaylacılık faaliyetlerinin en üst zonunu oluşturur. Erzurum’un kuzey ve güneyinde yoğunlaşan yaylacılık faaliyetleri aynı zamanda
hareketinson durak noktasına karşılık gelir. Erzurum’un kuzeyinde Çoruh – Kelkit Sıradağlarına karşılık gelen Kargapazarı Dağlık Ünitesi hem yerli halk hem
de göçebe grupların en önemli ekonomik yararlanma sahasını oluşturur. Daha alt zonlarda yer alan göçebe gruplar özellikle de Doğu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerinde bulunan sürü sahipleri bu alanın taşıdığı coğrafi şartlara bağlı olarak yoğun bir şekilde bu yaylalardan faydalanmışlardır. Kargapazarı
Dağları hidrografik açıdan üç havzaya kaynak oluşturmaktadır. Geniş çayır ve mera alanlarına sahip olmasının yanında kütlenin yüksek platolardan oluşması
ve karın 110-120 gün yerde kalması bu alanı Türkiye’nin önemli bir yaylacılık merkezi yapmıştır. Sahada toplu köylerin yanında mezra, kom ve yayla
yerleşmeleri de yer almaktadır. Kargapazarı Dağlarına Elâzığ, Diyarbakır, Urfa ve Tunceli’den gelen göçer gruplar daha çok Büyükdere, Başören, Tımar,
Şenyurt, Köşk, Büyüktüy, Serçeboğazımahallelerine yaylacılık faaliyetleri için çıkmaktadırlar. Bu köyler Asıl Kargapazarı dağlık kütlesi üzerinde yer
almaktadırlar. Yaylacılık faaliyetinin süresi yükseltiye bağlı olarak değişmekle beraber Haziran-Eylül tarihleri arasında yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaylacılık, Kargapazarı, Yerleşme tipi

Kaynakça

• Alagöz, C. A. (1941, Haziran). Yayla tabiri hakkında rapor. Birinci coğrafya kongresi: raporlar, müzakereler, kararlar içinde (s.150- 157). Ankara. Alagöz, C. A. (1993).
• Türkiye’de yaylacılık araştırmaları. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafyası Dergisi, 2, 1-51. Anonim, (1980).
• Toprak kaynakları il envanter raporları Erzurum. Ankara: Topraksu Genel Müdürlüğü Yayınları. Arınç, K. (2011). Türkiye’nin iç bölgeleri. Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık. Corine (2012).
• Arazi kullanım verileri. Erişim adresi: http://www. corine.itu.edu.tr/ Darkot, B. (1975).
• Türkiye iktisadî coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları. Denker, B. (1968).
• Güney doğu toroslarda göçebelik. Türk Coğrafya Dergisi, 20, 136-142.
• Doğanay, H. ve Coşkun, O. (2013). Türkiye yaylacılığındaki değişme eğilimleri ve başlıca sonuçları. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(30), 1-28. Doğanay, H. ve Orhan, F. (2016). Türkiye beşeri coğrafyası,Ankara: Pegem Akademi. Doğanay, H. ve Zaman, S. (2004).
• Oba-yayla yerleşmelerine tipik iki örnek: Çambaşı ve Turnalık obaları (Ordu İli). Türk Coğrafya Dergisi, 43, 1-29.
• Durmuş, E. ve Çağlıyan, A. (2010). Tunceli ilinde yaylacılık. Fırat Üniversitesi Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi, 8(1), 84- 102.
• Emiroğlu, M. (1974). Erzurum Kır Yerleşmelerinin Ortalama Yüzölçümleri, Parsel Sayıları ve Büyüklükleri İle İlgili Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 28(1-2), 156-195.
• Emiroğlu, M. (1977). Bolu’da yaylalar ve yaylacılık (No: 272). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu coğrafyası (No: 15). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Erinç, S. (1972). Türkiye: insan ve ortam. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1, 165-194.
• Harita Genel Müdürlüğü, 1/100.000 Ölçekli G 45-49, H 44-49, İ 44-49, J 45-48 Erzurum Paftaları.
• Hütteroth, W. D. (1959). Bergno maden und Yayla bauern im mittleren kurdischen Taurus. Marburger Geographische Schriften 11. Marburg: Selbstverlagdes Geographischen Instituts der Universität Marburg.
• Koday, S. (1999). Hınıs İlçesi’nde kom yerleşmeleri üzerine bir araştırma. Türk Coğrafya Dergisi, 34, 357-382.
• Koday, S. (2005). Doğu Anadolu bölgesinde hayvancılık (No:949). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kutlu, M. (1987). Şavaklı Türkmenlerde göçer hayvancılık (No:84). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (2002). 1/500.000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Trabzon Paftası.
• Merriam, G. P. (1926). Theregional geography of Anatolia. Economic Geography, 2(1), 86-107. Meteoroloji Genel Müdürlüğü 1995-2018 İklim verileri. Erişim adresi: https://www.mgm.gov.tr/iklim/yayinlar.aspx
• Özav, L. (1991). Narman’da mesken tipleri. Atatürk Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 19, 153- 172.
• Özav, L. (1994a). Gediz-Ilıca termal turizm merkezi. Türkiye Kalkınma Bankası Turizm Yıllığı, 230-246.
• Özav, L. (1994b). Oltu bölgesinde köy yerleşme şekilleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 92, 168-186.
• Özav, L. (1995). Narman’da nüfus hareketleri. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 21, 79-102.
• Özav, L. (1995). Oltu (Erzurum) ilçesindeki köy yerleşmelerinin coğrafi özellikleri ile ilgili bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Doğu Coğrafya Dergisi, 1, 336-361.
• Özey, R. (1985). “Güzelyayla köyü yaylası”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 34, 204-215. DURMUŞ / Coğrafya Dergisi – Journal of Geography, 2020 18
• Özey, R. (1987). Dumlu ve çevresinde kom yerleşmeleri, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 49, 119-126.
• Özey, R. (1990). Fırat-Karasu kaynakları çevresinde köy yerleşmeleri: Dumlu ve çevresi, Fırat Havzası. (14-15 Nisan 1986) Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 213-234). Elazığ.
• Saraçoğlu, H. (1989). Doğu Anadolu bölgesi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sözer A.N. (1972). Kuzeydoğu Anadolu’da yaylacılık. Ankara: İş Matbaacılık ve Ticaret.
• Topraksu (1980). Erzurum ili arazi varlığı. Ankara: T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı.
• Tunçdilek, N. (1967). Türkiye iskân coğrafyası, kır iskânı: köy-altı iskân şekilleri (No:49). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü.
• Tunçel, H. (2015). Coğrafyanın yaylacılık literatürü üzerine bir değerlendirme. H. Tunçel (Ed.), Yayla Kültürü ve Yaylacılık Sempozyumu içinde (s.5-26), Bilecik.
• Türkiye İstatistik Kurumu 1980-2018 Nüfus istatistikleri. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• Türkiye İstatistik Kurumu 1995-2018 Hayvancılık istatistikleri. Erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=101&locale=tr
• Yılmaz, O. (1991). Tortum gölü çevresinde mezra yerleşmeleri. (20-24 Kasım 1991) Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Meslek Haftası Bildiri Özetleri içinde (s. 61-62), Ankara.
• Yılmaz, O. (1991). Tortum’da nüfus hareketleri. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 19, 115-134.
• Yılmaz, O. (1995). Tortum gölü (Erzurum) çevresinde mezra yerleşmeleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 336-343.
• Yiğit, A. (2015). Türkiye’de yaylacılık faaliyetlerinin gerilemesi ile karın yerde kalma süresi arasındaki ilişkiler. H. Tunçel (Ed.), Yayla Kültürü ve Yaylacılık Sempozyumu içinde (s.133-148), Bilecik.
• Yüksek, T. (2002). Çoruh havzasında yaylacılık faaliyetleri ve karşılaşılan sorunlar. (25-27 Haziran 2002) Türkiye Dağları 1. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 285-288), Kastamonu.
• Zaman, S. (2007). Fonksiyonel değişim sürecinde Antalya Beydağları yaylaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 967, Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No: 125.