“Evet, Sokrates!”in Gölgesinde: Elenkhos Üzerine Bir Soruşturma

Yıl 2022, Sayı: 56, 29 - 54, 05.07.2022

Bahadır Söylemez

https://doi.org/10.26650/arcp.1132896

Öz

Sokrates’in felsefesi, en genel haliyle ifade edilecek olduğunda, “F’lik nedir?” türünden
ortaya atılan sorular çerçevesinde kendisini göstermektedir. Ortaya atılan sorunun
ele alınış biçimi ve bu yolla onunla özdeşleştirilen felsefenin karakterini belirleyen
ise ona atfedilen yöntemdir. Bu yöntem elenkhos’tur. Bu çalışmanın amacı genel
olarak ifade edilecek olursa elenkhos’un çerçevesinin çıkarılmasıdır. Bu bağlamda
temel yol gösterici olarak Platon’un diyalogları ele alınacaktır. Özellikle erken
dönem diyalogları üzerinden Sokratik yöntemin anlaşılması üzerine çalışılacaktır. Bu
anlama çabasının temel ayaklarından birini Platon’un diyalogları ve bu bağlamda
Sokrates’in yaklaşımı oluştururken bir başka temel ayak olaraksa sofistlerin ele
alınmasının bir gereklilik olduğu düşünülmektedir. Sokrates’in ve Platon’un
kendilerini karşılarında konumlandırdıkları sofistler, onların felsefe yapma pratikleri
ve bu pratikleri yönlendiren yöntemlerinin anlaşılmasının Sokrates’in yöntemini
anlamayı kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bu bakımdan Sokrates’in yöntemi olarak
belirlenen elenkhos, sofistlerin yöntemi olarak atfedilen eristik ile olan ilişkisinde
değerlendirilecektir. Elenkhos ve eristiğin temel belirlenimlerinden biri çıkmazlara
(aporia) neden olmalarıdır. Buradan hareketle de bu iki tavrın bu çıkmazlar
karşısındaki konumları açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sokrates, Yöntem, Elenkhos, Çürütme, Eristik, Çıkmaz

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

In the Shadow of “Yes, Socrates!”: An Inquiry into Elenchus

Öz

Socrates’ philosophy as expressed in its most general form manifests itself within
the framework of questions of the type “What is F-ness?” The method is determinant
in the way an asked question is handled and the character of the philosophy that
is identified with it. This method is known as elenchus or the Socratic method. This
study aims to generally explain what elenchus is and how it can be used. Plato and his
dialogues are at the forefront of the sources to look at for understanding the Socratic
method. In particular, understanding the Socratic method will be studied through
Plato’s early dialogues. In this context, while Plato’s dialogues and Socrates’ approach
constitute one of the main pillars of this effort to understand, considering the sophists
as another pillar is also thought to be necessary. Understanding the sophists that
Socrates and Plato positioned themselves against, their philosophizing practices,
and the methods that guide these practices is thought will make understanding the Socratic method easier. In this respect, the Socratic method will be evaluated in terms of its relationship with eristic, which is
attributed to the sophists as their method. One of the main determinations of elenchus and eristic is that they result in aporia
(expression of logical impasse). From this point of view, the study will explain the positions of these two methods and their
attitudes toward aporia. 

Anahtar Kelimeler

Socrates, Method, Elenchus, Refutation, Eristic, Aporia

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Adam, James. Antik Yunan’ın Din Öğretmenleri, çev. Özgüç Orhan, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2019. google scholar
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2015. google scholar
• Allen, Danielle S. Platon Neden Yazdı?, çev. Ayşe Batur, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011. google scholar
• Annas, Julia. Plato the Sceptic, Oxford Studies in Ancient Philosophy / Methods of interpreting Plato and his dialogues içinde, ed. James C. Klagge and Nicholas D. Smith, Oxford University Press, 1992, ss. 43-72. google scholar
• Aristoteles. Metafizik, çev. Y. Gurur Sev, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2015. google scholar
• Audi, Robert. The Cambridge Dictionary of Philosophy, Second Edition, General Editor Robert Audi, Cambridge University Press, Cambridge, 1999. google scholar
• Badiou, Alain. Platon’un Devleti, çev. Savaş Kılıç ve Nihan Özyıldırım, Metis Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Barnes, Jonathan. The Presocratic Philosophers, Routledge, New York, 1982. google scholar
• Benson, Hugh H. “A Note on Eristic and the Socratic Elenchus”, Journal of the History of Philosophy, 27(4), 1989. google scholar
• Blundell, Mary W. Character and Meaning in Plato’s Hippias Minor, Oxford Studies in Ancient Philosophy / Methods of interpreting Plato and his dialogues içinde, ed. James C. Klagge and Nicholas D. Smith, Oxford University Press, 1992, ss. 131-172. google scholar
• Bowe, Geoff S. Platon’un Devlet’i Üzerine Makaleler, Sentez Yayıncılık, Bursa, 2019. google scholar
• Brun, Jean. Platon ve Akademi, çev. İsmail Yerguz, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2007. google scholar
• Capelle, Wilhelm. Sokrates’ten Önce Felsefe, çev. Oğuz Özügül, Pencere Yayınları, İstanbul, 2006. google scholar
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi, Say Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Conford, F. M. Sokrates Öncesi ve Sonrası, çev. A. M. Celâl Şengör ve Senem Onan, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2019. google scholar
• Copleston, Frederick. Platon, çev. Aziz Yardımlı, İdea Yayınevi, İstanbul, 2013. google scholar
• Cornford, F. M. Platon’un Bilgi Kuramı, çev. Ahmet Cevizci, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1989. google scholar
• Denkel, Arda. İlkçağ’da Doğa Felsefeleri, Doğu Batı Yayınları, İstanbul, 2020. google scholar
• Dürüşken, Çiğdem. Antikçağ Felsefesi: Homeros’tan Augistinus’a Bir Düşünce Serüveni, Alfa Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Eco, Umbeto & Fedriga, Riccardo: Felsefe Tarihi 1 Antik Yunan, çev. Leyla Tonguç Basmacı, Alfa Yayınları, 2021. google scholar
• Frede, Michael. Plato’s Arguments and the Dialogue Form, Oxford Studies in Ancient Philosophy / Methods of interpreting Plato and his dialogues içinde, ed. James C. Klagge and Nicholas D. Smith, Oxford University Press, 1992, ss. 201-220. google scholar
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2020. google scholar
• Guthrie, W. K. C. Yunan Felsefe Tarihi-II: Sokrates Öncesi Gelenek Parmenides’ten Demokritos’a, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2019. google scholar
• Guthrie, W. K. C. Yunan Felsefe Tarihi-III: Beşinci Yüzyıl Aydınlanması Sofistler ve Sokrates, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul, 2021. google scholar
• Hegel, G. W. F. Felsefe Tarihi - Thales’ten Platon’a Grek Felsefesi (Cilt 1), çev. Doğan Barış Kılınç, (İstanbul: NotaBene, 2018). google scholar
• Johnson, David M. Xenophon’s Socratic Works, Routledge, New York, 2021. google scholar
• Kranz, Walter. Antik Felsefe, çev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1994. google scholar
• Kraut, Richard. Plato, SEP, Ağustos 1, 2017, (çevrimiçi), https://plato.stanford.edu/entries/plato/, 3 Eylül 2020. google scholar
• Kuçuradi, İoanna. “Sokrates’in Felsefi Araştırma ve Felsefi Eğitim Metodu”, çev. M. Furkan Soltekin, Rehberim Felsefe Eğitime Felsefece Bakışlar içinde, ed. Ahu Tunçel, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, çev. Candan Şentuna, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2021. google scholar
• Mattei, Jean-François. Platon, çev. İsmail Yerguz, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008. google scholar
• Matthews, Gareth. Whatever Became of the Socratic Elenchus? Philosophical Analysis in Plato, Philosophy Compass 4/3 (2009). google scholar
• McPherran, Mark L. “Protagoras”, Ancient Greek Authors içinde, ed. Ward W. Briggs, A Bruccoli Clark Layman Book, 1997, ss. 335-342. google scholar
• Nails, Debra ve Monoson, S. Sara. Socrates, SEP, Eylül 16, 2005, (çevrimiçi), https://plato.stanford.edu/ entries/plato/, 5 Haziran 2022. google scholar
• Nietzsche, Friedrich. Platon Öncesi Filozoflar, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2019. google scholar
• Peters, E. Francis. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, çev. Hakkı Hünler, Paradigma Yayıncılık, İstanbul, 2004. google scholar
• Plato. “Charmides”, Plato Complete Works içinde, ed. John M. Cooper, D. S. Hutchinson, çev. Rosamond Kent Sprague, Hackett Publishing Company, Indianapolis, 1997, ss. 639-664. google scholar
• Plato. “Protagoras”, Plato Complete Works içinde, ed. John M. Cooper, D. S. Hutchinson, çev. Stanley Lombardo and Karen Bell, Hackett Publishing Company, Indianapolis, 1997, ss. 746-791. google scholar
• Platon. Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcöz, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015. google scholar
• Platon. Gorgias, çev. Melih Cevdet Anday, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014. google scholar
• Platon. İon, çev. Tacettin Ünlü, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 261-279. google scholar
• Platon. Kharmides, çev. Tanju Gökçöl, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 299-331. google scholar
• Platon. Lakhes, çev. Tanju Gökçöl, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 333-361. google scholar
• Platon. Protagoras, çev. Tanju Gökçal, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 393-448. google scholar
• Platon. Sofist, çev. Ömer Naci Soykan, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2015. google scholar
• Platon. Sokrates’in Savunması, çev. Teoman Aktürel, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 11-43. google scholar
• Platon. Theaitetos, çev. Macit Gökberk, Diyaloglar içinde, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014, ss. 451-543. google scholar
• Preus, Anthony. Historical Dictionary of Ancient Greek Philosophy, Scarecrow Press, 2007. google scholar
• Reich, Rob. Confusion about the Socratic Method: Socratic Paradoxes and Contemporary Invocations of Socrates, Philosophy of Education Archive, 1998, ss. 68-78. google scholar
• Robinson, Richard. Plato’s Earlier Dialectic, Cornell University Press, New York, 1941. google scholar
• Scott, Gary Alan. Plato’s Socrates As Educator, State University of New York Press, Albany, 2000. google scholar
• Soykan, Ömer Naci. “Giriş”, Platon Sofist içinde, çev. Ömer Naci Soykan, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2015. google scholar
• Söylemez, Bahadır. “Platon ve Hegel’de Diyalektik”, İstanbul Üniversitesi, 2021, (Yüksek Lisans Tezi). google scholar
• Stefou, Konstantinos. Socrates on the Life of Philosophical Inquiry, Springer, 2018. google scholar
• Störig, Hans Joachim. Vedalardan Tractatus’a Dünya Felsefe Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, Say Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
• Taylor, Alfred Edward. Sokrates: İroni, İnfaz, Etik, çev. Mukadder Erkan, Fol Yayınları, Ankara, 2020. google scholar
• Taylor, C. C. W. Socrates A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2019. google scholar
• Taylor, C.C.W., Lee, Mi-Kyoung. The Sophists, SEP, Eylül 30, 2011, (çevrimiçi), https://plato.stanford.edu/ entries/sophists/, 28 Mayıs 2022. google scholar
• Vlastos, Gregory. “The Socratic Elenchus”, The Journal of Philosophy, 79(11), 1982. google scholar
• Weber, Alfred. Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1998. google scholar
• Zaks, Nicolas. Socratic Elenchus in the Sophist, 51/4, apeiron, 2018, s. 371-390. google scholar
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, Say Yayınları, İstanbul, 2017. google scholar