A New Method of Legal Reasoning in the Ḥanafī School: Intra- Madhhab Talfīq

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 669 - 695, 30.09.2022

Burak Ergin

https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1109679

Öz

Legal reasoning in the Ḥanafī School happened using various methods such as qiyas [analogy], istihsan [consideration of juristic preference], and takhrīj [deduction]. Another method is intra-madhhab talfıq [amalgamation]. Intramadhhab talfīq involves the creation of a new view by combining the views of two scholars within the same madhhab who’d expressed opposing views to one another. As stated in the relevant literature, intra-madhhab talfīq was used by the chief qadi of Damascus Tarsūsī in the 14th century as a method of legal reasoning. Qāsim b. Qatlūbaghā, who lived a century after Tarsūsī, criticized some muftis who proclaimed fatwās using talfīq as a method of legal reasoning, stating talfīq to be an invalid legal method. As for the 16th century, Shelebī and Ibn Nujaym used talfīq similar to Tarsūsī to solve certain issues related to endowments. By the 17th century, two jurists of the period, Shurunbulālī and Ibn Bīrī, touched upon this issue deeply in the treatises they wrote on the subject of moving from one madhab to another and talfīq. Both scholars objected to talfīq, stated this method to be unusable for solving fiqh issues. Another Ḥanafī scholar, Ibn ‘Ābidīn, tried to distinguish between intra-madhhab and inter-madhab. Therefore, this study examines the historical course of the debates on whether or not intra-madhhab talfiq is a usable method of jurisprudence with respect to the Ḥanafī School as well as its status during the Ottoman era.

Anahtar Kelimeler

Method, legal reasoning, intra-madhhab talfīq, Tarsūsī, Shurunbulālī, Ibn Bīrī, Ibn ‘Ābidīn

Hanefi Mezhebinde Yeni Bir İstidlal Yöntemi: Mezheb İçi Telfik

Öz

Hanefi mezhebi içerisinde fıkhî istidlal; kıyas, istihsân tahriç gibi yöntemler kullanılarak gerçekleşmektedir. Bu yöntemlerden biri de mezheb içi telfiktir. Mezheb içi telfik aynı mezheb içerisinde birbirine muhalif görüş beyan eden iki âlimin görüşünün birleştirilmesiyle her iki âlimin de söylemediği üçüncü yeni bir görüş ihdas edilmesi anlamına gelir. İlgili literatürde ifade edildiği üzere mezheb içi telfik, 8./14. yy.’dan itibaren fıkhi bir istidlal yöntemi olarak Şam baş kadılığı yapan Tarsûsî tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Ondan bir asır sonra Kasım b. Kutluboğa, mezheb içi telfiki kullanmak suretiyle fetva veren bazı müftüleri eleştirmiş ve bunun geçerli bir yöntem olamayacağını ifade etmiştir. 10./16. yy.’a gelindiğinde İbn Nüceym ve İbnü’ş-Şelebî mezheb içi telfiki kullanmak suretiyle vakıfla ilgili bazı fıkhî problemleri çözüme kavuşturmuştur. 11./17. yy.’a gelindiğine dönemin iki fakihi Şürünbülâlî ve Pîrîzâde mezhepler arası intikal ve telfik konusuyla ilgili telif ettikleri risalelerinde bu meseleye derinlemesine ele almışlardır. Her iki âlim de bu yöntemi eleştirmişler ve bunun fıkhi meselelerin çözümünde kullanılamayacağını ifade etmişlerdir. Mezheb içi telfikle ilgili tartışmaları göz önünde bulunduran İbn Âbidîn, mezheb içi telfiki, mezhepler arası telfikten ayırmaya çalışmıştır. Dolayısıyla bu çalışma Hanefi mezhebine göre mezheb içi telfikin fıkhî bir istidlal yöntemi olup olamayacağı üzerine yapılan tartışmaların tarihî seyrini ve Osmanlılar dönemindeki durumunu kronolojik açıdan incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Yöntem, fıkhî istidlal, mezheb içi telfik, Tarsûsî, Şürünbülâlî, Pîrîzâde, İbn Âbidîn

Kaynakça

• Abdülazim, Muhammed b. Mekkî Hanefî el-Rumî el-Bağdadî. el-Kavlü’s-sedid fî ba’dı mesaili’l-ictihadi ve’t-taklid. thk. Casim b. Muhammed Yasin, Adnan b. Salim Rumî. Kuveyt, Şirketü’s-Semâha, 1433/2012. google scholar
• Birgivî, Muhammed b. Pir Ali. Resâilü’l-Birgivî. nşr. Ahmed Hâdî el-Kassâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2011. google scholar
• Burhaneddin Buhari, (Burhânü’ş-şeria) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz Buhari Merginani. Muhitü’l- Burhani. thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî. Darü’l-Kütübü’l-ilmiye, Beyrut, (2004), 1-9. google scholar
• Demirtaş, Emrah - İbrahim Sizgen. “İslam Hukukunda Telfîk Nazariyyesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/1, (2018), 535-567. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuilah/issue/38146/440730 google scholar
• Dumlu, Emrullah. “XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivîzâde, Birgivî)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi (İLTED), 44, (2015), 303-337. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilted/issue/28827 google scholar
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin el-İmadî. Risâle fî cevâzi vakfi’n-nukûd, thk. Ebü’l-Eşbal Sagir Ahmed Şagif el-Bakistani. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1417/1997. google scholar
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin el-İmadî, Şeyhü’l-İslam Ebüssu’ud Efendi fetvaları = Fetava-yı Ebüssuud Efendi hazırlayan: Ahmet Akgündüz, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2018. google scholar
• Ebussuûd Efendi. Ma’ruzat. Hazırlayan: Pehlul Düzenli. İstanbul: Klasik, 2013. google scholar
• Emîr Padişah, Muhammed Emîr el-Huseyni el-Hanefi el-Horâsânî el-Buhârî el-Mekkî. Teysiru’t-Tahrîr. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’s-selâm, 1435/2014. google scholar
• Ferganî, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî. Fetâvâ Kâdîhan. İtena, Salim Mustafa el-Bedrî. 3 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiye, 2009. google scholar
• Gümüşoğlu, Hasan. Fıkhî Mezhepler Tarihi İçtihad-Taklid-Telfik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2016. google scholar
• Hassâf, Ebu Bekir Ahmed b. Ömer eş-Şeybânî. Kitâbu Ahkâmi’l-evkaf. Kahire: Mektebetü’s-sekafetü’d-diniyye, ts. google scholar
• İbnü’l-İmâd, Ebü>l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İmâd b. Muhammed Akfehsî. Tevkifü’l-hükkam ala gavamizi’l-ahkâm. thk. Nusayr Hıdır Süleyman eş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2005. google scholar
• İbnü’ş-Şelebî, Ahmed b. Yunus b. Muhammed es-Suûdî. Fetâvâ İbni’ş-Şelebî. thk. İmâd b. Muhammed b. Nayif el-Cenâbî el-Kahtânî. 1. Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018. google scholar
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Ukudü’d-dürriyye fî tenkihi’l-fetava’l-Hamidiyye. 1 Cilt. Dârü’l-Marife, ts. google scholar
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısri Hanefi. el-Bahrü’r-raik şerhu Kenzi’d-dekaik. thk. Zekeriyyâ Umeyrat. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1434/2013. google scholar
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısri Hanefi. Resailu İbn Nüceym el-iktisadiyye = er-Resailü’z-Zeyniyye fî mezhebi’l-Hanefiyye, thk. Muhammed Ahmed es- Serrac. Ali Cum’a Muhammed. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1419-1420/1998-1999. google scholar
• Kasım bin Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Kutluboğa b. Abdullah. Mûcebâtü’l-ahkâm ve vâkı’âtü’l-eyyâm. thk. Muhammed Suûd el-Maînî. Bağdad: Matbaatü’l-İrşad, 1983. google scholar
• Kasım bin Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kasım b. Kutluboğa b. Abdullah. et-Tashîh ve’t-tercîh alâ muhtasari’l-kudûrî. thk. Dayâ Yunus. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1435/2014. google scholar
• Krawietz, Birgit. “Cut and Paste in Legal Rules: Designing Islamic Norms with Talfiq”. Die Welt desIslams 42/ 1 (2002): 3-40. https://www.jstor.org/stable/1571293 google scholar
• Kahya, Hatice Kübra. İstibdal Uygulamaları Işığında Osmanlı Vakıf Hukukunun Dönüşümü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021. google scholar
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed el-Hanefi. Bedaiü’s-sanai’ fî tertibi’ş-şerai’, zabt. thk. ve’t-tashih: Muhammed Muhammed Tamir vd. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-hadis, 2005. google scholar
• Kaya, Eyyüp Said. Mezheblerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlâl. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp google scholar
• Khanjanov, Shahin, Memlükler Dönemi Hanefilerinde İçtihad ve Taklid Tartışmaları. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021. google scholar
• Köksal, İsmail. “Osmanlı Devleti’nde Resmi-Gayri Resmi Fıkhi Mezhepler ve Telfik”. İslâmî AraştırmalarDergisi 3-4 (1999), 325-330. http://isamveri.org/pdfdrg/D00064/1999_3-4/1999_3- 4_KOKSALI.pdf google scholar
• Leknevî, Ebü’l-Hasenat Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevaidü’l-behiyye fî teracimi’l-Hanefiyye. tashih ve talik Muhammed Bedreddin Ebû Firas en-Na’sani. Kahire, Matbaatü’s-Saade, 1324. google scholar
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedi. thk. Muhammed Adnan Derviş. 2 Cilt. Beyrut, ts. google scholar
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdud. el-İhtiyâr li-ta’lili’l-Muhtâr. thk. Beşşâr Bekrî. 1 Cilt. Dımeş: Daru’l-Kuba, ts. google scholar
• Nâblusî, Abdülganî b. İsmâîl b. Abdilganî el-Hanefî. Hulâşatü ’t-tahkıkfî beyâni hükmi ’t-taklîdve ’t-telfîk. thk. Ziyâü’l-Hakk Ebû Bekir Mustafa Cûra Kahire: Dâru’l-İhsân, 2016. google scholar
• Uteybî, Gâzî bin Mürşid bin Halef. “et-Telfîk beyne’l-Mezâhibi’l-Fıkhiyye ve Alâkatuhu bi-Teysîri’l-Fetvâ”. ts. https://ia904506.us.archive.org/17/items/fiqh06001/fiqh06700.pdf google scholar
• Pîrîzâde, Burhânüddîn İbrâhîm b. Hüseyn b. Ahmed. Keşf ve’t-Tetkîk li-Şerhi Gâyeti’t-Tahkîkfî Men’i’t-Telfîk fî’t-Taklîd. “Pîrîzâde’nin el-Keşf ve’t-Tetkîk li-Şerhi Gâyeti’t-Tahkîk fî Men’i’t-Telfîk fî’t-Taklîd Adlı Eserinin Tahkîkli Neşri ve Tahlili”. thk. Hasan Özer. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 36 (Ekim 2020), 443-482. http://www.islamhukuku.com/Sayilar.aspx google scholar
• Pîrîzâde, Burhânüddîn İbrâhîm b. Hüseyn b. Ahmed. Risâletü Gâyeti’t-Tahkîkfî ‘Ademi Cevâci’t-Telfîk fi’t-Taklîd. “Pîrîzâde İbrâhim’in Risâletü Gâyeti’t-Tahkîk fî ‘Ademi Cevâci’t-Telfîk fi’t- Taklîd Adlı Eserinin Tahkikli Neşri ve Tercümesi”. thk. Hasan Özer. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (Haziran 2020), 138-155. https://doi.org/10.5281/zenodo.3904499 google scholar
• Sezer, Mehmet Ali. “Telfîk ve Hükmü = Talfiq and Its Provisions”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research 63/1 (Nisan, 2019), 1289-1297. http://isamveri.org/pdfdrg/ D03416/2019_63/2019_63_SEZERMA.pdf google scholar
• Sübkî, Ebü’l-Hasen Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm el-Ensârî el-Hazrecî. Fetâvâ’s-Sübkî. itena bihi; Muhammed Abdüsselam Şahin. 1 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1424/2004. google scholar
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî el-Vefâî el-Mısrî. Mecmûu resâili’l-allâme eş-Şürünbâlî = Tahkikatü’l-kudsiyye ve’n-nefehatü’r-rahmaniyyetü’l-haseniyye fi mezhebi’s- sadeti’l-Hanefiyye. thk. Ahmed Fevvaz el-Humeyyir, Tarık Muhammed Sîreni Muhammed Abdurrahman el-Hatib. 1 Cilt. İstanbul: Darü’l-Lübâb, 1438/2017. google scholar
• Tahirov, Sayit. “İslam Hukukunda Telfik, Çeşitleri ve Hükmü”.Yeni Türkiye Dergisi 98 (2017), 469-486. http:// isamveri.org/pdfdrg/D01266/2017_98/2017_98_TAHIROVS.pdf google scholar
• Tarsûsî, Ebû İshâk Necmüddîn İbrâhîm b. Alî b. Ahmed. el-Fetava’t-Tarsusiyye = Enfa’ü’l-vesail ila tahriri’l-mesail. thk. Abdullah Nezir Ahmed Mizzi. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2014. google scholar
• Zuhayli, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâm ve Edilletuhu. 1. Cilt. Dımaşk: Daru’Fikr, ts. google scholar