Preliminary Results of Paleocographical-Geoarcheological Research Around the Teos Ancient Settlement (Seferihisar-İzmir)

Yıl 2020, Sayı: 40, 323 - 338, 03.04.2020

Serdar Vardar Rıfat İlhan , Ertuğ Öner

https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0014

Öz

This research was carried out to determine the changes to the coastline and to the natural environment that occurred during the Holocene Epoch around the ancient city of Teos. Alluvial core drilling method was used to determine the paleogeographic conditions of the ancient city and its geoarchaeological results. 11 core drillings were carried out on two lines in the K-G and B-D direction on the coastal plain of Çayırarası in the east of the city. The paleogeography and geoarchaeology evaluations were made based on the data obtained after the sedimentological, element and micropaleontological analyzes of the drilling samples. According to the first results, the layers of the coastal plain fillings of Çayırarası are marine sediments, coastal swamp environment, Çayırarası flood plain and Teos culture fillings. C14 dating from Teos-2019-01 drilling determined the year to be 3320 BP(Calibrated). Accordingly, it was found that the depression in the Çayırarası plain was a strait-like sea extending towards the K-G direction in the Middle Holocene and that the Ekmeksiz hill where the ancient city of Teos was located was an island. Our findings determined that the section of Teos antique city and harbor extending towards the Çayırarası depression had been covered with floods of Yassıçay and slope floods since the Bronze Age.

Anahtar Kelimeler

Teos, Paleogeography, Geoarchaeology

Teos Antik Yerleşimi Çevresinde Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Araştırmalarının İlk Sonuçları (Seferihisar-İzmir)

Öz

Bu araştırma Teos antik kenti çevresinde Holosen boyunca meydana gelen kıyı çizgisi ve doğal çevre değişmelerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Antik kentin çevresinin paleocoğrafya koşullarının ve bunun jeoarkeolojik sonuçlarının belirlenmesinde alüvyon delgi sondaj yöntemi kullanılmıştır. Teos antik kenti kıyıya paralel uzanan K-G doğrultulu Ekmeksiz tepe sırtının doğu güneydoğu yamacı ile etekleri boyunca geniş bir alana yayılmıştır. Yapılan 11 delgi sondaj kentin doğusundaki Çayırarası kıyı ovasında K-G ve B-D doğrultulu iki hat üzerinde yapılmıştır. Paleocoğrafya ve jeoarkeoloji değerlendirmeleri sondaj örneklerinin sedimantolojik, element ve mikropaleontolojik analizleri yapıldıktan sonra elde edilen verilere dayanarak yapılmıştır. Elde edilen ilk bulgulara göre Çayırarası kıyı ovası dolgularının katmanlarının en alttan en üste doğru; denizel ortam sedimanları, kıyı bataklığı ortamı, Çayırarası taşkın ovası ve Teos kültür dolgularından meydana geldiği belirlenmiştir. Teos-2019-01 sondajından yapılan C14 tarihlemesi GÖ 3320 (Calibrated) yılını vermiştir. Buna göre, Çayırarası ovasının bulunduğu depresyonun Orta Holosen’de (Nortgripiyen) (Erken Tunç Çağı) K-G doğrultusunda uzanan boğaz şeklinde bir deniz ve Teos antik kentinin üzerinde bulunduğu Ekmeksiz tepenin bir ada olduğu saptanmıştır (GÖ 7000-6000). Teos antik kenti ve limanının Çayırarası depresyonuna uzanan kesiminin Tunç Çağı’ndan günümüze Yassıçayın taşkınları ve yamaç selleri ile örtüldüğü belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Teos, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

Kaynakça

• Adak, M. ve Kadıoğlu, M. (2017). Teos mermer ocakları ve Lucullus Mermeri. Philia, 3, 1-43.
• Akartuna, M. (1962). İzmir-Torbalı-Seferihisar-Urla bölgesi’nin jeolojisi hakkında. MTA Dergisi.59, 1-19.
• Altun, N. (2006-2008). Urla-Seferihisar (İzmir) bölgesinin jeolojisi ve toprak özellikleri. (Uzmanlık Tezi). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, İzmir.
• Bakak, Ö. (2016). 2005 Sığacık Körfezi (İzmir) depremlerinin mekânsal değerlendirilmesi. Yerbilimleri, 37 (1), 51-63.
• Brückner, H., Stock, F. & Rauhut, R. (2013). Paläogeographische Forschungen in Teos, Rapor.
• Butzer, K.W. (1982). Archaeology as human ecology. New York: Cambridge University Press.
• Denizlioğlu, Z.A., Özmen, Ö. T., Kuru, T., Çolakoğlu, Z., Apak, A., Karaca, Ş., Şahin, C., Yaşar, A., Tengilimoğlu, E. (2006). 17-20 Ekim 2005, Urla- Sığacık Körfezi depremleri kuvvetli yer hareketi ivme kayıtları özelliklerinin incelenmesi. Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırma Merkezi teknik raporu, Ankara.
• Dewey, J. ve Şengör, A.M.C. (1979). Dewey J, Şengor AMC (1979). Aegean and surrounding regions: Complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone. Geological Society of America Bulletin, 90, 84-92.
• Dunn, S.E. (2002). The chronology of the Aegean late bronze age with special reference to the Minoan eruption of Thera. Doctoral dissertation, University of Durham, Durham). Available at Durham E-Theses.
• Düvenci, Y.R. (2013). Bağlararası’nda Santorini külleri (Çeşme Bağlararası’nda 4600 yıl öncesine ait tarihi kalıntılar). Bütün Dünya 2000, 16 (185), 55-58.
• Eastwood, W.J., Pearce, N.J.G., Westgate, J. A. & Perkins, W. T. 1998. Recognition of Santorini (Minoan) Tephra in Lake Sediments from Gölhisar Gölü, Southwest Turkey by Laser Ablation ICP-MS. JAS, 25, 677-687.
• Eastwood, W.J., Pearce, N. J. G., Westgate, J. A., Perkins, W. T., Lamb, H.F. & Roberts, N. 1999. Geochemistry of Santorini tephra in lake sediments from Southwest Turkey. Global and Planetary Change, 21, 17–29.
• Eastwood, W.J., Tibby, J., Roberts, N., Birks, H.J.B. & Lamb, H.F. 2002. The environmental impact of the Minoan eruption of Santorini (Thera): statistical analysis of palaeoecological data from Gölhisar, southwest Turkey. The Holocene, 12 (4), 431-444.
• Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C. ve Göktaş, F., (2005): İzmir yakın çevresinin diri fayları ve deprem potansiyelleri. MTA Rapor No: 10754.
• Erdoğan, B. (1990). İzmir-Ankara zonu ile Karaburun kuşağının tektonik ilişkisi. MTA Dergisi.110, 1-15.
• Erdoğan, B., Altıner, D., Güngör, T. ve Özer, S. (1990). Karaburun Yarımadası’nın stratigrafisi. MTA Dergisi. 111, 1-23.
• Erinç, S. (1965). Yağış müessiriyeti üzerine bir deneme ve yeni bir indis. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 41. İstanbul.
• Erlat, E. (2003). İzmir’in hava tipleri klimatolojisi. Ege Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi yayın No: 121. İzmir.
• Erol, O. (1983). Türkiye’nin Genç Tektonik ve Jeomorfolojik gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 11, 1-22.
• Er, Ö. (2011). İzmir Seferihisar (Batı Türkiye) Africano mermerlerinin jeolojisi malzeme özellikleri ve durabilitesinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Friedrich, W. L. (2000). Fire in the Sea, The Santorini Volcano: natural history and the legend of Atlantis. London: Cambridge University Press. Friedrich, W.L., Kromer, B., Friedrich, M., Heinemeier, J., Pfeiffer, T. & Talamo, S. (2006). Santorini eruption radiocarbon dated to 1627– 1600 B.C. Science, 312, 548. https://doi.org/10.1126/science.1125087
• Friedrich, W. L., Heinemeier, J. (2009). The Minoan eruption of Santorini radiocarbon dated to 1613 ± 13 BC - geological and stratigraphic considerations. 57-63.
• Time’s Up! Dating the Minoan Eruption of Santorini, Monographs of the Danish Institute at Athens Volume 10, Editor: Hallager, E., Athens: Aarhus University Press.
• Friedrich, W.L. (2013). The Minoan Eruption of Santorini around 1613 B.C. and its consequences”, Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle, 9, 37-48.
• Göktaş, F. (2014). Karaburun (İzmir) çevresinin Neojen stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi. MTA Dergisi 149, 71-94.
• Günal. N. (1986). Gediz ve Büyük Menderes arasındaki sahanın bitki coğrafyası. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, İstanbul.
• Kadıoğlu, M., Adak, M , Özbil, C., Yalçın, D.Ö. ve Polat, Y. (2012). 2010 Yılı Teos Kazı Raporu (İlk Sezon). KST 33.3, 2011, 429-460.
• Kadıoğlu, M. ve Özbil, C. (2015). Yeni araştırmalar ışığında Teos. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Dergisi, 40, 4-16.
• Kadıoğlu M., (2016). der GeBraucH von marmorSorten in der arcHiteKtur von nYSa und teoS, Ancient Quarries And Building Sites In Asia Minor, 723-84, Bari.
• Kayan, İ. (1988). Late Holocene sea-level changes on the Western Anatolian coast. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 68, (2-4), 205-218. https://doi.org/10.1016/0031-0182(88)90040-5
• Kayan, İ. (1996). Holocene coastal development and archaeology in Turkey. Zeitschrift für Geomorphology. Supplementb and 102. Field Methods and Models to Quantify Rapid Coastal Changes. In D.H. Kelletat & N.P. Psuty (Eds.). p. 37-59. Berlin. Germany.
• International Geographical Union. Commission on Coastal Systems. Proceedings of the Field Symposium Crete, Greece, April 1994.
• Kayan, İ. (1998). Yeni yaklaşımlarla Türkiye’nin Plio-Kuaterner paleocoğrafyası. “21. Yüzyıla doğru Türkiye” Sempozyumu 1996, Bildiriler Kitabı. 189-197, Ankara.
• Kayan, İ. (2000). İzmir çevresinin morfotektonik birimleri ve alüvyal jeomorfolojisi. Batı Anadolu’nun Depremselliği Sempozyumu: BADSEM 2000, Bildiriler Kitabı, 103-111, İzmir.
• Kayan, İ. ve Öner, E. (2013). Bayraklı Höyüğü (İzmir) çevresinin Holosen’deki jeomorfolojik gelişimi. E. Öner (Ed.), Profesör Doktor Asaf Koçman’a Armağan kitabı içinde. (135-158). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Koçman, A. (1993). Türkiye İklimi. Ege Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi yayın No: 72. İzmir. Kun, N. ve Türkmen, F. (2001). Teos yeşil mermerlerinin jeolojik konumu ve özellikleri. Türkiye III. Mermer Sempozyumu 2001, Bildiriler Kitabı. 1-7.
• Afyon. Manning, S. (1988). The Bronze Age eruption of Thera: absolute dating, Aegean chronology and Mediterranean cultural interrelations. Journal of Mediterranean Archaeology, 1 (1), 17-82. https://doi. org/10.1558/jmea.v1i1.17
• Manning, S.W, Ramsey, C.B., Kutschera, W., Higham. T., Kromer, B., Steier, P. & Wild, E.M. 2006. Chronology for the Aegean Late Bronze Age 1700-1400 B.C.. Science, 312: 565-569. https://doi. org/10.1558/jmea.v1i1.1710.1126/science.1125682
• Mater, B. (1982). Urla Yarımadasında arazinin sınıflandırılması ile kullanılışı arasındaki ilişkiler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2863. İstanbul.
• Meriç E., Avşar N. & Bergin F. (2004). Benthic foraminifera of Eastern Aegean Sea (Turkey) systematics and autoecology. İstanbul: Turkish Marine Foundation. Publication no:18.
• Meriç, E., Barut, İ. F., Nazik, A., Avşar, N., Yokeş, M. B., Eryılmaz, M., Eryılmaz, F.Y., Kam E., Sonuvar, B. ve Dinçer, F. (2018). Doğanbey Burnu (Seferihisar-İzmir) denizdibi termalsu kaynaklarının foraminifer, ostrakod ve mollusk topluluğuna etkisi. MTA Dergisi 156, 89-118.
• Ocakoğlu, N., Demirbağ, E. & Kuşçu, İ. (2004). Neotectonic structures in the area offshore of Alaçatı, Doğanbey and Kuşadası (western Turkey): evidence of strike-slip faulting in the Aegean extensional province. Tectonophysics, 391, 67-83.
• Ocakoğlu, N. ve Demirbağ, E. (2005). İzmir Körfezi ve dolaylarının aktif tektonizmasının sismik yansıma verileri ile incelenmesi. İTÜ Dergisi, 4 (6), 93-104.
• Omaç, F. (2014). Çeşme kazısında bugüne kadar bilinmeyen bir volkan patlamasının külleri ortaya çıktı. Çeşme Aktüel, 73, 24-27.
• Öner, E. (1997a). Eşen Çayı taşkın - delta ovasının jeomorfolojisi ve antik Patara Limanı. Ege Coğrafya Dergisi 9, 89-130.
• Öner, E. (1997b). Eşen Ovasının alüvyal jeomorfolojisi ve Likya antik kentleri. A.Ü.Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 6, 203-242. Ankara.
• Öner, E. (1999). Letoon ve çevresinde paleo-jeomorfolojik araştırmalar. Ege Coğrafya Dergisi 10, 51-82.
• Öner, E., (2013). Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları. Ege Üniversitesi Yayınları Edebiyat Fakültesi yayın No: 182. İzmir.
• Öner, E. ve Kayan, İ. (2006). İzmir Körfezi kıyılarında alüvyon birikimi ile Karşıyaka ve Bayraklı kıyılarının şekillenmesi. Karşıyaka Kültür ve Çevre Sempozyumu, Bildiri Kitabı, 8 - 22, İzmir.
• Öner, E., Doğan, M., İlhan, R., Yaman, F. ve Kayan, İ. (2018). KlazomenaiLimantepe çevresinde (Urla, İzmir) paleocoğrafya-jeoarkeoloji araştırmaları’. Kültür ve Truzim Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu-Bursa. 22-26 Mayıs 2017. 33.
• Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, s. 319-338, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Ana Yayın No: 3553/1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 180/1, ISSN: 1017-7671, Bursa.
• Öner, E. ve Vardar, S. (2018). Santorini Tephra bulguları ve mikropaleontolojik analizler ışığında Çeşme Bağlararası (İzmir) Tunç Çağı jeoarkeolojisi. Jeomorfoloji Derneği Bülteni, 2, 21-31
• Ramsey, C.B., Manning, S.W. & Galimberti, M. (2004). Dating the volcanic eruption at Thera. Radiocarbon, 46 (1), 325-344. https:// doi.org/10.1017/S0033822200039631
• Sözbilir, H., Sümer Ö., Uzel, B., Ersoy, Y., Erkül, F., İnci, U., Helvacı, C. ve Özkaymak Ç. (2009). 17-20 Ekim 2005-Sığacık Körfezi (İzmir) depremlerinin sismik jeomorfolojisi ve bölgedeki gerilme alanları ile ilişkisi, Batı Anadolu. Türkiye Jeoloji Bülteni 52 (2), 217-238.
• Strabon, (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (XII, XIII, XIV), (Çeviren: Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Sullivan, D.G. (1988). The Discovery of Santorini Minoan Tephra in Western Turkey. Nature, 333, 552-554. https://doi.org/10.1038/333552a0
• Sullivan, D.G. (1990). Minoan tephra in lake sediments in Western Turkey, dating the eruption and assessing the atmospheric dispersal of the ash. In Thera and the Aegean World III, Volume Three: Chronology. Proceedings of the Third International Congress, Santorini, Greece”. Thera Foundation, London, 114–119.
• Şahoğlu V., Böyükulusoy, Ü.Ç., Erbil, Y.H., Erkanal, H. ve Tuğcu, İ. (2014). 2012 yılı Çeşme –Bağlararası kazıları, Anatolia 40, 179198.
• Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu yayını, 40 s.
• Teos Kent Tarihi (2020, 21 Mayıs). Erişim adresi: http://www. teosarkeoloji.com//kent-tarihi
• Teos Araştırma Tarihi (2020, 21 Mayıs). Erişim adresi: http://www. teosarkeoloji.com//arastirma-tarihi
• Weiner, S. (2010). Human interactions with the Geosphere Microarchaeology, Beyond the visible archaeological record. Cambridge: Cambridge University Press The Edinburgh Building.
• Vardar, S. ve Altıner, A. (2003). Gölcük Gölü’nün (İzmir/Ödemiş) jeomorfolojisi (Bir tephra kronolojisi örneği). CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 93-104.
• Vardar, S. (2010). Madra Çayı Deltası’nın Holosen kıyı paleo coğrafyasının değerlendirilmesinde foraminifer ve ostracod (Crustacea)’ların bir ortam belirleme indikatörü olarak kullanımı. TUCAUM VI. Ulusal Coğrafya Sempozyumu 2010, Bildiri Kitabı. 263-273, Ankara. Erişim adresi: http://tucaum.ankara.edu.tr/wpcontent/uploads/sites/280/2015/08/semp6_29.pdf
• Vardar S. ve Öner, E. (2016). Batı ve Güneybatı Anadolu’nun paleocoğrafyası ve jeoarkeolojisinde Santorini (Thera) küllerinin önemi. A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Coğrafi Bilimler Dergisi, 14 (1). 15-37.
• Vardar, S. ve Öner, E. (2017). Batı Anadolu’da yeni Santorini Tephra bulguları ve paleocoğrafya-jeoarkeoloji dğerlendirmelerindeki önemi. Türk Coğrafya Kurumu 75. Yılı Uluslararası Sempozyumu 2017, Bildiriler Kitabı. 620-621, Ankara. Erişim adresi: http://www. tck.org.tr/75.Yil.Bildiriler.pdf
• Vardar, S. (2018a). Sedimantolojik ve mikropaleontolojik verilerle Güzelhisar Çayı kıyı ovasının Holosen paleocoğrafyası. Doğu Coğrafya Dergisi, 39, 131-148.
• Vardar, S. (2018b). Marmara Gölü’nün paleocoğrafyası ve Tunç Çağı’ndan günümüze jeoarkeolojik değerlendirmeler, Manisa. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16 (2), 217- 236.
• Vespa, M., Keller, J. & Gertisser, R. (2006). Interplinian explosive activity of Santorini volcano (Greece) during the past 150,000 years. Journal of Volcanology and Geothermal Research 153, 206286. https://doi.org/10.1016/j.jvolgeores.2005.12.009
• Yaman, F. (2018). Urla Kıyı düzlüğünün paleocoğrafyası ve LimantepeKlazomenai (Urla-İzmir) arkeolojisi üzerine sedimantolojikpaleontolojik Katkılar. (Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yiğitbaşıoğlu, H. (2003). Santorini Volkanı ve Minoan püskürmesinin Türkiye’deki izleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1), 69-74.