The Origin and Fundamental Meaning of the Word an-la-m-a-k in the Context of Heidegger

Yıl 2025, Sayı: 62, 108 - 124, 30.06.2025

İbrahim Günaydın

https://doi.org/10.26650/arcp.1644559

Öz

This study aims to reveal the fundamental meaning of the word an-la-m-a-k in Turkish by investigating its origin in the context of Heidegger, and to reveal the ontology of meaning by finding and examining how understanding works and what basic functions it undertakes. This is also a depiction of both the functioning mechanism of language and its capacity to represent the world through a word. In the study, data obtained from classical and contemporary dictionaries through text scanning methods revealed the sound structure and grammatical features of the word an la-m-a-k. Expressions corresponding to the root an of the word an-la-m-a-k were identified. The common points of these expressions were contacted through semantic field analysis, a semantic method. Afterwards, the expressions corresponding to the root an were evaluated based on these common points and subjected to a fundamental interpretative process. As a result of the process, a fundamental meaning was put forward for the root as “that which separates beings from one another, or connects them, or makes their openness clear, or separates one being from another, and reveals the way of being of each of these two beings, or holds together and accumulates beings that are related to each other, and when the time comes, removes the concealment of beings by relating them to other beings.” In the context of fundamental meaning, the following determination has been made regarding the ontology of meaning: “The forms of existence of beings are noticed and associated within a context where relationality is established, and the anlam as a product of an-la-m-a-k is revealed by itself or is revealed by someone. This is the essence of an-la-m-a-k ”

Anahtar Kelimeler

Ontology , meaning , philosophical semantics , an-la-m-a-k , fundamental meaning

Heidegger Bağlamında An-la-m-a-k Sözcüğünün Kökeni ve Fundamental Anlamı

Öz

Bu çalışma, Heidegger Bağlamında Türkçede an-la-m-a-k sözcüğünün kökenini araştırarak fundamental anlamını ortaya koymayı ve bu doğrultuda anlama’nın nasıl işlediğini ve hangi temel işlevleri üstlendiğini bulup inceleyerek anlam’ın ontolojisini açığa çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaç, aynı zamanda bir sözcük aracılığıyla dilin dünyanın anlatılabilirliğine dair kapasitesinin bir betimi olmakla beraber dilin dünyayı nasıl kavradığının anlaşılmasını da imlemektedir. Çalışmada, klasik ve çağdaş sözlüklerden metin tarama yöntemiyle elde edilen veriler kullanılarak an-la-m-a-k sözcüğünün ses yapısı ve dil bilgisi özellikleri ortaya çıkarılmıştır. An-la-m-a-k sözcüğünün kökü an’a karşılık gelen ifadeler tespit edilip anlam bilimsel bir yöntem olan semantik alan analiziyle, bu ifadelerin ortak nok talarına değinilmiştir. Sonrasında bu ortak noktalar üzerinden an köküne karşılık gelen ifadeler, değerlendirilerek felsefi semantik bir sürece tabi kılınmıştır. Sürecin neticesinde kök için “var-olanları birbirinden ayıran ya da onları birbirine bağlayan veya onların açıklıklarını belirginleştiren yahut da bir var-olanı diğer bir var-olandan ayırarak bu iki var-olanın her birinin var-olma biçimini açığa çıkartan veya da birbirleriyle ilişkili olan var-olanları bir arada tutup biriktiren ve yeri geldiğinde onları başka var-olanlarla ilişkilendirerek söz konusu var-olanların örtük durumların kaldıran şey” şeklinde fundamental bir anlam ortaya konulmuştur. Bu fundamental anlam bağlamında anlam’ın ontolojisine dair şu tespit yapılmıştır: “Var-olanların var-olma biçimleri ilişkiselliğin kurulu olduğu bir bağlam içinde fark edilip ilişkilendirilerek belirginleştirilir ve an-la-m-a’nın ürünü olarak an-la-m orada açığa çıkar(tılır). İşte bu açığa çık(art)ma, an-la-m-a’nın özüdür.”

Anahtar Kelimeler

oloji , anlam , felsefi semantik , an-la-m-a-k , fundamental anlam

Kaynakça

• Ata, Aysu. “Derleme Sözlüğü’nde Geçen En Eski Türkçe Kelimeler”. Türkoloji Dergisi, 13/1, (2000), 67-97. google scholar
• Aksan, Doğan. Anlambilim Anlambilimin Konuları ve Türk Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 1997. google scholar
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük I. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2010. google scholar
• Babür, Saffet. “Heidegger’den Aristoteles Öğrenmek ya da Aristoteles’ten Heidegger Öğrenmek?”. Cogito, 77, (2014), 181. google scholar
• Baudart, Anne, Chenet, François vd. Felsefe Tarihi: Kurucu Düşünürler I, çev. İsmail Yerguz, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012. google scholar
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük I. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007. google scholar
• Çakmak, Cengiz. “Wittgenstein’da Dil ve Felsefe İlişkisi”. Felsefe Arkivi, 30, (1997)141-151. google scholar
• el-Endülüsi, Ebû Hâyyan. Kitâbü’l-İdrâk li-lisâni’l-Etrâk. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1891. google scholar
• Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Kişisel Yayınlar, 1999. google scholar
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007. google scholar
• Günaydın, İbrahim. “Eleştirel Bir Deneme: Heidegger’in Düşüncesi Bağlamında “Logos”a Dair Yeni Bir Karakterizasyon”. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 21/2, (2022). 670-697. https://doi.org/10.20981/kaygi.1085365. google scholar
• Hadot, Pierre. Wittgenstein ve Dilin Sınırları. Ankara: Doğu Batı, 2011. google scholar
• Hegel, Georg Wilhem Friedrich. Felsefe Tarihi: Platon’dan Ortaçağ Felsefesine II. Çeviren Doğan Barış Kılıç. İstanbul: Notabene Yayınları, 2019. google scholar
• Heidegger, Martin. (2008). Varlık ve Zaman. Çeviren Kaan Harun Ökten. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008. google scholar
• Heidegger, Martin. Sein und Zeit. Tubingen: Max Nieyemer Verlag, 1953. google scholar
• Hengirmen, Mehmet. Dil Bilgisi ve Dil Bilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi, 1999. google scholar
• Hepçilingirler, Feyza. Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005. google scholar
• https://www.etymonline.com/word/bottom#etymonline_v_15649. Erişim Tarihi: 10 Temmuz 2024. google scholar
• https://www.etymonline.com/word/fundament#etymonline_v_14252. Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2024. google scholar
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992. google scholar
• Kranz, Walther. Antik Felsefe. çev. Suad Y. Baydur. İstanbul: Sosyal, 1994. google scholar
• Mahmud, Kâşgarlı. Dîvânü lugâti’t-Türk. İstanbul: Dâru’l-hilâfe-i ulyâ, 1914. google scholar
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993. google scholar
• Parlatır, İsmail, Gözüaydın, Nevzat. Türkçe Sözlük I. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1998. google scholar
• Paşa, Ahmed Vefik. Lehce-i Osmânî. 1. İstanbul: Cemiyyet-i Tedrise-i Osmânîye, 1891. google scholar
• Püsküllüoğlu, Ali. Öz Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2002. google scholar
• Sâmi, Şemseddin. Kâmûs-i Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1900. google scholar
• Soykan, Ömer Naci. Felsefe ve dil Wittgenstein üstüne bir araştırma. İstanbul: MVT, 2006. google scholar
• Tietze, Andreas. Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati I. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 2016. google scholar
• Uzun, G. L. (2024). https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/anlambilim. Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2024. google scholar
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi, 1998. google scholar Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico Philosophicus. Çeviren Oruç Auroba. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996. google scholar
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefi soruşturmalar. Çeviren Deniz Kanıt. İstanbul: Küreyel Yayınları, 1998. google scholar