Türkiye’de Kansere Bağlı Ölümlerin Bölgesel Yoğunlaşması ve Mekansal Faktörler

Yıl 2020, Sayı: 41, 1 - 12, 30.12.2020

Fatih Altug Sevil Kılçıksız

https://doi.org/10.26650/JGEOG2020-0025

Öz

Kanser, ölüm nedenleri arasında dünyada kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Sağlık coğrafyası ve epidemiyolojide kanser ile ilgili çalışmaların odağında vakaların mekânsal dağılışı yer almaktadır. Kanser ile mekansal fakörler arasındaki ilişkiyi ele alan çalışmaların sayısının az olduğu görülmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de kansere bağlı ölümlerin bölgesel dağılışı ve bu dağılışa etki eden mekânsal ve çevresel faktörler belirlenmiştir. Veriler başta TÜİK olmak üzere, Tarım ve Orman Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü gibi çeşitli kurumlardan elde edilmiştir. Çalışmada kanser ölümlerinin bölgesel yoğunlaşması lokasyon katsayısı tekniğiyle çevresel ve mekânsal faktörler küresel ve coğrafi ağırlıklandırılmış regresyon analizleri ile belirlenmiştir. Çalışmada çoklu analiz teknikleri kullanılmıştır. Hiyerarşik olarak analizlerin sonuçları birbirlerine entegre edilerek bir sonraki analizin verisi üretilmiştir. Analizler hem ulusal ölçekte hem de NUTS Düzey 3 ölçeğinde yapılmıştır. Bu sayede bölgesel farklılıklar belirlenmiştir. Analiz sonuçları, kanserden ölümlerin Türkiye’de mekânsal yayılımının ve belirli bölgelerde yoğunluğunun zamanla arttığını göstermektedir. Sigara kullanımı, güneşlenme süresi ve nüfus yoğunluğu bu yayılmayı hızlandıran faktörler olarak tespit edilmiştir. Ancak bu faktörlerin etkilerinin bölgesel ölçekte farklılaştığı tespit edilmiştir. Çalışmamız hem elde ettiği bulgular hem de farklı analiz tekniklerini birlikte kullanması yönüyle literature farklı bir bakış açısı getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kanser ve mekan, kanser risk faktörleri, coğrafi ağırlıklandırılmış regresyon analiz

The Spatial Factors and Regional Concentration of Cancer-Related Deaths in Turkey

Öz

Cancer is the second leading cause of death in the world after cardiovascular disease. Most studies done on cancer in the fields of health geography and epidemiology focus on the spatial distribution of cases. The number of studies addressing the relationship between cancer and spatial factors seems to be low. This study looks at the regional distribution of cancer deaths in Turkey within the context of spatial and environmental factors. The data were obtained from various institutions such as TURKSTAT. We used the coefficients to pin point the number of cancer deaths that occurred in a given location, as well as looking at the environmental and spatial factors behind using global and geographically weighted regression analysis. The data were analyzed both on a national and NUTS Level3 scale. Our results show that the spatial spread of cancer deaths in Turkey and in certain regions is only increasing over time, and that this is exacerbated by factors such as smoking, a lack of prolonged exposure to sunlight, and population density. However, it has been determined that the effects of these factors differ on a regional scale. Our study submits a different perspective to the literature with the findings and different analysis techniques

Anahtar Kelimeler

Cancer and space, cancer risk factors, geographically weighted regression

Kaynakça

• Aydın, O., Bostan, P. A., & Özgür, E. M. (2018). Mekânsal veri analizi teknikleriyle Türkiye’de toplam doğurganlık hızının dağılımı ve modellenmesi. Coğrafya Dergisi(37), 27-45. https://doi.org/10.26650/JGEOG434650
• Beale, L. (2016). Effective use of GIS for spatial epidemiology. In Spatial analysis in health geography (pp. 37-52): Routledge.
• Catsburg, C., Kirsh, V. A., Soskolne, C. L., Kreiger, N., & Rohan, T. E. (2014). Active cigarette smoking and the risk of breast cancer: a cohort study. Cancer epidemiology, 38(4), 376-381. https://doi.org/10.1016/j.canep.2014.05.007
• Cengiz, M., Koç, H., & Savaş, N. (2011). Kanser ölüm hızının haritalanması: Türkiye için kesitsel bir araştırma örneği. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2), 197-210.
• Chang, C.-C., Tsai, S.-S., Chiu, H.-F., Wu, T.-N., & Yang, C.-Y. (2009). Traffic air pollution and lung cancer in females in Taiwan: petrol station density as an indicator of disease development. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A, 72(10), 651-657. https://doi.org/10.1080/15287390902733515
• Chen, W., Armstrong, B. K., Rahman, B., Zheng, R., Zhang, S., & Clements, M. (2013). Relationship between cancer survival and ambient ultraviolet B irradiance in China. Cancer Causes & Control, 24(7), 1323-1330. DOI 10.1007/s10552-013-0210-4
• Curtis, S. E., & Oven, K. J. (2012). Geographies of health and climate change. Progress in Human Geography, 36(5), 654-666. https://doi.org/10.1177/0309132511423350
• Çalışkan, V. (2009). Çanakkale ilindeki hayvansal kaynaklı sağlık risklerinin değerlendirilmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi (Bağlantıda), 6(1), 461-486.
• Çalışkan, V., & Sarış, F. (2008). Çanakkale’deki yükseköğretim öğrencilerinin genel sağlık durumlarını etkileyen çevresel faktörlerin araştırılması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,18(1), 43-70.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (MEU), (2018). Hava kirliliği gözlemleri/Air pollution observations Retrieved from https://www.havaizleme.gov.tr/.
• Çolak, H., & Yomralıoğlu, T. (2007). Coğrafi bilgi sistemleri ile istatistiksel kanser haritalarının üretilmesi: Trabzon örneği. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 11. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı.
• English, D. R., Armstrong, B. K., Kricker, A., & Fleming, C. (1997). Sunlight and cancer. Cancer causes & control, 8(3), 271-283. www.jstor.org/stable/3552690
• Holick, M. (2013). Vitamin D, sunlight and cancer connection. Anti-Cancer Agents in Medicinal Chemistry (Formerly Current Medicinal Chemistry-Anti-Cancer Agents), 13(1), 70-82. https://doi.org/10.2174/187152013804487308
• Fotheringham, A. S., Brunsdon, C., & Charlton, M. (2002). Geographically weighted regression: The analysis of spatially varying relationships. Hoboken: John Wiley & Sons, Ltd.
• Freedman, D., Dosemeci, M., & McGlynn, K. (2002). Sunlight and mortality from breast, ovarian, colon, prostate, and non-melanoma skin cancer: a composite death certificate based case-control study. Occupational and Environmental Medicine, 59(4), 257-262. http://dx.doi.org/10.1136/oem.59.4.257
• Gandini, S., Botteri, E., Iodice, S., Boniol, M., Lowenfels, A. B., Maisonneuve, P., & Boyle, P. (2008). Tobacco smoking and cancer: A meta-analysis. International journal of cancer, 122(1), 155-164. https://doi.org/10.1002/ijc.23033
• Garland, C. F., Garland, F. C., Gorham, E. D., Lipkin, M., Newmark, H., Mohr, S. B., & Holick, M. F. (2006). The role of vitamin D in cancer prevention. American journal of public health, 96(2), 252-261. https://ajph.aphapublications.org/doi/pdfplus/10.2105/ AJPH.2004.045260
• Gatrell, A. C., & Elliott, S. J. (2014). Geographies of health: An introduction: John Wiley & Sons.Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), (2018). İllerimize Ait Genel istatistik Veriler. Retrieved from https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A.
• Gesler, W. M., & Kearns, R. A. (2005). Culture/place/health. London &New York: Routledge.
• Goovaerts, P., & Goovaerts, M. (2016). Space-Time Analysis of Late-Stage Breast Cancer Incidence in Michigan. In Spatial Analysis in Health Geography (pp. 183-202): Routledge.
• Grant, W. B. (2007). Does solar ultraviolet irradiation affect cancer mortality rates in China? Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 8(2), 236. http://journal.waocp.org/article_ 24592_aa18eb7bd9c90a36151ae15c90d0a176.pdf
• Grant, W. B., & Garland, C. F. (2006). The association of solar ultraviolet B (UVB) with reducing risk of cancer: multifactorial ecologic analysis of geographic variation in age-adjusted cancer mortality rates. Anticancer research, 26(4A), 2687-2699. http://ar.iiarjournals.org/content/26/4A/2687.short
• Günay, S., & Saraç, İ. (2010). Kanser Ölüm Oranı Haritaları. Paper presented at the TÜCAUM VI. Coğrafya Sempozyumu Ankara. http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/ sites/280/2015/08/semp6_8.pdf
• Güngör, H. C. (2013). Epidemiyolojide mekansal analiz Konya ili kanser hastalığı örneği. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
• Hall, S. A., Kaufman, J. S., Millikan, R. C., Ricketts, T. C., Herman, D., & Savitz, D. A. (2005). Urbanization and breast cancer incidence in North Carolina, 1995–1999. Annals of epidemiology, 15(10), 796-803. https://doi.org/10.1016/j.annepidem.2005.02.006
• Hanekamp, J. C. (2008). Micronutrients, hormesis and the aptitude for the maturation of regulation. Am J Pharm & Toxicol, 3, 144-151. DOI:10.3844/ajptsp.2008.144.15
• Hardy, K., & Bugella, N. E. (2019). Making Breast Cancer (Black) History: Results of a Church-Based Primary Prevention Study. Social work in public health, 34(3), 251-259. https://doi.org/10.1080/19371918.2019.1580658
• Hecht, S. S. (2006). Cigarette smoking: cancer risks, carcinogens, and mechanisms. Langenbeck’s archives of surgery, 391(6), 603-613. DOI 10.1007/s00423-006-0111-z
• Hederos, K., Jäntti, M., Lindahl, L., & Torssander, J. (2018). Trends in life expectancy by income and the role of specific causes of death. Economica, 85(339), 606-625. https://doi.org/10.1111/ecca.12224
• IARC. (2018). Latest global cancer data. World Health Organization, Retrieved from https://www.iarc.fr/wp-content/uploads/2018/09/pr263_E.pdf
• Kuzmickiene, I., Everatt, R., Virviciute, D., Tamosiunas, A., Radisauskas, R., Reklaitiene, R., & Milinaviciene, E. (2013). Smoking and other risk factors for pancreatic cancer: A cohort study in men in Lithuania. Cancer epidemiology, 37(2), 133-139. https://doi.org/10.1016/j.canep.2012.10.001
• Lynch, S. M., Vrieling, A., Lubin, J. H., Kraft, P., Mendelsohn, J. B., Hartge, P., et. al. (2009). Cigarette smoking and pancreatic cancer: a pooled analysis from the pancreatic cancer cohort consortium. American journal of epidemiology, 170(4), 403-413. https://doi.org/10.1093/aje/kwp134
• Mandelcorn-Monson, R., Marrett, L., Kricker, A., Armstrong, B. K., Orlow, I., et.al. (2011). Sun exposure, vitamin D receptor polymorphisms FokI and BsmI and risk of multiple primary melanoma. Cancer epidemiology, 35(6), e105-e110. https://doi.org/10.1016/j.canep.2011.03.003
• Momenyan, S., Sadeghifar, M., Sarvi, F., Khodadost, M., Mosavi-Jarrahi, A., Ghaffari, M. E., & Sekhavati, E. (2016). Relationship between urbanization and cancer incidence in Iran using quantile regression. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 17, 113-117. DOI:http://dx.doi.org/10.7314/APJCP.2016.17.S3.113
• Neuman, W. L. (2012). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar (S. Özge, Trans.). Istanbul: Yayınodası yayıncılık.Özdemir, Z. T., & Özkan, E. A. (2016). Yozgat ilinin kanser haritası Bozok Tıp Dergisi, 6(1), 27-33. http://tipdergisi.bozok.edu.tr/dosyalar/TipDergisimart2016.pdf#page=33
• Páez, A., López-Hernández, F. A., Ortega-García, J. A., & Ruiz, M. (2016). Clustering and Co-occurrence of Cancer Types: A Comparison of Techniques with an Application to Pediatric Cancer in Murcia, Spain. In P.
• Kanaroglou & E. Delmelle (Eds.), Spatial Analysis in Health Geography (pp. 69-90): Routledge.
• Parr, H. (2011). Mental health and social space: Towards inclusionary geographies? : John Wiley & Sons.Rosenberg, M. (2014). Health geography I: Social justice, idealist theory, health and health care. Progress in Human Geography, 38(3), 466-475. DOI: 10.1177/0309132513498339
• Sasco, A., Secretan, M., & Straif, K. (2004). Tobacco smoking and cancer: a brief review of recent epidemiological evidence. Lung cancer, 45, S3-S9. https://doi.org/10.1016/j.lungcan.2004.07.99
• Stuver, S. O., Bosci-Pinto, D., & Trichopopulos, D. (1997). Infection with hepatitis B and C viruses, social class and cancer. IARC Sci Publ., 138, 319-324.
• Şahin, M. T., & Altuğ, F. (2017). Türkiye’de yenilik faaliyetlerinde yenilikçi uzmanlaşma eğilimleri: İstanbul, Ankara ve İzmir bölgeleri imalat sanayi patent göstergeleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(2), 157-166. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000186
• Tarım ve Orman Bakanlığı (MAF), (2018). Pestisit ve Kimyasal/Pesticides and chemical/ Tarımsal Gübre Gübre Kullanımı İstatistikleriAgricultural fertilizer usage statistics. via Post.
• Taşdemir, E., Demir, C., Dilek, İ., & Atmaca, M. (2010). Van ili ve çevresinde malign tümörlerin dağılım sıklığı. Van Tıp Dergisi, 17(4), 114-117.
• Tran, B., Whiteman, D. C., Webb, P. M., Fritschi, L., Fawcett, J., et. al. (2013). Association between ultraviolet radiation, skin sun sensitivity and risk of pancreatic cancer. Cancer epidemiology, 37(6), 886-892. http://dx.doi.org/10.1016/j.canep.2013.08.013
• Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), (2007a). Çernobil Kazasının Ülkeler Üzerindeki Etkiler. Ankara: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Yayınları.
• Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), (2007b). Türkiye İçin Doz Değerlendirmeleri. Ankara: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Yayınları.
• Tütün ve Alkol Piyasası düzenleme Kurumu (TAPDK), (2019). Cigarette Sales Amounts by Province. Retrieved from https://www.tarimorman.gov.tr/ TADB/Menu/22/Tutun-Ve-Tutun-Mamulleri-Daire-Baskanligi.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (TÜİK), (2018a). Ölüm Nedenleri İstatistikleri. Retrieved from http://www.turkstat.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1083.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (TÜİK), (2018b). Gelir, Yaşam, Tüketim ve Yoksulluk İstatistikleri. Retrieved from http://www.turkstat.gov.tr/UstMenu.do?metod=kategorist.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (TÜİK), (2018c). Nüfus ve Demoğrafi İstatistikleri. Retrieved from http://www.turkstat.gov.tr/UstMenu.do?metod=kategorist.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (TÜİK), (2018d). Ulaşım ve İletişim İstatistikleri. Retrieved from http://www.turkstat.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1083.
• Weaver, H. N. (2010). Native Americans and cancer risks: Moving toward multifaceted solutions. Social work in public health, 25(3-4), 272-285. https://doi.org/10.1080/ 19371910903240621
• WHO. (2008). World Cancer Report. Lyon: World Health Organization
• Yang, C. Y., & Hsieh, Y. L. (1998). The relationship between population density and cancer mortality in Taiwan. Japanese journal of cancer research, 89(4), 355-360. https://doi.org/10.1111/j.1349-7006.1998.tb00571.x
• Yiğit, G. K. (2011). Türkiye’de sağlık coğrafyası çalışmaları üzerine Nature Sciences, 6(1), 30-41. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/111999