Limitations of Power in Islamic Political Thought

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 121 - 148, 27.03.2024

Mehmet Akif Kayapınar

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1398630

Öz

The model of good governance developed in mainstream (Ahl al-Sunna) Islamic political thought is predicated on the delicate balance between the limitation and consolidation of power, a fundamental concept observed across societies throughout history, including modern Western societies. However, in contemporary interpretations of the Ahl al-Sunna tradition, the crucial aspect of power limitation often receives scant attention, leading to a prevalent portrayal of the Islamic political model as inherently centralized and autocratic. We contend that this misreading primarily stems from neglecting the theo-political implications of the principle of “tawhid,” a unique feature of Islam. Tawhid not only unequivocally rejects the deification of rulers or governance to consolidate power but also underscores the supremacy of divine law, which is rooted in Allah’s absolute sovereignty. Consequently, it imposes moral and legal limitations on political power. This oversight prompts this article to critically evaluate mainstream Islamic political thought through the prism of tawhid, elucidating how political power is limited ontologically, epistemologically, legally, and morally within Islam.

Anahtar Kelimeler

Islamic Political Thought, Tawhid, Political Power, Limitation of Power, Rule of Law

Ana-Akım İslam Siyaset Düşüncesinde İktidarın Sınırlandırılması

Öz

Ana-akım (Ehl-i Sünnet) İslam siyaset düşüncesinde istikrar bulmuş olan iyi-yönetişim modeli, tarih boyunca -modern Batı toplumları da dâhilbütün toplumlarda görülen ve bir yandan iktidarın konsolidasyonuna/ temerküzüne, diğer yandan da iktidarın sınırlandırılmasına dayalı hassas bir denge durumunu yansıtmaktadır. Ancak günümüzde Ehl-i Sünnet geleneğine dair geriye dönük okumalarda, söz konusu denklemin ikinci kısmı, yani iktidarın sınırlandırılması görmezden gelinerek, İslam siyaset modelini salt iktidar yanlısı, merkeziyetçi ve otokratik bir yapı olarak sunma temayülünün hâkim olduğu görülmektedir. Bu yanlış okumanın en önemli nedeni, kanaatimizce, İslam’a özgü bir nitelik olan “tevhid” ilkesinin teo-politik sonuçlarının ihmal edilmesidir. Zira tevhid, bir görünümüyle, neredeyse tüm toplumlarda ve kültürlerde iktidarın konsolidasyonu için yöneticilere veya yönetime uluhiyet atfetme temayülünü kategorik olarak reddederek iktidarın teorik düzeyde suistimalini engellerken, diğer görünümüyle de Allah’ın mutlak egemenliğine istinaden ilahi hukukun üstünlüğü anlayışını getirmekte ve siyasal iktidarı hukuki ve ahlaki olarak sınırlandırmaktadır. Bu sorunsaldan hareketle makalemizde ana-akım İslam siyaset düşüncesi “tevhid” ilkesi ekseninde değerlendirilmiş ve İslam’da siyasal iktidarın ontolojik, epistemolojik, hukuki ve ahlaki olarak nasıl sınırlandırıldığı gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Siyaset Düşüncesi, Tevhid, Siyasal Güç, İktidarın Sınırlandırılması, Hukukun Üstünlüğü

Kaynakça

• Arnold, Sir Thomas W. The Caliphate. Londra: Routledge & Kegan Paul LTD., 1965. google scholar
• Bardakoğlu, Ali. “Hak”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ hak#2-fikih google scholar
• Bıçak, Ayhan. Devlet Felsefesi: Eleştiriler ve Öngörüler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016. google scholar
• Black, Anthony. A World History of Ancient Political Thought. New York: Oxford University Press, 2009. google scholar
• Câbirî, M. A. Arap İslam Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 2001. google scholar
• Câmiî, M. M. Ehl-i Sünnet ve Şîa’da Siyasi Düşüncenin Temelleri. çev. Ejder Okumuş. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012. google scholar
• Cooper, J. S. “Divine Kingship in Mosopotamia, A Fleeting Phenomenon”. Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond. ed. N. Brisch. 261-266. Chicago: The University of Chicago Press, 2008. google scholar
• Çantay, Hasan Basri. Tefsirli Kur’an Meali (Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerim). haz. M. A. Y. Saraç. İstanbul: Risale Yayınları, 2005. google scholar
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 26 Şubat 2024. https://islamansiklopedisi.org. tr/sunnetullah google scholar
• Davutoğlu, Ahmet. Alternatif Paradigmalar: İslam ve Batı Dünya Görüşlerinin Siyaset Teorisine Etkisi. çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Küre Yayınları, 2018. google scholar
• Davutoğlu, Ahmet. Alternative Paradigms: The Impact of Islamic and Western Weltanschauungs on Political Theory. Maryland: University Press of America, 1994. google scholar
• Dunber, Robin. Dunber, Grooming, Gossip, and the Evolution of Language. (Boston: Harvard University Press, 1997.), 69-79; google scholar
• Ebû Yûsuf. Kitâbü’l-Harâc. çev. Ali Özek. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1970. google scholar
• Esed, M. Kur’an Mesajı. çev. C. Koytak - A. Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002. google scholar
• Evkuran, Mehmet. Sünni Paradigmayı Anlamak: Bir Ekolün Politik ve Teolojik Yapılanması. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019. google scholar
• Faruki, İsmail Raci. Tevhid: Düşünce Hayata Yansımaları. çev. Ejder Okumuş. İstanbul: Mahya Yayınları, 2017. google scholar
• Frandsen, P. J. “Aspects of Kingship in Ancient Egypt”. Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond. ed. N. Brisch. 47-73. Chicago: The University of Chicago Press, 2008. google scholar
• Freidel, D. “Maya Divine Kingship”. Religion and Power: Divine Kingship in the Ancient World and Beyond. ed. N. Brisch. 191-206. Chicago: The University of Chicago Press, 2008. google scholar
• Fukuyama, Francis. Fukuyama, Siyasi Düzenin Kökenleri, çev. Ezgi Başer. (İstanbul: Profil Yayıncılık, 2016.), 39-59; google scholar
• Gazzâlî., et-Tibru’l-Mesbûk fî Nasîhatu’l-Mülûk (Yöneticilere Tavsiyeler), çev. Osman Arpaçukuru. (İstanbul: İlke Yayıncılık, 2008). google scholar
• Gibb, H. A. R. Studies on the Civilization of Islam. Princeton: Princeton University Press, 1982. google scholar
• Gündüz, Şinasi. Güç, İktidar ve Kutsal: Tanrı-Kraldan Tanrı-İnsana. İstanbul: Hikav Yayınları, 2020. google scholar
• Güngör, Erol. Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1980. google scholar
• Hallaq, Wael. İmkânsız Devlet: Modern Çağda Bir İslam Devleti Niçin Mümkün Değildir?. çev. Aziz Hikmet. İstanbul: Babil Kitap, 2019. google scholar
• Hallaq, Wael. The Impossible State: Islam, Politics, and Modernity’s Moral Predicament. New York: Columbia University Press, 2013. google scholar
• Hesiodos. İşler ve Günler. çev. Furkan Akderin. Ankara: Say Yayınları, 2021. google scholar
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995. google scholar
• Hoffmann, H. “King and Kingship in Indian Civilization”. East and West 4/4 (1954), 239-246. google scholar
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2015. google scholar
• İbn Teymiyye. Es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985. google scholar
• İbn Teymiyye. Şer’î Siyaset (Es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye). çev. Soner Duman. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021. google scholar
• İmâmu’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî el-Cüveynî., Gıyasu’l-umem fî iltiyâsi’z-zulem, çev. Abdullah Ünalan. (İstanbul: Mevsimler Kitap, 2016), 222-223. google scholar
• İnalcık, Halil. “Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri”. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. 11-23. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000. google scholar
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300-1600). çev. Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006. google scholar
• Jared Diamond, Jared., Guns, Germs, and Steel. (New York: W. W. Norton & Company, 1999.), 265-292; google scholar
• Kallek, Cengiz. “Mâverdî’nin Ahlaki, İçtimai, Siyasi ve İktisadi Görüşleri”. Divan İlmî Araştırmalar, 17 (2004/2), 219-265. google scholar
• Kamali, Muhammad Hashim. “Characteristics of the Islamic State”. Islamic Studies, 32/1 (Bahar 1993),: 17-40. google scholar
• Kamali, Muhammad Hashim. Kamali, “Characteristics of the Islamic State”, Islamic Studies, Cilt 32, No 1 (Bahar 1993): 35-36. google scholar
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007. google scholar
• Kavak, Özgür. “İki Âlim, İki Halife Adayı: Cüveynî’nin Nizâmülmülk’ü, Gazzâlî’nin Müstazhir’i”. Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, ed. Özgür Kavak ve Ömer Türker. 215-245. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Kavak, Özgür. “Müslümanları Kargaşadan Kurtarmak: Gıyâsü’l-Ümem Fi’ltiyâsi’z-Zulem’in Özeti”, Zor Zamanda Siyaset: Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri. ed. Özgür Kavak - Ömer Türker. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Kavak, Özgür. “Siyasi-Fıkhi Ahkâmın Fıkıh Usulü Zemininde Temellendirilmesi: Cüveynî’nin el-Gıyâsî’sinde Katiyyât-Zanniyyât Ayrımı”. Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, ed. Özgür Kavak ve Ömer Türker. 63-73. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Kayapınar, Mehmet Akif. Siyasal Düzen: Adalet ve Asabiyetin Siyasetteki Rolü. İstanbul: Küre Yayınları, 2022. google scholar
• Kitab-ı Mukaddes. Erişim 17 Kasım 2023. https://kutsalkitap.info.tr/?q=Mat.16 google scholar
• Kitab-ı Mukaddes. Erişim 17 Kasım 2023. https://kutsalkitap.info.tr/?q=Yu.1 google scholar
• Koç, Yunus. “Klasik Dönem Osmanlı’da Dinin İktidar ve Halk Arasındaki Meşruiyeti.” Liberal Düşünce Dergisi, 98 (Bahar 2020), 103-124. google scholar
• Köse, H. Murat. “İslam Siyaset Düşüncesini Okumada Bir Çerçeve: Cüveynî’nin Katiyyât-Zanniyyât Anlayışı”. Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri, ed. Özgür Kavak ve Ömer Türker. 18-60. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020. google scholar
• Lambton, Ann K. S. State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory-The Jurists. Oxford: Oxford University Press, 1981. google scholar
• Madison, James. The Federalist. The Gideon Edition. Indianapolis: Liberty Fund, 2001. google scholar
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan. El-Ahkâmu’s-Sultâniyye ve’l-Vilâyâtü’l-Dîniyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1985. google scholar
• Qiyong, G. “On Confucian Political Philosophy and Its Theory of Justice”. Frontiers of Philosophy in China, 8/1 (2013), 53-75. google scholar
• Rosenthal, Erwin I. J. Ortaçağ’da İslam Siyaset Düşüncesi. çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996. google scholar
• Roskin, Michael G. Countries and Concepts: Politics, Geography, Culture. Boston: Pearson, 2013. google scholar
• Rousseau, J. J. Toplum Sözleşmesi. çev. Vedat Günyol. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1987. google scholar
• Rûdânî, Muhammed b. Süleyman. Cem’ul-Fevâid min Câmi’il-Usûl ve Mecma’iz-Zevâid. 9 Cilt. çev. Hüseyin Yıldız. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 1988. google scholar
• Schmitt, Carl. Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm. çev. Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2005. google scholar
• Soudavar, A. The Aura of Kings: Legitimacy and Divine Sanction in Iranian Kingship. California: Mazda Publishers, 2003. google scholar
• Şankıti, M. M. İslam Medeniyetinde Anayasal Kriz: Büyük Fitneden Arap Baharına. çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2020. google scholar
• Şen, Abdurrahim. İslam Hukuk Düşüncesinde İktidar ve Meşruiyet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019. google scholar
• Taylor, Charles. Modern Toplumsal Tahayyüller. çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Metis Yayınları, 2006. google scholar
• Topaloğlu, Bekir. “Samed”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Kasım 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/samed google scholar
• Tuininga, Matthew J. Calvin’s Political Theology and the Public Engagement of the Church: Christ’s Two Kingdoms. Cambridge: Cambridge University Press, 2017. google scholar
• Turtûşî, Muhammed b. Velîd. Sirâcu’l-Mülûk: Siyaset Ahlakı ve İlkelerine Dair. çev. Said Aykut. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011. google scholar
• Vincent, Andrew. Theories of the State. Oxford: Basil Blackwell Ltd.,1987. google scholar
• Yeniel, Necati ve Kayapınar, Hüseyin. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi,2000. google scholar
• Zebîdî, Zeynuddin Ahmed b. Abdullatif. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-i Sarih. çev. Harun Ünal. İstanbul: Ravza Yayınları, 2010. google scholar