Modern Coğrafi Düşüncede Mekân ve Yer Kavramlarının Teorik Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Sayı: 43, 177 - 195, 06.01.2022

Selim Bozdoğan , Sedat Benek

https://doi.org/10.26650/JGEOG2021-892074

Öz

Bu çalışmanın amacı, mekân ve yer kavramlarının düşünce tarihinde nasıl kuramsallaştırıldığı ve bunun coğrafi düşünceye etkilerini incelemektir. Günümüzde hem gündelik sözlüklerde hem de disiplin sözlüklerinde mekân ve yer, bazen birbiri yerine bazen de birbirinden tamamen farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Coğrafya disiplininde de mekân ve yer kavramlarına dair farklı tanımlama biçimleri mevcuttur. Bu yüzden coğrafyada mekân ve yere dair farklı tanımlamaların anlaşılabilmesi için, her iki kavramın kullanılma biçimlerinin, beslendikleri epistemolojik gelenekleri analiz etmek elzemdir. Kavramsal, tarihsel ve teorik bir çalışma olması nedeniyle, nitel bir yöntem olan ‘metin analizi’ tekniğine başvurulmuştur. Sonuç olarak, bu çalışma mekân ve yere dair iki farklı perspektifin coğrafi düşünceye etkilerini incelemektedir. Birincisi, modern düşüncede ortaya çıkan ‘mutlak mekân’ anlayışıdır. İkincisi ise, mutlak mekân kavramına karşı fenomenologlar tarafından geliştirilen eleştirilerdir. Her iki düşünce geleneği üzerinden tartışılan mekân ve yer birbirinden ayrı olarak düşünülmüştür. Hem mutlak mekân anlayışını hem de yer yaklaşımlarının fenomenolojik boyutunun eleştirisi, genel anlamda, toplumsal mekân kavramından hareketle ortaya konulmaktadır. Bu bağlamda David Harvey ve Doreen Massey toplumsal mekân düşüncesinden hareketle mekân ve yerin ilişkisel boyutunu ön çıkarmaktadır. Bu ilişkide toplumsal bir ürün olarak mekân, yerlerin toplamını ifade eder. Yerlerin bir ‘fark/toplam’ olarak mekânı anlamlandırması uzunca bir süre göz ardı edilmiş bir olgudur.

Anahtar Kelimeler

Mutlak Mekân, Yer, Mekân-Yer İlişkisi

An Evaluation on Theoretical Foundations of Space and Place Concepts in Modern Geographical

Öz

The purpose of this study is to examine how the concepts of space and place are theorized in the history of thought and their effects on geographical thought. Place and space are occasionally used interchangeably and sometimes have completely different definitions in today’s dictionaries, both in ordinary and discipline dictionaries. There are different ways of defining the concepts of space and place in the discipline of geography. Therefore, in order to understand the different definitions of space and place in geography, it is essential to analyze the epistemological traditions that feed on the ways of using both concepts. As it is a conceptual, historical, and theoretical study, “textual analysis” technique, which is a qualitative method, has been used. In conclusion, this research looks at how two different perspectives on space and place affect geographical thinking. The first is modern thought’s evolving notion of “absolute space.” The second concern is phenomenologists’ challenges of the concept of absolute space. Space and location are treated independently in different philosophical systems. The critique of the phenomenological dimension of both absolute space and place approaches is put forward, in general terms, based on the concept of social space. In this context, David Harvey and Doreen Massey highlight the relational dimension of space and place based on the idea of social space. In this relation, space as a social product expresses the sum of places. It is a phenomenon that has been ignored for a long time that places make sense of space as a “difference/total.”

Anahtar Kelimeler

Absolute Space, Place, Space-Place Relationship

Kaynakça

• Agnew, J. (2005). Space: Place. In, Cloke, P., Johnston, R. (Ed). Spaces of Geographical Thought: Deconstructing Human Geography’s Binaries (pp: 81-96). New Delhi: SAGE Publications. google scholar
• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Althusser, L. (2005). Montesquieu: Siyaset ve Tarih. (A. Tümertekin, Çev,), İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Anderson, J. (2015). Understanding Cultural Geography: Place and Traces. New York: Routledge. google scholar
• Aristoteles. (2014). Politika. (M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları. google scholar
• Auge, M. (1995). Non-Places: Introduction to An Antropology of Supermodernity. Trans: John Howe, London: VERSO. google scholar
• Bachelard, G. (2018). Mekânın Poetikası. (A. Tümertekin, Çev.), İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Baker, S. F. (2003). Matematik Felsefesi. (Y. Dursun, Çev.), Ankara: İmge Yayınları. google scholar
• Barnes, T. J., & Duncan, J. S. (2006). Introduction: Writing Worlds. In, T. J. Barnes and J. S. Duncan (Ed). Writing Worlds (pp:1-17). New York: Routledge. google scholar
• Barthes, R. (1999). Ara Olaylar. (S. Rıfat, Çev.), İstanbul: Kaf Yayıncılık. google scholar
• Berlinski, D. (2013). The King of Infinite Space: Euclid and His Elements. New York: Basic Book. google scholar
• Bozdoğan, S. (2019). Mekân ve Siyaset İlişkisi: Aristoteles’ten İbn Haldun’a Teorik Bir İnceleme. (Doktora Semineri). Harran Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Şanlıurfa. google scholar
• Bunge, W. (1960). Theoretical Geography. Lund: Royal University Press. google scholar
• Bunge, W. (1979). Fred K. Schaefer and The Science of Geography. Annals of The Association ofAmerican Geographers, 69(1), 128132. google scholar
• Bunge, W. (1979a). Perspective and Theoretical Geography. Annals of The Association ofAmerican Geographers, 69(1), 169-174. google scholar
• Burton, I. (1963). The Quantitative Revolution and Theoretical Geography. Canadian Geographer, VII(4), 151-162. google scholar
• Certeau, M. D. (2008). Gündelik Yaşamın Keşfi I. (L. A. Özcan, Çev.), Ankara: Dost Kitabevi. google scholar
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları. google scholar
• Comte, A. (2015). Pozitivist Felsefe Dersleri ve Pozitivist Anlayış Üzerine Konuşma. (E. Ataçay, Çev.). Ankara: Bilgesu Yayıncılık. google scholar
• Cosgrove, D. (1989). Geography is Everywhere: Culture and Symbolism in Human Landscapes. In, D. Gregory and R. Walford (Ed). Horizons in Human Geography (pp: 118-135). London: Macmillan Press. google scholar
• Crampton, J. W., & Elden, S. (2007). Space, Knowledge and Power: Foucault and Geography. Cornwall: ASHGATE. google scholar
• Crampton, J. W., & Elden, S. (2006). Space, Politics, Calculation: An Introduction. Social and Cultural Geography, 7(5), 681-685. google scholar
• Cresswell, T. (2013). Geographic Thought: A Critical Introduction. New Jersey: Wiley-Blackwell. google scholar
• Cresswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. New Jersey: Wiley-Balckwell. google scholar
• Christaller, W. (1966). Central Places in Southern Germany. London: Prentice Hall. google scholar
• Descartes, R. (2015). Meditasyonlar: Metafizik Üzerine Düşünceler. (Ç.Dürüşken, Çev.), İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
• Descartes, R. (2007). Felsefenin İlkeleri. (M. Akın, Çev.), İstanbul: Say Yayınları. google scholar
• Descartes, R. (1989). Aklın İdaresi İçin Kurallar. (M. Karasan, Çev.), Çev: Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Descartes, R. (1988). Felsefenin İlkeleri. (M. Karasan, Çev.), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Dictionary of Mathematics (2003). United States: McGraw Hill. google scholar
• Doğanay, H. (2017). Coğrafya Bilim Alanları Sözlüğü. (Namık Tanfer Altaş, Edt.), Genişletilmiş 2. Basım, Ankara: Pegem Akademi. google scholar
• Duncan, J. S., & Duncan, H. G. (2006). Ideology and Bliss: Roland Barthes and The Secret Histories of Landscape. In, T. J. Barnes and J. S. Duncan (Ed). Writing Worlds (pp:18-37). New York: Routledge google scholar
• Elden, S. (2007). Governmentality, Calculation, Territory. Environment andPlanning D: Society and Space, 25, 562-580. google scholar
• Foucault, M. (2016). Güvenlik, Toprak, Nüfus. (F. Taylan, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Foucault, M. (2015). Toplumu Savunmak Gerekir. (Ş. Aktaş, Çev). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar. (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Gauch, H. G. Jr. (2016). Bilimsel Yöntem. (İ. Yıldız, Çev.), Ankara: Dipnot Yayınları. google scholar
• Gleeson, B. (1996). A Geography for Disabled People. Transactions of The Institute of British Geographers, 23, 387-96. google scholar
• Grange, J. (1985). Place, Body and Stuation. In, Seamon, D. Murgerauer, R. google scholar
• (Ed). Dwellin, Place and Environment: Towards a Phenomenology of Person and World (pp: 71-84). Dodrecht: Martinus Nijhoff Publishers. google scholar
• Gregory, D. (2009). Space. In, Gredory, D. vd. (Ed). The Dictionary of Human Geography (pp: 707-710). New Jersey: Wiley - Blackwell. google scholar
• Gregory, D. (1978). Ideology, Science and Human Geography. London: Hutchinson. google scholar
• Golledge, R. G. (2008). Behavioral Geography and The Theoretical/ Quantitative Revolution. Geographical Analysis, 40, 239-257. google scholar
• Haggett, P. (1969). Locational Analysis in Human Geography. London: Edward Arnold. google scholar
• Hançerlioğlu, O. (2006). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Hançerlioğlu, O. (1985). Felsefe Ansiklopedisi: Kavramlar, Akımlar (3. ve 7. Cilt). İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Harvey, D. (2009). Sosyal Adalet ve Şehir. (M. Moralı, Çev.), Çev: İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Hayden, D. (2014). Urban Landscape History: The Sense of Place and Politics of Space (1995). In Gieseking, J. J. vd. (Ed), The People, Place and Space Reader (pp:82-86). New York: Routledge. google scholar
• Heidegger, M. (2004). Varlık ve Zaman. (A. Yardımlı, Çev.), İstanbul: İdea Yayınları. google scholar
• Henderson, G. (2009). Place. In Gregory, D. vd., The Dictionary of Human Geography (pp:539-541). New Jersey: Wiley-Blackwell google scholar
• Hubbard, P., Kitchen, R. (2011). Introduction: Why Key Thinkers?. In, Hubbard, P., Kitchen, R. (Ed). Key Thinkers on Space and Place (pp: 1-17). New York: SAGE Publising. google scholar
• Hubbard, P. (2005). Space/Place. In, Sibley S vd. (Ed). Cultural Geography: A Critical Dictionary of Key Concepts (pp41-48). London: I. B. Tauri Press. google scholar
• Husserl, E. (2010). Fenomenoloji Üzerine Beş Ders. (H. Tepe, Çev.), İstanbul: Bilgesu Yayıncılık. google scholar
• Husserl, E. (1970). The Crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: An Introduction to Phenomenological Philosophy. Trans: David Carr, Evanston: Northwestern University Press. google scholar
• https://www.dizionario-italiano.it/dizionario-italiano. php?parola=spazio (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.dizionario-italiano.it/dizionario-italiano. php?parola=Luogo (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.dizionario-italiano.it/dizionario-italiano.php?parola=posto (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.duden.de/suchen/dudenonline/das%20Erdreich (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.duden.de/suchen/dudenonline/der%20Raum (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/espace/31013 (Erişim Tarihi: 01.02.2020) google scholar
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/ place/61263?q=place#60860 (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/ lieu/47076?q=lieu#47003 (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/ place_1?q=place (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/ space_1?q=space (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.02.2021) google scholar
• https://www.verbformen.com/declension/nouns/Ort.htm (Erişim Tarihi: 02.02.2021). google scholar
• Isın, E. (2006). Space. In Turner, B. (Ed), The Cambridge Dictionary of Sociology. UK: Cambridge University Press. google scholar
• İzbırak, R. (1976). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İkbal Matbaacılık. google scholar
• Kant, I. (1993). Arı Usun Eleştirisi. (A. Yardımlı, Çev.), İstanbul: İdea Yayınları. google scholar
• King, L. J. (2021). Central Place Theory. West Virginia University, The Web Book of Regional Science, Regional Research Institute. Virginia. google scholar
• Koç, Y. (1984). Determinizm ve Mekân. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. (I. Ergüden, Çev.), Işık Ergüden, İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Ley, D. (1980). Geography without Man: A Humanistic Critique. Oxford School Geography Researh Paper, No:24. google scholar
• Lin, M. (2015). Leibniz on the Modal Status of Absolute Space and Time. NOUS, 1-18. google scholar
• Low, S. M., Altman, I. (1992). Place Attachment: A Conceptual Inquiry. In, Irvin Altman and Setha M. Low (Ed.), Place Attachment (pp:1-12), New York: Plenum Press. google scholar
• Massey, D. (2008). For Space. London: SAGE. google scholar
• Massey, D. (2001). Space, Place and Gender. Minneapolis: University Minnesota Press. google scholar
• Massey, D. (1999). Philosophy and Politics of Spatiality: Some Considerations. Geographische Zeitschrift, 87, 1-12. google scholar
• Maudlin, T. (2012). Philosophy of Physics: Space and Time. New Jersey: Princeton University Press. google scholar
• Mayhew, S. (2003). Oxford Dictionary of Geography. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Montesquieu. (2017). Kanunların Ruhu Üzerine. (B. Günen, Çev.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Naushoğlu, R., Bingöl, G., Gür, H., İnan, D., ve Ünal, N. (1989). Fizik Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
• Oxford Dictionary of Physics. (2003). Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Özgüç, N. ve Tümertekin, E. (2000). Coğrafya: Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar. İstanbul: Çantay Kitabevi. google scholar
• Pickles, J. (2011). Uzamların Tarihi: Haritacılık Mantığı ve Coğrafi Olarak Kodlanmış Dünya. (K. Işık, ÇEv.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Pickles, J. (1987). Geography and Humanism. Norwich: Geo Books. google scholar
• Pitts, F. R. (1972). Spatial Organization: The Geographer’s View of the World by Ronald Abler; John S. Adams; Peter Gould. Geographical Review, 62(3), 431-432. google scholar
• Ponty, M. M. (2016). Algının Fenomenolojisi. (E. Sarıkartal ve E. Hacımuratoğlu, Çev.), İstanbul: İthaki Yayınları. google scholar
• Ponty, M. M. (2010). Algılanan Dünya. (Ö. Aygün, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Proshansky, H. M., Fabian, A. K., & Kaminof, R. (2014). Place-Identity: Physical World Socialization of The Self (1983). In, Gieseking, J. J. vd. (Ed). The People, Place and Space Reader (pp: 77-82). New York: Routledge. google scholar
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. New Delhi: Pion Limited. google scholar
• Relph, E. (1985). Geographical Experiences and Being-In-The-World: The Phenomenılogy Origins of Geography. In, Seamon, D. Murgerauer, R. (Ed). Dwellin, Place and Environment: Towards a Phenomenology of Person and World (15-32). Martinus Nijhoff Publishers. google scholar
• Rukgaber, M. S. (2016). The Asymmetry of Space: Kant’s Theory of Absolute Space in 1768 . Kantian Review, 21(3), 415-435. google scholar
• Sanır, F. (2000). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi. google scholar
• Santillana, G. D. (2013). Seçme Metinlerle Rönesans Filozofları. (İ. Yıldız, Çev.). Ankara: Dipnot Yayınları. google scholar
• Schaefer, F. K. (1953). Exceptionalism in Geography: A Methodological Examination. Annals of the Association of American Geographers, 43(3), 226-249. google scholar
• Seamon, D., Mugerauer, R. (1985). Dwelling, Place and Enviroment. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. google scholar
• Smith, N. (2017). Eşitsiz Gelişim: Doğa, Sermaye ve Mekânın Üretimi. (E. Soğancılar, Çev.), İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Soja, E. W. (2017). Postmodern Coğrafyalar: Eleştirel Toplumsal Teoride Mekânın Yeniden İleri Sürülmesi. (Y. Çetiner, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Tuan, Y. F. (1971). Geography, Phenomenology and The Study of Human Natura. Canadian Geographer, 3, 181-192. google scholar
• Tuan, Y. F. (2001). Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press. google scholar
• Üngür, E. (2011). Mekân Kavramının Disiplinerler Arası Tarihsel Değişimi Üzerinden Mimarlık ve Mekân İlişkileri. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. google scholar
• Whitehead, A. N. (2018). Doğa ve Yaşam. (S. Çalcı, Çev.), İstanbul: Öteki Yayınevi. google scholar
• Witherick, M., Ross, S. & Small, J. (2011). A Modern Dictionary of Geography. London: Arnold Press. google scholar
• Zahavi, D. (2020). Fenomenoloji: İlk Temeller. (S. Bayazit, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar