Hocaya Adanmış Bir Ömür: İbn Hacer ve İbn Hızır Bağlamında Memlüklerde Ulema Arası Himaye İlişkileri

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 1 - 32, 27.03.2024

Halit Özkan

https://doi.org/10.26650/iuitd.2023.1341738

Öz

Bu çalışmada Memlükler döneminde ulema arasındaki himaye ilişkilerini İbn Hacer el-Askalânî ile başlıca talebelerinden olup kendisini ona adayan İbn Hızır el-Kusûrî örneği üzerinden inceliyorum. Birçok vasfı ve özellikle metin okuyuculuğu (kârîlik) sebebiyle yaşadığı dönemde çok önemli bir figür olduğu hâlde bugün neredeyse unutulmuş olan İbn Hızır’ın, yirmi yaşına girmek üzereyken tanışıp halkasına katıldığı hocası İbn Hacer’e kırk yıl boyunca nasıl mülazemet ettiğini, çeşitli konularda ona nasıl yardımcı olduğunu ve onun tarafından nasıl kollanıp gözetildiğini, dönemin tabakat, biyografi ve otobiyografi kaynaklarının yanı sıra İbn Hacer’e ait eserlerin her iki ismin de hayatta olduğu dönemde, yani 852/1449 öncesinde istinsah edilmiş nüshalarını esas almak suretiyle inceliyorum. Amacım bir yandan Memlük ilmî hayatının zirve isimlerinden olan İbn Hacer’in çok önemli bir organizatör olduğunu gerek idari gerek ilmî faaliyetlerinde himaye ilişkilerini ve niyabet sistemini mükemmel biçimde işleterek büyük işler başarabildiğini göstermek bir yandan da bu sistemin önemli bir parçası olmasına rağmen unutulup giden İbn Hızır’ı tanıtıp hak ettiği değeri kendisine vermektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fethu’l-bârî, Hedyü’s-sârî, İbn Hacer el-Askalânî, İbn Hızır el-Kusûrî, Hadis Şerhleri

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Devoted to the Master: The Case of Ibn Hajar and Ibn Khidr as an Example of Patronage Among Scholars During the Mamluk Dynasty

Öz

In this study, I examine the use and function of the patronage system by and among scholars during the Mamluk dynasty with the example of Ibn Hajar al-Asqalānī’s famous disciple and lifelong devotee Ibn Khidr al-Qusūrī. Based on tabaqāt, biographic and autobiographic sources of the period, as well as the extant manuscripts of Ibn Hajar’s works that were copied during his lifetime, I examine how Ibn Khidr, who was a very important figure of the time in Ibn Hajar’s circle but has now been practically forgotten, helped his master in various matters and was protected by his master in return. My aim is to show that Ibn Hajar was a very successful organizer who was thus able to achieve great accomplishments both in his administrative and scholarly activities by how he perfectly operated the patronage and substitution system, while at the same time making an appraisal of Ibn Khidr and his hardly recognized efforts.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Fath al-Bārī, Hady al-Sārī, Ibn Hajar al-Asqalānī, Ibn Khidr al-Qusūrī, Hadīth Commentaries

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Berkey, Jonathan. Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali: İslami Eğitimin Sosyal Tarihi. çev. İsmail Eriş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009. google scholar
• Bikâ‘î, Burhaneddin İbrahim b. Ömer. Unvânü’z-zamân bi terâcimi’ş-şüyûh ve’l-akrân. thk. Hasan Habeşi. 3 cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1430/2009. google scholar
• Blecher, Joel. “Revision in the Manuscript Age: New Evidence of Early Versions of Ibn Hajar’s Fath al-bârî”. Journal of Near Eastern Studies 76/1 (2017), 39-51. google scholar
• Blecher, Joel. Said the Prophet of God: Hadith Commentary Across a Millennium. Oakland: University of California Press, 2018. google scholar
• Broadbridge, Anne F. “Academic Rivalry and the Patronage System in Fifteenth-Century Egypt: al-‘Aynı, al-Maqrîzî and Ibn Hajar al-‘Asqalânî”. MamlukStudiesReview III (1999), 85-107. google scholar
• Ingalls, Matthew B. The Anonymity of A Commentator: Zakariyya al-Ansarî and The Rhetoric of Muslim Commentaries. Albany: SUNY Press, 2021. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî.Kahire: Ezher Kütüphanesi, Hadis 1877, 1a-242b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Medine: Melik Abdülaziz Kütüphanesi, Genel 363, 1a-244a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 321, 1a-317b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir, 90, 1a-522b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Mahmud Paşa, 79, 1a-317a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şeyhülislam Esad Efendi, 28-49. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Rodos: Rodos Kütüphanesi, Hafız Ahmet Ağa, 111 (1a-290a), 120 (1a-305a). google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul: Topkapı Sarayı Kütüphanesi, III. Ahmed, A403-5F, 1a-297b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 625, 1a-235b google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 896 (1a-196b), 909 (1a-311a). google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 278, 1a-231b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 488, 1a-340b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Rüstem Paşa, 70, 1a-277a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 432, 1a-287b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan Valide, 55, 1a-329a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Cami, 211, 1a-192a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, Dublin: Chester Beatty Kütüphanesi, 3962, 1a-221a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, Dımaşk: Dâru’l-Kütübi’z-Zahiriyye, 823, 1a-312a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, Hadis, 5566/85948, 1a-332a. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Hedyü’s-sârî mukaddimetü Fethi’l-bârî, Riyad: Mektebetü’l-Melik Fehd el-Vataniyye, İfta, 12/86, 1-623. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. İnbâü’l-gumr bi ebnâi’l-umr. thk. Hasan Habeşi. 4 cilt. Mısır: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, 1215, 1a-240b; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 631, 1a-261b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Nuhbetü’l-fiker ve Nüzhetü’n-nazar. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 56M-001, 1a-35b; İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1501-002, 79a-83b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Tağlîku’t-ta‘lîk, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, 365. 1a-221b. google scholar
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabeddin Ahmed b. Ali. Tebsîru’l-müntebih bi tahrîri’l-müştebih, Süleymaniye Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 1411, 1a-197b; Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 377, 1a-317a. google scholar
• İslamweb, “Keşşâfu’l-Buhârî”. Erişim 10 Ağustos 2023, https://bukhari.islamweb.net/handle/1234/895. google scholar
• Kastallânî, Şihabeddin Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts. google scholar
• Lapidus, Ira M. Muslim Cities in the Later Middle Ages. Cambridge: CUP, 1984. google scholar
• Luz, Nimrod. “Icons of Power and Religious Piety: The Politics of Mamluk Patronage”. Material Evidence and Narrative Sources. ed. Daniella Talmon-Heller -Katia Cytryn-Silverman. 239-266. Leiden: Brill, 2014. google scholar
• Ma‘tûk, Salih Yusuf. Bedrüddin el-Aynî ve eseruhûfî ilmi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1987. google scholar
• Özkan, Halit vd. “Buhari’nin el-Câmiu’s-sahîh’i Üzerine Yazılmış Şerhler”. Hadis Şerh Literatürü I. ed. Mustafa Macit Karagözoğlu. 171-317. İstanbul: İFAV Yayınları, 2020. google scholar
• Özkan, Halit. Memlüklerin Son Asrında Hadis. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhilislam İbn Hacer. thk. Hamid Abdülmecid - Taha Zeynî. 3 cilt. Kahire: Vizâretü’l-Evkâf, 1406/1986. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li ehli’l-karni ’t-tâsi‘. 12 cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. İrşâdü’l-gâvî bel is‘âdü ’t-tâlibi ve ’r-rrnîî li ’l-i ‘lâm bi tercemeti’s-Sehâvî. thk. Sa‘d b. Fechân ed-Devserî. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser, 1435/2014. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. et-Tibru’l-mesbûk fî zeyli’s-Sülûk. Bulak/Mısır: el-Matbaatü’l-Emîriyye, 1315. google scholar
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. Vecîzü’l-kelâm fi’z-zeyl alâ Düveli’l-İslâm. thk. Beşşar Avvad Maruf vd. 4 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1416/1995. google scholar
• Steenbergen, Jo Van. Order Out of Chaos: Patronage, Conflict and Mamluk Socio-Political Culture, 13411382. Leiden: Brill, 2006. google scholar
• Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Nazmü’l-ıkyân fî a‘yâni’l-a‘yân. thk. Philip K. Hitti. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts. google scholar