Biography of an Industrial Town of Republican Era: Kırıkkale

Yıl 2020, Sayı: 40, 119 - 134, 03.04.2020

Koray Özcan

https://doi.org/10.26650/JGEOG2019-0033

Öz

It is known that national development efforts in the foundation process of the Republic of Turkey happened within the spatial organization and functional development processes of the settlements that took place both in urban and rural contexts. Thus, the effects of these policies in the rural context had been the design of new ideal villages called the Republican Villages (Cumhuriyet Köyü in Turkish), in order to regenerate and improve the agricultural production and also rural life. As for their reflections in the urban context, it can be said that it was founded in the early industrial towns like Kırıkkale, Gölcük, Karabük, İskenderun, Batman which were specialized in military and strategic industries which depended on weapon, steel and iron manufacturing. The aim of this study is to analyze the development process of the spatialization, functionalisation and demographic changes of the city of Kırıkkale. The city of Kırıkkale was founded as an industrial town specialized in weapon manufacturing, which was improved with the development process of the city. The methodological framework of this study consists of three main stages. The first stage is assessing the data from written resources related to the socio– spatial history of the city of Kırıkkale. The second stage is examining the statistical data about demographic trends of Kırıkkale, and also the interpretation of the migration phenomenon and its effects on the city of Kırıkkale in the spatial and functional contexts. The last stage is defining the historical development process of the city of Kırıkkale by using schemas which were prepared using the information of spatial and functional analyses. It is considered that this study contributes to the academic context by discussing the spatial, functional and demographic effects of industrial investment decisions on urbanization processes. Also, it is thought that it presents an analytical framework for the Kırıkkale case, in terms of planning decisions and strategies for the future in the context of the interaction between the industrialization and urbanization processes

Anahtar Kelimeler

Kırıkkale, Industrial Town, Urban Biography

Cumhuriyet Dönemi Sanayi Kentinin Biyografisi: Kırıkkale

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde ulusal kalkınma çabalarının, kırsal ve kentsel yerleşmelerin mekânsal ve işlevsel gelişim sürecinde etkili olduğu bilinmektedir. Bu süreçte, kırsal bağlamda Cumhuriyet Köyü olarak tanımlanan ideal köyler kurulurken kentsel bağlamda ise Kırıkkale, Gölcük, Karabük, İskenderun, Batman gibi askeri ve stratejik yatırımlar odaklı ilk sanayi kentlerinin kurulduğu görülmektedir. Bu araştırmanın amacı; milli silah imalatında uzmanlaşmış askeri ve stratejik sanayi kenti olarak kurulan Kırıkkale kentinin, mekânsal, işlevsel ve demografik gelişim sürecinin, ilk kuruluşundan günümüze dek uzanan süreçte analiz edilmesidir. Bu çerçevede, araştırmanın yöntem kurgusu üç aşamadan oluşan bir süreç tasarımına dayandırılmıştır. Birinci aşama, Kırıkkale kentinin sosyal–kültürel ve mekânsal tarihine ilişkin olarak yazılı kaynaklardan elde edilen verilerin ayrıntıda değerlendirilmesidir. İkinci aşama, Kırıkkale kentinin nüfus gelişme eğilimlerine ilişkin istatistiki verilerin incelenerek, göç olgusu bağlamında Kırıkkale kenti üzerindeki mekânsal ve işlevsel etkilerinin yorumlanmasıdır. Üçüncü aşama ise mekânsal ve işlevsel analizlerden elde edilen veriler esas alınarak üretilen şemalar eşliğinde Kırıkkale kentinin tarihsel gelişim sürecinin tanımlanmasıdır. Bu araştırmanın sanayi yatırım kararlarının kentleşme süreci üzerindeki mekânsal, işlevsel ve demografik etkilerinin tartışılmasına akademik bağlamda katkı koyacağı yanısıra kentleşme ve sanayileşme süreçleri arasındaki etkileşim bağlamında geleceğe dönük planlama kararları için Kırıkkale örneğinde analitik bir çerçeve sunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırıkkale, Sanayi Kenti, Kent Biyografisi

Kaynakça

• İnan, A. (1972). Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci sanayi planı–1933. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1973). Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci sanayi planı–1936. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1989). İzmir iktisat kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Anonim (1940). Askeri fabrikalar tarihçesi. (Eyüp Durukan, hazırlatan). Ankara: Askeri Fabrikalar Basımevi.
• Anonim (1948). Kırıkkale imar planı ve izah notu. Mimarlık, 1, 19–22.
• Anonim (1972). Kırıkkale ana imar planı açıklama notu. (Yayımlanmamış rapor). Kırıkkale Belediyesi Arşivi.
• Anonim (1975). Türk İstiklal Harbi VII. cilt: idari faaliyetler (15 Mayıs 1919–2 Kasım 1920). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Anonim (1976). Kırıkkale şehri tatbikat planları açıklama raporu. (Yayımlanmamış rapor). Kırıkkale Belediyesi Arşivi.
• Arıkan, Y., Akkaş, Ö.P. ve Çam, E. (2018). Kırıkkale ili hafif raylı sistem etüdünün gerçekleştirilmesi. Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 10(3), 6–11.
• Aslıyüce, E. (1974). Her yönüyle Kırıkkale. Kırıkkale: Kırıkkale Kalkındırma ve Güzelleştirme Derneği Yayınları.
• Atalay, B. (1983) Sanayileşme ve sosyal değişme (Kırıkkale araştırması). Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
• Avcı, S. (1993). Türkiye’de şehir ve şehirli nüfusun dağılışı (1927– 1990). Türk Coğrafya Dergisi, 28, 249–269.
• Ay, E. (1995). Arkeolojik araştırmalar ışığında Kırıkkale’nin eskiçağ tarihine kısa bir bakış, Kırıkkale Dergisi, 2, 31–38.
• Aydoğan, K. (1963). Kızılırmak doğusunda Ankara’nın üç ilçe merkezi. Türk Coğrafya Dergisi, 22–23, 169–185.
• Aydoğan, K. (1968). Mevzii coğrafya yönünden Kırıkkale–Delice ve Keskin. Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2, 219–250.
• Aydoğan, K. (1971). Mevzii coğrafya yönünden Kırıkkale, Keskin ve Delice II. Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 3–4, 53–94.
• Balkan, Y. (2014). Kırıkkale eğitim tarihi (1923–2014). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Batmaz, N.Y. ve Gürer, A. (2016). Kırıkkale ilinin kentlilik bilinci bağlamında değerlendirilmesi üzerine bir araştırma. Yusuf Şahin, Oğuzhan Aslantürk, Vildan Armağan (Editörler), 4. Uluslararası Kentsel ve Çevresel Sorunlar ve Politikalar Kongresi içinde (s.163– 177). İstanbul.
• Bayar, R., Yüceşahin, M.M. ve Özgür, E.M. (2003). Türkiye’nin imalât işlevinde uzmanlaşmış şehirsel yerleşmeleri. Coğrafi Bilimler Dergisi 1 (2), 1–12.
• Çekirge, S. (2013). Sanayileşmenin kentleşmeye etkisi, Kırıkkale örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale
• Çiçek, P. (2018). Orta Kızılırmak Havzası’nın demir çağı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ahi Evran Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Doğan, M (2013). Türkiye sanayileşme sürecine genel bir bakış. Marmara Coğrafya Dergisi 28, 211–231.
• Doğan, B. ve Kablan, A. (2016). Kırıkkale şehir içi ulaşımda alternatif sistem değerlendirmesi. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi 4, 431–437.
• Duman, M. (2013). Türkiye’de sanayi ile birlikte doğan kentlerde kentleşme ve kimlik problemi (Kırıkkale örneği). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Erbaş, H. (1993). Class and culture: the cases of Kırıkkale and Ankara. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdoğan, R.S. (1999). Kırıkkale ili coğrafyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Esirci, N. (1991). Taşra teşkilatlarının örgütlenmesinde yeni il ve ilçeler, Kırıkkale örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Etem, S. (1934). Kıyılardan stepe bir vagon penceresinden. XII Kırıkkaleye giderken, İstanbul: Kanaat Kütüphanesi Yayınları.
• Evliya Çelebi (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman (Editörler), 2. Kitap–2. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evsile, M. (1992). Atatürk devri harp sanayii (1920–1938). (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Gülyazı, Y. (2004). Kırıkkale şehir coğrafyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Güner, İ. ve Ertürk, M. (2004). Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 39–62.
• Hancı, M. (1945). Kırıkkale kazası (coğrafi monografyası). (Yayımlanmamış mezuniyet tezi). İstanbul Üniversitesi/Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Henden, E. (1992). Türkiye’de şehirleşme hareketlerinin iller bazında incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14, 57–71.
• Işık, Ş. (2008). Türkiye’deki üniversitelerin kentleşme üzerindeki etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 159–181.
• Kankal, A. (1998). Kırıkkale tarihine dair araştırmalar I: iskân. Osmanlı Tarih Araştırmaları (OTAM) Dergisi, 9, 225–239.
• Karacaoğlu, A. (1982). 1975–1980 yılları arasında Türkiye’de nüfus artışının ilçelere göre durumu. (Yayımlanmamış Mezuniyet Tezi). İstanbul Üniversitesi/Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Karadeniz, E. (2006). Kırıkkale’de şehirsel gelişme. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Karatay, A. (2017). Bir fabrika–kentin sosyal ve siyasal tarihi: Karabük ve KDÇF 1937–1995. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Karabük Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Kaynar, İ.S. (2017). Ankara’nın iktisadi değişimi ve başkent olma süreci. İsmail Şiriner, Şevket Alper Koç, H. Yıldız (Editörler), Current Debates in Economics and Econometrics içinde (s.179– 200). 2, Baltimore: IJOPEC Publication Limited.
• Kıraç, D. (2018). Cumhuriyet Halk Partisi Kırıkkale teşkilatı (1940– 1950). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Kızmaz, E. (2007). Turkish defense industry and undersecretariat for defense industries. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bilkent Üniversitesi/Sosyal ve Ekonomik Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kocaman, T. (2008). Türkiye’de iç göçler ve göç edenlerin nitelikleri (1965–2000). Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları.
• Köprülü, M.F. (1948, 5 Şubat). Kırıkkale ve Keskin’den intibalar. Kudret: Günlük Siyasi Demokrat Gazete, 1, 173. Kunter, Ü. (1961). Kırıkkale nasıl teşekkül ediyor. Bilgi, 15 (176–177), 9–12.
• Kurtbeyoğlu, T. (2005). Kırıkkale il merkezinde faaliyet gösteren hemşehri dernekleri ve bu derneklerin ilin sosyal, kültürel ve siyasal yapısına etkileri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Kuruş, B. (1998). Selahaddin Beyin öyküsü: isteseler herşey yapılabilirdi. Mahmut Kiper (Editör), Paydossuz bir yaşam: 1907– 1995 içinde (s.3–9). Ankara: TMMOB Metalürji Mühendisleri Odası Yayınları.
• Metin, R. (1997). Osmanlı arşiv belgelerine göre XVI. yüzyılda Kırıkkale il bölgesi (Keskin, Konur, Dinek nahiyeleri). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) . Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Metin, R. (2007). XVI. yüzyılda Orta Anadolu’da nüfus ve yerleşme (Bozok, Kırşehir, Niğde, Nevşehir ve Keskin örneği). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Oğuz, A. (2006). Kırıkkale’nin kuruluşunda silah sanayinin rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Orhan, T. ve Maden Ş. (2003). Kırıkkale’de yerel yönetim. Hakan Arslan ve Adnan Vural Örsdemir (Editörler), 21. Yüzyılın Başında Kırıkkale Sempozyumu içinde (s.105–106). Ankara: Çelik–İş Sendikası Yayınları.
• Öktem, S. (2004). Türkiye Cumhuriyeti`nde modernleşme hareketi; Karabük demir çelik fabrikaları yerleşim örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Örkçüoğlu, M. (1990). İlçemiz Kırıkkale, Ankara:
• Örkçüoğlu Yayınları. Özgür, D. (2019). Kırıkkale’de Türk devri eserleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özlü, H. (2006). II. Dünya Savaşı’ndan günümüze Türkiye’de savunma sanayinin gelişimi (1939–1990). (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Pehlivanlı, H. (2008). Kırıkkale halkevi (1942–1951). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXIV (70), 127–147.
• Pehlivanlı, M. (1986). Kırıkkale çevre araştırması. Ankara: Cemiloğlu Yayınları. Pekgöz, İ. (2002). Kırıkkale il coğrafyasındaki (XVI–XVIII. yüzyıllarda Dinek, Keskin ve Konur kazalarında) aşiretler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Przeworski, S. (1929). Studja nad osadnictwem I rola hetytów w środkowej Anatolji. Agrikola, 9, Warshawa: Państwowe muzeum archeologiczne.
• Sezgin, İ. (2009). 1923–1939 yılları arasında Türk ordusunda yapılan askeri yatırımlar. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Şahin K. ve Anık, M. (2016). Göç, kentleşme ve kentlilik bilinci: Kırıkkale örneği. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken (ZfWT), 8 (3), 151–172.
• Şahin, K. ve Yaylı, H. (2016). Geleneksel göçebelikten modern göçlere Türkiye’de gençlerin kentlilik bilinci; Kırıkkale örneği üzerinden bir analiz. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 51 (2), 79–108.
• Taner, N. ve Taner, P. (1948). Kırıkkale şehri. Arkitekt, 195–196, 72–75.
• Tekalp, C., Utlu, V., Sözer, F.D., Sürücü, E., ve Duru, D. (2017). Hüseyin Kâhya Hiçyılmaz ve Kırıkkale’nin Gelişimi. (Yayımlanmamış öğrenci projesi), Bilkent Üniversitesi, Ankara.
• Tekeli, İ. ve Ortaylı, İ. (1987). Türkiye’de belediyeciliğin evrimi. 1. Kitap, Ankara: Türk İdareciler Derneği Yayınları.
• Tezcan, M. (1991). Sanayileşme sürecinde halk kültürü ve Kırıkkale örneği. Eğitim Bilimleri Dergisi 24 (2), 315–333.
• Tuncel, M. (1981). Tarih boyunca Türkiye’de kent kuruluşları, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan (s.309–351), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tuncel, M. (2002). Kırıkkale. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Cilt: 25, s.446–447), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Tümertekin, E. (1959). Türkiye sanayiinin coğrafi temelleri. Türk Coğrafya Dergisi, 18–19, 16–54.
• Von Der Osten, H.H. (1927). The ancient settlement at Kürigin Kaleh in Asia Minor. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 43 (4), 288–294.
• Von Der Osten, H.H. (1927a). Explorations in Central Anatolia season of 1926. Chicago: The University of Chicago Press. Von Der Osten, H.H. (1930). Explorations in Hittite Asia Minor. Chicago: The University of Chicago Press.
• Vural, E. (2018). Kırıkkale şehrinin Cumhuriyetten günümüze mekânsal gelişimi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yassı, N.T. (2000). Gölcük şehir coğrafyası. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yıldırım, D. (2010). Kırıkkale ve göç. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Yıldırım, M. (1966). Tarihte Kırıkkale. Ankara: Öğretmenler Matbaası.
• Yıldırım, Ö. (1991). Garnizon şehri Gölcük. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmazer, D. (2018). Cumhuriyet dönemi milli savunma sanayiinin kurulması ve ordunun yenileştirilmesi politikaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ufuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yurtoğlu, N. (2017). Türk savunma sanayiinde girişimci bir kuruluş: Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) 1950–1960. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 16 (31), 81–112.
• Yücel, M. (1959). Kırıkkale fabrikalarının kuruluşu. MKE Haberleri, 49, 3.
• Yücel, T.F. (2015). Cumhuriyet Türkiyesi’nin sanayileşme öyküsü. Ankara: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Yücel, T. (1961). Türkiye’de şehirleşme hareketleri ve şehirler. Türk Coğrafya Dergisi, 21, 31–44.
• Zengin, E. (2017). Milli mücadele yıllarında İmalat–ı Harbiye Fabrikaları. Mavi Atlas, 5(1), 201–223.