Mersin, Tarsus ve Adana Hattındaki Şehirsel Büyümenin Mekânsal Etkileri

Yıl 2021, Sayı: 43, 127 - 142, 06.01.2022

Selin Yıldız Görentaş Sevil Sargın

https://doi.org/10.26650/JGEOG2021-936379

Öz

Şehirlerin büyümesiyle birlikte şehir alanlarındaki arazi örtüsü ve kullanımı değişimi de hızlanmaktadır. Bu nedenle, dinamik ve karmaşık bir yapıya sahip olan şehir yerleşmelerinde mekanın insan ve faaliyetleri tarafından işgal edilmesi sonucunda doğal kaynakların aşırı tüketimi, çevresel sorunlar, arazinin plansız ve yanlış kullanımı gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’nin birleşik şehirsel alanlarından biri olan Mersin, Tarsus ve Adana hattındaki şehirleşmenin 1989 yılından 2019 yılına kadar meydana getirdiği mekânsal değişimi arazi örtüsü ve kullanımı bağlamında ortaya koymak, şehirsel büyümenin yayılış yönünü belirlemek ve bu değişim/dönüşüme neden olan mekânsal dinamikleri incelemek amaçlanmıştır. Buna yönelik olarak, yaklaşık son 30 yılı kapsayacak şekilde temin edilen 6 farklı Landsat uydu görüntüleri kontrollü sınıflandırma yöntemiyle sınıflandırılarak doğruluk analizleri gerçekleştirilmiştir. Üretilen arazi örtüsü/kullanımı haritaları sonucunda çalışma alanındaki şehirlerin genellikle merkezden çevreye ve kuzeye doğru büyüdüğü ve aynı zamanda Mersin-Adana karayolu üzerinde çizgisel hat boyunca yayılış gösterdikleri görülmüştür. Buna ilaveten 1989 ile 2019 yılları arasındaki 30 yıllık süreçte şehir alanları 16.782 ha artış ile mevcut alanını ikiye katlamıştır. Şehirsel büyümenin genellikle tarım alanları ve yarı doğal alanlar üzerinde gelişmesi ve ileriye yönelik yapılan projelerle gelecekte de bu alanların tahrip edileceğinin bilinmesi mekânsal tüketimin en net göstergesidir.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal değişim, Şehirsel büyüme, Arazi örtüsü/arazi kullanımı

Spatial Impacts of Urban Growth on the Mersin, Tarsus, and Adana Lines

Öz

Changes in land covers and land use are increasing along with the growth of cities. Therefore, problems such as overconsumption and exploitation of natural resources, environmental pollution, and unplanned and improper use of the land because of occupation of the space by people and their activities in urban settlements, which have a dynamic and complex structure. This study aims to explore the urbanization line between Mersin, Tarsus, and Adana, which is one of Turkey’s conurbations, to reveal the spatial changes in the context of land cover and use from 1989 to 2019; determine the direction of urban sprawl; and investigate the spatial dynamics causing these changes and conversions. In this study, six different Landsat satellite images from the last 30 years were classified using a supervised classification method, and then accuracy assessments were carried out. The results revealed that urban areas have been growing from their centers to peripheries, mainly northwards and along the linear line on the Mersin-Adana highway. Additionally, the urban areas had doubled their existing area with an increase of 16.782 hectares in the 30-year period between 1989 and 2019. The urban areas have been sprawling on agricultural lands and seminatural areas, and current projects indicate that more such areas will be destroyed in the future. All these are clear indicators of spatial consumption in the study area. Keywords: Spatial change, Urban growth

Anahtar Kelimeler

Spatial change, Urban growth, Land cover/land use

Kaynakça

• Açıksöz, S., Topay, M., & Yılmaz, B. (2008). Arazinin yanlış kullanımından kaynaklanan sorunlar: Bartın kenti örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 9(1), 155-167. google scholar
• Adıgüzel, F., Toroğlu, E., & Kaya, Ö. (2015). Kentsel gelişme ile ulaşım ilişkisi: Adana örneği. Turkish Studies, 10(6), 27-46. doi:http://dx. doi.org/10.7827/TurkishStudies.8109 google scholar
• Ahmed, B., & Ahmed, R. (2012). Modeling urban land cover growth dynamics using multi-temporal satellite images: A case study of Dhaka, Bangladesh. ISPRS International Journal of Geo-Informa-tion, 1(1), 3-31. doi:10.3390/ijgi1010003 google scholar
• Alphan, H. (2003). Land-use change and urbanization of Adana, Tur-key. Land degradation & development, 14(6), 575-586. doi:10.1002/ ldr.581 google scholar
• Avcı, S. (1993). Türkiye’de şehir ve şehirli nüfusun dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, (28), 249-269. google scholar
• Bayar, R., & Karabacak, K. (2017). Ankara ili arazi örtüsü değişimi (2000-2012). Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(1), 59-76. google scholar
• Bayrakdar, C., Döker, M. F., & Keserci, F. (2020). Polyelerde hatalı arazi kullanımların sebep olduğu afetlere bir örnek: 31 Ocak 2019 Kayaköy Polyesi taşkını. Coğrafya Dergisi, (41), 109-128. doi:10.26650/JGEOG2020-0046 google scholar
• Bazin, T., & de Tapia, S. (2015). Türkiye coğrafyası. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Belal, A., & Moghanm, F. S. (2011). Detecting urban growth using re-mote sensing and GIS techniques in Al Gharbiya governorate, Egypt. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 14(2), 73-79. doi:10.1016/j.ejrs.2011.09.001 google scholar
• Berry, K. J., Johnston, J. E., & Mielke Jr, P. W. (2014). A chronicle of permutation statistical methods. Cham: Springer. google scholar
• Beyhan, B., Taubenböck, H., Suffa, S., Ullmann, T., Rauh, J., & Dech, S. (2012). Urban growth and sprawl of Mersin city, Turkey: Change analysis based on earth observation and socio-economic data. Megaron, 7(1), 3-25. google scholar
• Biricik, A. S., & Kurt, H. (1998). 27 Haziran 1998 Adana Ceyhan depremi. Marmara Coğrafya Dergisi, (2), 95-121. google scholar
• Boydak, M. (2008). Kızılçam ve toros sedirinde silvikültürel gelişmeler. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü 50. Yıl Etkinliği, 185-244. google scholar
• Buhaug, H., & Urdal, H. (2013). An urbanization bomb? Population growth and social disorder in cities. Global Environmental Change, 23(1), 1-10. doi:10.1016/j.gloenvcha.2012.10.016 google scholar
• Campari, I. (1996). Uncertain boundaries in urban. In P. A. Burrough & A. U. Frank (Eds.), Book Uncertain boundaries in urban (pp. 57-69).Gisdata 2. Taylor & Francis Ltd. google scholar
• Campbell, J. B., & Wynne, R. H. (2011). Introduction to remote sensing. Guilford Publications. google scholar
• ÇED. (2009). Çukurova Bölgesel Havaalanı Projesi. Retrieved from http://www.interport.com.tr/dokuman/cukurova_havaalani.pdf google scholar
• Cengiz, A. E., Çavuş, Z. C., & Koç, T. (2014). Çanakkale ve Kepez yerleşmelerinde sulu tarım alanları kentleşme ilişkisi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 12(1), 69-88. doi:10.1501/Cogbil_0000000153 google scholar
• ÇŞB. (2017). Mersin-Adana Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Revizyon Çevre Düzeni Planı Değişikliği (Mersin Tarsus Gıda İhtisas OSB) Plan Açıklama Raporu. Retrieved from https://webdosya.csb. gov.tr/db/mpgm/editordosya/file/CDP_100000/ma/PLANDE-GISIKLIGIACIKLAMARAPORU_24112017.pdf google scholar
• ÇŞB. (2020). Mersin-Adana Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Revizyon Çevre Düzeni Planı Değişikliği (Mersin İli, Akdeniz İlçesi, Karaduvar Mahallesi “Özel Endüstri Bölgesi”) Plan Açıklama Raporu. Retrieved from https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/ icerikler/plan-aciklama-raporu-20200212153258.pdf google scholar
• Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE). (1927-2000). Genel Nüfus Sayımları. Retrieved from https://biruni.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul google scholar
• Döker, M. F., & Gül, A. (2019). Adapazarı’nda şehirsel büyüme süreci ve arazi kullanım değişiminin izlenmesi (1985-2019). Türk Coğrafya Dergisi, (73), 67-78. doi:10.17211/tcd.616796 google scholar
• Eastman, J. R. (2009). IDRISI Taiga guide to GIS and image processing. Clark Labs Clark University, Worcester, MA. google scholar
• Eastman, J. R. (2016). TerrSet geospatial monitoring and modeling sys-tem. Clark University: Worcester, MA, USA. google scholar
• Fang, C., & Wang, J. (2013). A theoretical analysis of interactive coercing effects between urbanization and eco-environment. Chinese Geo-graphical Science, 23(2), 147-162. doi:10.1007/s11769-013-0602-2 google scholar
• Franklin, S., & Walker, C. (2010). Survey methods and practices. Statis-tics Canada. Social Survey Methods Division, Ottawa. google scholar
• Göney, S. (1976). Adana Ovaları I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. google scholar
• Gülersoy, A. E., Çelik, M. A., & Sönmez, M. E. (2014). Tarsus şehrinin alansal gelişimine (1985-2011) ekolojik bakış. Electronic Turkish Studies, 9(2). doi:10.7827/TurkishStudies.6217 google scholar
• Hayır Kanat, M. (2016). Türkiye’nin yerleşme coğrafyası. M. Hayır Kanat (Ed.), Türkiye coğrafyası ve jeopolitiği kitabı içinde (s. 251289): Nobel Yayıncılık. google scholar
• Horning, N. (2004). Selecting the appropriate band combination for an RGB image using Landsat imagery Version 1.0. New York (NY): American Museum of Natural History. Center for Biodiversity and Conservation. google scholar
• Ishtiaque, A., Shrestha, M., & Chhetri, N. (2017). Rapid urban growth in the Kathmandu Valley, Nepal: Monitoring land use land cover dynamics of a himalayan city with landsat imageries. Environments, 4(4), 72. doi:10.3390/environments4040072 google scholar
• Jensen, R. R., & Shumway, J. M. (2010). Sampling our world. In B. Gomez & J. P. Jones III (Eds.), Book Sampling our world (pp. 7790): John Wiley & Sons. google scholar
• Kaya, Ö., & Toroğlu, E. (2015). Kayseri’nin şehirsel gelişiminin izlenmesi ve değişim analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (65), 87-96. doi:10.17211/tcd.37722 google scholar
• Keleş, R. (2017). Kentleşme politikası. (16. bs.): İmge Kitabevi. google scholar
• Kumar, J. A. V., Pathan, S., & Bhanderi, R. (2007). Spatio-temporal analysis for monitoring urban growth-a case study of Indore city. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 35(1), 11-20. doi:10.1007/BF02991829 google scholar
• Lo, L. (2009). Sampling. In R. Kitchin & N. Thrift (Eds.), Book Sam-pling (pp. 1-10): Elsevier. google scholar
• Maktav, D., & Erbek, F. S. (2005). Analysis of urban growth using multi-tem-poral satellite data in Istanbul, Turkey. International journal of Remote sensing, 26(4), 797-810. doi:10.1080/01431160512331316784 google scholar
• Mundia, C. N., & Aniya, M. (2005). Analysis of land use/cover changes and urban expansion of Nairobi city using remote sensing and GIS. International Journal of Remote Sensing, 26(13), 2831-2849. doi:10.1080/01431160500117865 google scholar
• Olğaç, İ., & Doğan, M. (2020). Edirne şehrinin arazi kullanımının zamansal değişimi (1990-2018). Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 26-36. doi:10.33712/mana.710859 google scholar
• Özdemir, H., & Bayrakdar, C. (2007). 16 Kasım 2007 Tuzla Deresi taşkınının nedenleri üzerine bir araştırma (Silivri-İstanbul). Türk Coğrafya Dergisi, (49), 123-139. doi:10.17211/tcd.02208 google scholar
• Resmi Gazete. (2012). On dört ilde büyükşehir belediyesi ve yirmi yedi ilçe kurulması ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun. Erişim Adresi: http://www. mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6360.pdf. google scholar
• Sandal, K. E., & Gürbüz, M. (2003). Mersin şehrinin mekansal gelişimi ve çevresindeki tarım alanlarının amaç dışı kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 117-130. google scholar
• Sargın, S. (2007). Türkiye’de üniversitelerin gelişim süreci ve bölgesel dağılımı. Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Dergisi(5), 133-150. google scholar
• Sönmez, M. E. (2011). Adana şehrinin alansal gelişimi ve yakın çevresinin arazi kullanımında meydana gelen değişimler. Türk Coğrafya Dergisi, (57), 55-69. google scholar
• Sönmez, M. E., & Aytuk, C. (2014). Akyatan Lagünü çevresinde arazi kullanımındaki değişimlerin zamansal incelenmesi ve ekosistem üzerindeki olumsuz etkilerinin belirlenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 25-39. google scholar
• Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de cumhuriyet döneminde kentsel gelişme ve kent planlaması. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, 1-24. google scholar
• Tümertekin, E. (1973). Türkiye’de şehirleşme ve şehirsel fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayınları, İstanbul. google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2000-2020). Nüfus İstatistikleri (ADNKS). Retrieved from https://biruni.tuik.gov.tr/me-das/?kn=95&locale=tr google scholar
• UN. (2018). Revision of world urbanization prospects. United Nations: New York, NY, USA. google scholar
• USGS. (2020). Earth Explorer. Retrieved from https://earthexplorer. usgs.gov/ google scholar
• Wu, Y., Li, S., & Yu, S. (2016). Monitoring urban expansion and its ef-fects on land use and land cover changes in Guangzhou city, China. Environmental Monitoring and Assessment, 188(1), 54. doi:10.1007/ s10661-015-5069-2 google scholar
• WWF. (2020). Akyatan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası. Retrieved from https://www.wwf.org.tr/ne_yapiyoruz/doga_koruma/doal_al- anlar/akyatanyabanhayatgelistirmesahas_/ google scholar
• Yavan, N. (2014). Örneklem ve örnekleme yöntemleri. Y. Arı & İ. Kaya (Eds.), Coğrafya araştırma yöntemleri kitabı içinde (s. 155-174): Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği. google scholar
• Yener, H., Koç, A., & Çoban, H. O. (2006). Uzaktan algılama verilerinde sınıflandırma doğruluğunun belirlenmesi yöntemleri. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri B, 56(2), 71-88. google scholar
• Yiğitbaşıoğlu, H., & Uğur, A. (2010). Burdur Gölü havzasında arazi kullanım özelliklerinden kaynaklanan çevre sorunları. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 2(2), 129-143. doi:10.1501/ Csaum_0000000032 google scholar
• Yüceşahin, M. M., Bayar, R., & Özgür, E. M. (2004). Türkiye’de şehirleşmenin mekansal dağılışı ve değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 2(1), 23-39. doi:10.1501/Cogbil_0000000042 google scholar