Kabz Öncesi Tasarruf ve Hasar Hükümleri Bağlamında Mecelle ve Fransız Medeni Kanunu Mukayesesi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 171 - 198, 27.03.2024

İlknur Yaşar Bilicioğlu

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1280695

Öz

Bu makalede Mecelle’nin satım akdi için öngördüğü kabz öncesi tasarruf ve hasar hükümleri, Fransız Medeni Kanunu’nun hükümleriyle karşılaştırılacaktır. Ardından tadil komisyonlarının kabz hükümleri odaklı çalışmaları, Fransız Medeni Kanunu’yla paralellikleri bakımından incelenecektir. Mecelle’nin maruz kaldığı eleştiriler Fransız Medeni Kanunu’yla dayatılan hukuk tasavvuruyla yakından ilgilidir. Mecelle, kabz öncesi tasarruf ve hasar hükümleri bakımından yürürlüğü sürecinde ve sonrasında çokça eleştirilmiştir. Özellikle menkul malın satışının sınırlanması ve hasarın satıcıya bırakılması, ticaret hukukundaki işleyiş açısından ciddi bir sorun olarak algılanmıştır. Fransız Medeni Kanunu ise malın yeni bir satışa konu olması için teslim şartından söz etmez, satışlarda mülkiyetle birlikte hasar sorumluluğu da doğrudan müşteriye geçer. Bu yüzden Fransız Medeni Kanunu özellikle fazla ticaret yapan satıcı için çok daha risksiz ve kazançlı mukavele imkânı verir. Müşteri ise malla birlikte, bedelini de kaybetme riskiyle yüzleşir. Kabz hükümlerinin önce ecnebiler, ardından Batı hukuk tasavvurunu benimseyen Osmanlı hukukçuları eliyle eleştirildiğini, nihayet tadil sürecinde dört mezhebin fetvalarından istifade edilerek çağın ihtiyaçlarını karşılayamadığı iddia edilen diğer hükümlerle birlikte kabz hükümlerinin tadiline girişildiğini söyleyebiliriz. Bu çalışma Mecelle’nin tadil ihtiyacını Hanefi mezhebi sınırları bakımından tartışmak yerine, Fransız Medeni Kanunu’nun işlevi ve iktisadi kabulleri açısından inceleme denemesinden ibarettir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mecelle, Fransız Medeni Kanunu, Satım Akdi, Tasarruf, Zarar, Hasar, Tadil

A Comparison of the Mecelle and the French Civil Code in the Context of the Pre-Delivery Right of Disposition and Damages Provisions

Öz

This article focuses on the pre-delivery disposition and damage provisions stipulated by the Mecelle (Ottoman Empire’s Islamic civil code) for sales contracts and compares them with the French Civil Code. The study then examines the works of the amendment commissions that focus on provisions for disposition and damages in terms of their connection with the French Civil Code. The criticisms that the Mecelle has been exposed to are closely related to the legal concept imposed by the French Civil Code. The Mecelle has been heavily criticized both during and after its implementation in terms of pre-delivery disposition and damage provisions. The fact that the Mecelle especially limited the sale of movable goods and left responsibility for damages to the seller was perceived as a serious problem in terms of the functioning of commercial law. The French Civil Code makes no mention of the delivery condition for goods being subjected to a new sale. Therefore, the French Civil Code provides a much more risk-free and profitable contract opportunity, especially for the trader. On the other hand, the customer faces the risk of losing the price sum along with the goods. The provisions on disposition and damage can be said to have been first criticized foreigners, then by Ottoman jurists who’d adopted Western legal concepts before finally making use of the fatwas of the four schools to amend the provisions on disposition alongside other provisions that were claimed to not meet the needs of the age. This study consists of an attempt to examine the need for amending the Mecelle in terms of the function and economic acceptances of its civil code rather than discussing the boundaries of the Hanafi school.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Mecelle, French Civil Code, Sales Contract, Right of Disposition, Damage, Amendments

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. İslâm ve Osmanlı Hukûku Külliyâtı: Özel Hukuk-II. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2012. google scholar
• Akgündüz, Ahmed. “1920-1924 Yılları Arasında Yapılan Mecelle Ta’dilleri ve Mezheplerarası MukayeseUygulaması”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu. ed. Fethullah Soyubelli. Bursa: Bursa Kültür A.Ş., 2021, 25-84. google scholar
• Akman, Ahmet. İslâm Hukukunda Akdî Mesuliyet ve Tazminat: Türk Borçlar Hukuku Mukayeseli. Ankara: Adalet Yayınevi, 2019. google scholar
• Akman, Ahmet. “İslam Hukuku, Mecelle ve Türk Hukukunda Beğenme Şartıyla Satış Üzerine Bir İnceleme”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 63/1 (2022), 211-246. google scholar
• Ali Haydar. Dürerü’l-Hükkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkam: Kavaid-i Külliye. İstanbul: Alem Matbaası, 1313. google scholar
• Ali Haydar. Min Düreri’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm: Kitabü’l-Buyu‘. Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası, 1310. google scholar
• Ansay, Sabri Şakir. “Menkul Mallarda Mülkiyetin ve Hasarın İntikali Hakkında Muhtelif Sistemler Arasında Bir Mukayese”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/1 (1953), 450-456. google scholar
• Apaydın, H. Yunus. “Kabz”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 2011. 24/45-49. google scholar
• Arslanlı, Halil. “Mecellede Hasar”. Journal of Istanbul University Law Faculty. 14/1-2 (Eylül 2011), 248-271. google scholar
• Asal, Barkın. Yasalaştırma: Kodifikasyon Teorisi ve Politikası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013. google scholar
• Atalay, Arif. İslam Ticaret Hukukunda Teslim Tesellüm. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2016. google scholar
• Atıf Bey. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye: Şerhu Kitabü’l-Buyu’. Dersaadet: Mahmut Bey, 1318. google scholar
• Aust, Helmut Philipp. “From Diplomat to Academic Activist: Andre Mandelstam and the History of Human Rights”. The European Journal of International Law. 25/4 (2014), 1105-1121. google scholar
• Aydın, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Hars Yayıncılık, 2005. google scholar
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV, 2003. 28/231-235. google scholar
• Aydın, Mehmet Âkif. “Mecelle’nin Hazırlanışı”. Osmanlı Araştırmaları. 9/9 (Haz. 1989), 31-50. google scholar
• Bedir, Mürteza. “Osman el-Bettî”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV, 2007. 33/459-460. google scholar
• Cemaleddin. “Mukayese-i Kavânîn-i Medenlyye Mecelle-i Ahkâm-ı Adllyye-Fransa Kanûn-ı Medenisi Kitâb’ül-Büyû‘”. çev. Seda Örsten Esirgen. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 61/2 (2012), 809-818. google scholar
• Demirci, Abdullah. “İslam Borçlar Hukukunda Kabzin Sorumluluğa Etkisi”. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 4/7 (Nisan 2021), 123-145. google scholar
• Ebül’ulâ Mardin. Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. Ankara: TDV, 2009. google scholar
• Ebül’ulâ Mardin. “Mecelle”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basimevi, 1970. 7/433-436. google scholar
• Erdem, Sami. “Oryantalizmden Anlamaya: İngilizce Literatürde Mecelle Algisi”. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 24/48 (2020/1), 1-35. google scholar
• Esirgen, Seda Örsten. “Mecelle ve Fransiz Medeni Kanunu Çerçevesinde Vekalet Sözleşmesi”. Ankara Barosu Dergisi. 1 (2013), 167-184. google scholar
• Esirgen, Seda Örsten. “Osmanli Devleti’nde Medeni Kanun Tartişmalari: Mecelle mi, Fransiz Medeni Kanunu mu?”. OTAM. 29 (Bahar 2011), 31-48. google scholar
• “French Civil Code”. The Napoleon Series. Erişim: 23 Mayis 23. https://www.napoleon-series.org/research/ government/code/book3/c_general.html google scholar
• Gedikli, Fethi-Onat, İbrahim Enes. “İkinci Meşrutiyetten Sonra Mecelle Cemiyetinin Tekrar Kurulma Süreci”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu. ed. Fethullah Soyubelli. Bursa: Bursa Kültür A.Ş., 2021. 419-426. google scholar
• Gür, A. Refik. Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle. İstanbul: Sebil, 1993. google scholar
• Hacı Reşid Paşa. Ruhu’l-Mecelle: Kitabü’l-Buyu‘un Şerhidir. Darü’l-Hilafeti’l-âliyye: Tercüman-i Hakikat Matbaası, 1327. google scholar
• Halil Cemaleddin ve Hrand Asadur. Ecânibin Memâlik-i Osmaniyede Haiz Oldukları İmtiyazat-ı Adliye. Dersaadet: Hukuk Matbaası, 1331. google scholar
• “Hukuk Reformu Metinleri 15: Mecelle’nin Tadiline Dair Mişon Ventura’nın Mektubu, Yusuf Ziya Özer’in Beyanatı (Ekim 1920)”. Haz. Mehmet Emir Bayraktar-Muammer Fatih Öztürk. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 29 (Bahar 2020), 289-299. google scholar
• “Hukuk Reformu Metinleri 16: Mişon Ventura’nın Kaleminden Türkiye’de Roma Hukuku Öğretimi ve Mukayeseli Hukukun İşlevi (1912)”. Haz. Ali Âdem Yörük-Rıdvan Abdurrahman Demirtaş. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 29 (Bahar 2020), 301-316. google scholar
• İbrahim İhsan. “Ticaret Kanunnamemiz”. İstişare. (21 Kanunisani 1324), 19/865-869. google scholar
• “İhzar-ı Kavânin Komisyonları”. Ceride-i Adliye. Ağustos 1332, 149/65-68. google scholar
• “İhzâr-ı Kavânin Komisyonlarının Ahkâm-ı Şahsiye ve Vâcibât Komisyonları Müzâkerâtına Dair Zabıtlar”. Ceride-i Adliye. Ağustos, Eylül, Teşrinievvel 1339. 13-14-15 İlavesi/1-144. google scholar
• Kaşıkçı, Osman. İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle. İstanbul: OSAV, 1997. google scholar
• Kenanoğlu, M. Macit. Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku. Ankara: Lotus, 2005. google scholar
• Kılınç, A. ve Karakaya, H. “Batılı Devletlerin Karma Ticaret Mahkemelerinde Mecelle’nin Uygulanmasına Yönelik Eleştirilerinin Değerlendirilmesi”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 2/1 (2022), 59-89. google scholar
• Kıylık, Mustafa Harun. “Mecelle’ye Giden Yolda Ahmed Cevdet Paşa ve Mücadelesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi (2020), 35/475-507. google scholar
• Kisbet, Mustafa. İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Malın Kabz ve Teslimi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010. google scholar
• Koçak, Zeki. “Hukuk Tekniği Açısından Mecelle’ye Yapılan Eleştiriler ve Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 19/2 (2015), 27-48. google scholar
• Kod Sivil yani Fransa Kanun-i Medenisi yahut Hukuk-i Adiye Kanunnamesi. ter. Nuzret Hilmi. İstanbul: Dikran Karabtiyan Matbaası, 1303. google scholar
• Küçük Hamdi. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyemize Reva Görülen Muâhezeyi Müdafaa”. Beyanü’l-Hak. 2/48 (11 Safer 1328/8 Şubat 325), 1024-1026. google scholar
• Küçük Hamdi. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyemize Reva Görülen Muâhezeyi Müdafaa”. Beyanü’l-Hak. 2/49 (18 Safer 1328/15 Şubat 325), 1035-1039. google scholar
• Küçük Hamdi. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyemize Reva Görülen Muâhezeyi Müdafaa”. Beyanü’l-Hak 2/50 (25 Safer 1328/22 Şubat 325), 1051-1054. google scholar
• Küçük Hamdi. “Mecelle-i Ahmkâm-ı Adliyemize Reva Görülen Muâhezeyi Müdafaa”. Beyanü’l-Hak. 2/53 (16 Rebiülevvel 1328/15 Mart 326), 1100-1102. google scholar
• Mandelstam, Andre. La Justice Ottomane: Dans SesRapports Avec LesPuissancesEtrangeres. ed. A. Pedone. Paris: Libraire de la cour d’appel et de l’ordre des avocats, 1911. google scholar
• “Mecelle Encümeninin Kitabü’l-Buyu‘a Ait Tetkikatı”. Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası. 1341. 11/54-64, 82-89, 161-178. google scholar
• “Mecelle Tadilat Komisyonu Tarafından Kitabü’l-Buyu‘ Tadilâtına Dair Tanzim Edilen Rapor”. Ceride-iAdliye. Ağustos 1340, 25/894-902. google scholar
• Mehmed Arif. “Hükumet-i Ecnebiye ile Münasebatında Mehakim-i Osmaniye”. İlm-i Hukuk ve Mukayese-i Kavanin Mecmuası. 1/2 (İstanbul: Hilal Matbaası, 1325), 180-185. google scholar
• Mehmed Celaleddin. Hukuk-i Ticaret Dersleri. Dersaadet: Sabah Matbaası, 1329. google scholar
• Oruç, Murat. Satış Sözleşmesinde Riskin Geçişi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015. google scholar
• Talat, Mehmet. “Eski ve Yeni Kanunların Yekdiğeriyle Karşılaştırılması”. Hukuki Bilgiler Mecmuası. 3 (Teşrinisani 1926), 141-145. google scholar
• “The Civil Code”. The Napoleon Series. Erişim: 19 Nisan 2023. https://www.napoleon-series.org/government/ code-napoleon google scholar
• Tuncer, Ali, Satış Sözleşmesinde Hasarın Geçişi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
• Türcan, Talip. “İslam ve Türk Borçlar Hukukuna Göre Satım Sözleşmesinde Hasarın Geçişi Sorunu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 1 (2003), 167-186. google scholar
• Uğur, Seyit Mehmet. “Mezhep İçi Tercih Açısından Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (Haziran 2018), 233-257. google scholar
• Ünal, Elif. Satış Sözleşmesinde Hasarın Geçişi. İzmir: İzmir Ekonomi Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021. google scholar
• Ventura, Mişon. Mukayese-i Kavanin-i Medeniye. Dersaadet: Kanaat Matbaası, 1330. google scholar
• Ventura, Mişon. “Serbestî-i Mukavelât”. Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası. Mart 1332. 1/50-70. google scholar
• Ventura, Mişon. “Serbestî-i Mukavelât”. haz. Mert Burak Ersan. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları. 30 (Güz 2020), 247-266. google scholar
• Yaşar Bilicioğlu, İlknur. “A Comparison of Majalla’s Kitab al-Buyu‘ and the French Civil Code”. Rize İlahiyat Dergisi. 23 (Nisan 2023), 1-18. google scholar
• Yıldız, Talha. “Mecelle ve Code Civil’deki Haksız Fiilin Mukayesesi”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi. 27 (Temmuz, 2016), 845-860. google scholar
• Yıldız, Talha. “Kanunlaştırma Hareketlerini Tetikleyen Sebepler Açısından Mecelle ile Code Civil’in Mukayesesi”. Uluslararası Mecelle Sempozyumu Türkçe Tebliğleri Elektronik Kitabı 25-27 Ekim 2017, Bursa. Ankara: Türkiye Adalet Akademisi, 651-664. google scholar