Arthur O. Lovejoy’un “Büyük Varlık Zinciri”nin Kökeni ve Batı Düşüncesindeki İzdüşümleri

Yıl 2022, Sayı: 57, 39 - 62, 04.04.2023

Asım Kaya

https://doi.org/10.26650/arcp.1174687

Öz

Büyük varlık zinciri felsefe tarihinde özellikle ontolojik bir tasvir olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kavram her ne kadar düşünce tarihinde bir “mefhum” olarak yer alsa da 1936’da Arthur Lovejoy tarafından kökenlerine inilmek suretiyle sistematize edilmiş ve düşünce tarihindeki izi Lovejoy’un çalışmasından itibaren daha detaylı olarak sürülebilmiştir. Her düşünürde farklı nüanslarla ele alındığını müşahede ettiğimiz büyük varlık zinciri ana hatlarıyla; cansızlıktan bitkilere oradan sırasıyla hayvanlar ve insanlar alemine daha sonra ise melekler, gayr-ı maddi varlıklar alemi ve nihayetinde ana gaye olan Tanrı’ya değin varlıkları en düşük mertebeden en yüksek mertebeye değin hiyerarşik bir düzene tabi tutan ontolojik bir sistem olarak tanımlanabilir. Çokluk, mertebeleşme ve devamlılık ilkelerinden müteşekkil hiyerarşik bir şema olarak karşımıza çıkan büyük varlık zinciri felsefi, teolojik ve hatta edebi bağlamlarda pek çok filozof ve düşünür tarafından epistemik düzeyde çeşitli problemlere cevap üretebilmek adına etkili bir şekilde kullanılmıştır. Bu bağlamda hakkında Türkçe literatürde çok fazla çalışma olmadığını müşahede ettiğimiz büyük varlık zincirinin, Lovejoy’un ortaya koyduğu prensiplerden hareketle ilk olarak kökenlerini tespit edecek akabinde ise ilgili hiyerarşinin; Antik Dönem, Orta Çağ, Rönesans Dönemi, Aydınlanma Dönemi ve modern zamanda Batı düşüncesindeki etkilerinin izini sürmeye çalışacağız. Bu açıdan bahsi geçen dönemlerde ilgili hiyerarşinin tüm etkilerini ele almak bir makalenin sınırlarını aşacağı için her dönemden bir filozof ve düşünürün görüşlerine yer vermekle yetineceğiz. Böylece “Batı düşüncesi” özelinde nasıl ve hangi amaçlarla kullanıldığını ortaya koymak suretiyle büyük varlık zincirinin düşünce tarihindeki yeri daha net bir şekilde anlaşılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Büyük varlık zinciri, çokluk ilkesi, devamlılık ilkesi, mertebeleşme ilkesi, hiyerarşi

The Origin of Arthur O. Lovejoy’s “Great Chain of Being” and Its Influence on The Western Tradition

Öz

The great chain of being is an ontological description that has long affected the history of philosophy. This conception though, which is known in the history of ideas as a “notion”, was systematized by Arthur Lovejoy in 1936. While the idea has deep roots in philosophy, its effects were more easily traced following Lovejoy’s work. The great chain of being can be described as “the ranking of beings in a chain that rises from inanimate world into the plants, animals, humans and then through angels or immaterial beings towards the ultimate degree which is The God.” The aforementioned hierarchical scheme consists of three main principles, which are the principle of plenitude, the principle of gradation and the principle of continuity. It is worth mention that the same hierarchy was dealt with some different nuances by thinkers in the history of ideas. It has been used effectively by thinkers in many contexts, such as philosophy, theology, and even literature, to solve problems peculiar to their discipline. In this context, we will examine the effect of the great chain of being on Western culture, through the ancient period, Middle Ages, Renaissance era, Age of Enlightenment, and the modern period, following the roots of the chain in the manner forwarded by Lovejoy. In this sense, since dealing with the whole effects of the chain would outstrip the scope of this article, we will confine ourselves to mention just one philosopher’s opinion from every period and their usages of that scheme to demonstrate the importance of the great chain of being on the history of ideas within the Western tradition.

Anahtar Kelimeler

The great chain of being, the principle of plenitude, the principle of gradation, the ptinciple of continuity, hierarchy

Kaynakça

• Abdüddâim, Abdullah: “Silsiletü’l-Vücudi’l-Kübrâ”, Mecelletu’l-Adab, C. 15, No: 1, 1967. google scholar
• Abîd, Ali İmam: Felsefetu Miskeveyh (et-Tabiatu ve’l-İlahiyyetu), 1. bs., el-Mansura, ed-Dâru’l-İslâmiyyetü li’ttiba’ ve’n-Neşr, 2010. google scholar
• Adamson, Thomas: “The Brothers of Sincerity”, International Journal of Ethics, C. 8, No: 4, 1898 google scholar
• Aquinas, Saint Thomas: On the Truth of the Catholic Faith Summa Contra Gentiles Book Two: Creation, çev. James F. Anderson, New York, İmage Books, 1956. google scholar
• Archibald, J. David: Aristotle’s Ladder, Darwin’s Tree: The Evolution of Visual Metaphors for Biological Order, New York, Columbia university press, 2014. google scholar
• Aristoteles: On the Parts of Animals, çev. James G. Lennox, Reprinted., Oxford, Clarendon Press, 2004. google scholar
• ———: Ruh Uzerine, çev. Ömer Aygün, Y. Gurur Sev, 2. bs, İstanbul, Pinhan Yayıncılık, 2019. google scholar
• ———(?): Usulucya (Aristoteles’in Teolojisi) inceleme-çeviri: Cahid Şenel, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi, 2017. google scholar
• Aristotle: The Arabic Version of Aristotle’s Historia Animalium, Book I-X of the Kitāb Al-Hayawān: A Critical Edition with Introduction and Selected Glossary, ed. Lourus S. Filius, Johannes den Heijer, John N. Mattock, Leiden ; Boston, Brill, 2018. google scholar
• Aydın, Hasan: Ortacağda Sozde Aristotelesci Yapıtlar ve “Salt İyi” ya da “Nedenler Kitabı”, İstanbul, Bilim ve Gelecek Kitaplığı, 2018. google scholar
• Bowe, G. S: Plotinus and the Platonic Metaphysical Hierarchy, New York, Global Scholarly, 2004. google scholar
• De Boer, Tjitze Jacobs: The History of Philosophy in Islam, çev. Edward R. Jones B.D., London, Luzac & Co. Ltd, 1903. google scholar
• Duralı, Teoman: “Metinler Işığında Aristoteles’in Canlıyla ve Canlının Evrimiyle İlgili Düşüncelerine Problematik Yaklaşım”, Felsefe Arkivi, No: 24, 2012. google scholar
• Eflâtun: Timaios, çev. Erol Güney, Lütfi Ay, İstanbul, MEB Yayınları, 1989. google scholar
• Hull, David L.: “The Metaphysics of Evolution”, The British Journal for the History of Science, C. 3, No: 4, 1967, s. 309-337. google scholar
• İbn Miskeveyh: El-Fevzu’l-Asğar, Mısır, Matbaatü’s-Saade, 1325. google scholar
• İhvân-ı Safâ: Resailu İhvani’s-Safa ve Hillani’l-Vefa, Kum, Mektebetü’l-İ’lâmi’l-İslâmi, 1405/1985, I-IV. google scholar
• Kaya, Asım: “Teistik Evrimde Anakronizm Sorunu: Cahız ve İbn Miskeveyh Orneği”, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, 2022. google scholar
• Kristeller, Paul Oskar: The Philosophy of Marsilio Ficino, çev. Virginia Conant, Columbia University Press, 1943. google scholar
• Locke, John: İnsanın Anlama Yetisi Uzerine Bir Deneme, C. 2, çev. Meral Delikara Topçu, Ankara, Öteki Yayınevi, 1999. google scholar
• Lovejoy, Arthur O.: Varlık Zinciri: Butuncul Felsefenin Temelleri, çev. Ahmet Demirhan, İstanbul, İnsan Yayınları, 2002. google scholar
• Mahoney, Edward P.: “Lovejoy and the Hierarchy of Being”, Journal of the History of Ideas, C. 48, No: 2, google scholar
• ———: “Metaphysical Foundations of the Hierarchy of Being According to Some Late-Medieval and google scholar
• Renaissance Philosophers”, Philosophies of Existence, Ancient and Medieval, ed. Parwiz Morwedge, New York, Fordham University Press, 1982, s. 165-257. google scholar
• Nasr Seyyid Hüseyin: İslam Kozmoloji Oğretilerine Giriş, çev. Nazife Şişman, İstanbul, İnsan Yayınları, 1985, s.82-86. google scholar
• Platon: Devlet, çev. Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Plotinus: Enneads, çev. Arthur Hilary Armstrong, Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 1989. google scholar
• Ross, W. D: Aristoteles, çev. Ahmet Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2011. google scholar
• Ruse Michael: Monad to Man (The Concept of Progress in Evolutionary Biology), Cambridge, Massachusetts, Harvard Unıversity Press, 2009. google scholar
• Singer, Charles: A History of Biology to About the Year 1900: A General Introduction to the Study of Living google scholar
• Things, Ames, Lowa State University Press, 1989. google scholar
• Smith J. A., W. D. Ross, (ed.): The Works of Aristotle, Oxford, Clarendon Press, 1910. google scholar
• Solinas, Marco: From Aristotle’s Teleology to Darwin’s Genealogy: The Stamp of Inutility, Houndsmill, Palgrave Macmillan, 2015. google scholar
• Şenel, Cahid: Yeni Eflatunculuğun İslam Felsefesine Yansımaları, İstanbul, Dergâh Yayınları, 2018. google scholar
• Şengör, A. M. Celal: Yaşamın Evrimi Fikrinin Darwin Doneminin Sonuna Kadarki Kısa Tarihi, İstanbul, İTÜ Yayınevi, 2004. google scholar
• Torrey, Harry Beal, Frances Felin: “Was Aristotle an Evolutionist?”, The Quarterly Review of Biology, C. 12, No: 1, 1937, s. 1-18. google scholar
• Voltaire, The Philosophical Dictionary, London, Printed for Wynne and Scholey, 45, and James Wallis, 46, Paternoster Row., 1802. google scholar
• Wiener Philip P., (ed.): Dictionary of the History of Ideas Studies of Selected Pivotal Ideas, C. 1, New York, Charles Scribner’s Sons, 1973. google scholar