Ehl-i Sünnet ve Şîa’da Müşterek Rivayetler -Küleynî’nin el-Kâfî’sinin Usûl Bölümü Özelinde-

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 413 - 435, 27.09.2024

Ayşe Nur Aslan

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1442108

Öz

Sünnî ve Şiî literatürdeki müşterek rivayetler, hadis tarihinin erken dönemleri hakkında bilgi veren önemli bir kaynak niteliğindedir. Bu rivayetlerin isnadlarındaki râviler Sünnî ve Şiî ricâl eserlerinden eş zamanlı olarak okunduğunda, iki ekolün ders halkaları arasındaki bilgi intikallerinin ne zaman, nerede ve kimler aracılığıyla gerçekleştiğine dair çıkarımlar yapılabilmektedir. Bununla birlikte müşterek rivayetlerin isnadları, muhaddislerin ders halkalarının hangi dönemde hem Sünnî hem de Şiî eğilimli râvilerin katılımına açık olduğunu belirlemeye ve iki ekolün hadis meclislerinin tamamen ayrılarak müstakilleştiği dönemi tespit etmeye imkân tanımaktadır. Ayrıca müşterek rivayetlerin metinleri Ehl-i sünnet ve Şîa’nın ittifak ettiği konuları ve rivayet geçişlerinden sonra hadislerin mezhebî görüşler çerçevesinde nasıl değişebildiğini göstermektedir. Bu makalede, bahsi geçen konular Şiî âlim Küleynî’nin (ö. 329/941) el-Kâfî isimli eserinin Usûl bölümünde tespit edilen 406 müşterek rivayet özelinde ele alınmıştır. İsnad ve metinleri incelendiğinde bu hadislerin ağırlıklı olarak ahlak konularında yoğunluk kazandığı, 2./8. asır boyunca büyük oranda Kûfe’deki zayıf râviler tarafından bir ekolün ders halkasından diğerine intikal ettiği, Şiî halkalara geçişinden sonra ise özellikle imâmet ve sahâbe gibi iki ekolün ihtilaf ettiği konulardaki hadislerin metinlerinde anlamlı tasarrufların meydana geldiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnî Hadis, Şiî Hadis, Sünnî-Şiî Etkileşimi, Müşterek Rivayet, Ortak Râvi, Rivayet Geçişi

Common Narrations in the Ahl al-Sunnah and Shīʿa -Specific to Usūl al-Kāfī for Kulaynī-

Öz

Common narrations in the Sunnī and Shīʿite literature are important sources of information about the early periods of hadith history. When the narrators who transmitted these hadiths are researched from the Sunnī and Shīʿite rijāl books, it is possible to make inferences about when, where, and through whom the transfer of information between the hadith circles of the two schools took place. The chains of these hadiths also enable us to determine when a scholar’s hadith circle was open to the participation of both Sunnī and Shīʿite-oriented narrators and when the hadith circles of the two schools became independent. The texts of the common narrations reveal on which issues the Ahl al-Sunnah and Shīʿa agreed and how the hadiths could change within the framework of sectarian views. In this article, the mentioned issues are discussed specifically in the context of 406 common narrations determined in the Usūl al-Kāfī for Kulaynī. Upon examining the isnads and texts, it has been established that the prevalent narrations were transmitted from one scholarly circle to another by unreliable narrators in Kūfah during the 2nd/8th century. It was also observed that significant alterations took place in the texts of the hadiths, particularly in relation to contentious topics such as the imāmate and the Companions.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnī Hadith, Shīʿī Hadith, Sunnī-Shīʿī Interaction, Common Narration, Common Narrator, Hadith Transition

Kaynakça

• Âcurrî, Muhammed b. Hüseyin. eş-Şerîa. nşr. Abdullah b. Ömer. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1420/1999. google scholar Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsned. nşr. Şuayb el-Amâût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1998. google scholar
• Berkî, Ahmed b. Muhammed b. Hâlid. Ricâlü’l-Berkî. nşr. Haydar Muhammed Ali el-Bağdâdî. Kum: Müessesetü’l-İmam Sâdık, 1391/1970. google scholar
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin. Şuabü’l-îmân. thk. Abdülalî Abdülhamid. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1423/2003. google scholar
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh ve sünenihi ve eyyâmihi. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. y.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2002. google scholar Cüzcânî, Ebû İshak İbrahim b. Yakub. Ahvâlü’r-ricâl. thk. Seyyid Subhî el-Bedrî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y. google scholar
• Dîneverî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervân. el-Mücâlese ve cevâhirü’l-ilim. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419/1998. google scholar
• Duman, Ayşe Nur. “Hadis Alanındaki Takrîbü’l-Mezâhib Literatürünün Değerlendirilmesi”. İdrak Dini Araştırmalar Dergisi 2/1 (Haziran 2022), 87-115. google scholar
• Duman, Ayşe Nur. Hadis Rivayetinde Sünnî-Şiî Etkileşimi. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2023. google scholar
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. ez-Zühd. nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim b. Muhammed - Ebû Bilal Gânim b. Abbas. Kahire: Dâru’l-Mişkât, 1414/1993. google scholar
• Haider, Najam. The Origins of The Shî’a: Identity, Ritual, and Sacred Space in Eighth-Century Küfah. Cambridge: Cambridge University Press, 2011. google scholar
• Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed. es-Sünne. nşr. Atıyye ez-Zehrânî. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1410/1989. google scholar
• Hûî, Ebü’l-Kâsım b. Ali Ekber. Mu‘cemü ricâli’l-hadîs ve tafdîlü tabakâti’r-ruvât. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Necef: Müessesetü’l-Hûî el-İslâmî, t.y. google scholar
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1997. google scholar
• İbn Batta, Ebû Abdullah Ubeydullah b. Muhammed. el-İbânetü’l-kübrâ. nşr. Rıza Mu‘tî v.dgr. Riyâd: Dâru’r-Râye, ts. google scholar
• İbn Dâvud, Takıyyüddîn Hasan b. Ali. Kitâbü’r-Ricâl. thk. Muhammed Sâdık Âlü Bahri’l-Ulûm. Necef: Menşûrâtü’r-Rızâ, 1393/1972. google scholar
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Kitâbü’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1373/1953. google scholar
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr. nşr. Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989. google scholar
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarâbâd: Matbaatü Meclisi Dâireti’l-Me‘ârifi’n-Nizâmiyyeti’l-Kâine, 1325/1908. google scholar
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1423/2002. google scholar
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Takrîbü’t-Tehzîb. nşr. Ebü’l-Eşbâl Ahmed el-Bâkistânî. Riyad: Dâru’l-Âsıme li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1421/2004. google scholar
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. Haydarâdâb: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973. google scholar
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. nşr. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. Riyad: Dâru’s-Sumay‘î li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1420/2000. google scholar
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1395/1975. google scholar
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-Mevzûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1386/1966. google scholar
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Kitâbü’d-Duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986. google scholar
• İbnü’l-Gadâirî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. el-Hüseyin. Ricâl. nşr. Muhammed Rıza el-Hüseynî el-Celâlî. Kum: Dâru’l-Hadîs, 1422/2001. google scholar
• İbnü’l-Mutahhar, Hasan b. Yusuf el-Hillî. Hulâsâtü’l-akvâl fî ma‘rifeti’r-ricâl. nşr. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Neşru’l-Fekâhe, 1388/1964. google scholar
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1416/1996. google scholar
• Kalaycı, Mehmet. “Şiîlik-Sünnîlik İlişkisinin Kapsamı ve Sınırlarına Dair Bazı Mülahazalar”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 6/2 (Aralık 2013), 293-319. google scholar
• Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer. İhtiyâru Ma‘rifeti’r-ricâl. nşr. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2006. google scholar
• Kuzudişli, Bekir. “Sunnî-Shî'î Interaction in the Early Period -The Transition of the Chains of Ahl al Sunna to the Shî'a-”. İlahiyat Studies: A Journal on Islamic andReligious Studies 6/1 (Haziran 2015), 7-45. google scholar
• Kuzudişli, Bekir. “İki Farklı Devlet İki Şiî Hadis Usulü”. Osmanlı’da İlm-i Hadis. ed. Zekeriya Güler, Bekir Kuzudişli, M. Celil Altuntaş, 655-684. İstanbul: İSAR Yayınları, 2021. google scholar
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. Beyrut: Menşûrâtü’l-Fecr, 1428/2007. google scholar
• Mâmekânî, Abdullah. Tenkîhu’l-makâl fî ilmi’r-ricâl. thk. Muhammed Rıza el-Mâmekânî. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1431/2011. google scholar
• Murtazâ, Bassam. Zübdetü’l-makâl min Mu‘cemi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-Mahacceti’l-Beyzâ, 1426/2005. google scholar
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kureyşî. el-Müsnedü’s-sahîhi’l-muhtasar bi-nakli’l-adli ani’l-adli ilâ Resûlillâh sallallâhu aleyhi ve sellem. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y. google scholar
• Necâşî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. thk. Musa ez-Zencânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1418/2005. google scholar
• Sifil, Ebûbekir. “Sünnî Ricâl Kaynaklarındaki Boşlukların Doldurulmasında Şî‘î Ricâl Edebiyatının Önemi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 8/1 (Haziran 2015), 23-39. google scholar
• Şâhrûdî, Ali en-Nemâzî. Müstedrekâtü ilmi’r-ricâl. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1426/2006. google scholar
• Şecerî, Yahya b. el-Hüseyin. Tertîbü’l-emâlî. nşr. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001. google scholar
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1404/1983. google scholar
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsat. nşr. Tarık b. Ivadullah - Abdülhasan b. İbrahim el-Hüseynî. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1415/1995. google scholar
• Tefrişî, Mustafa b. el-Hüseyin. Nakdü’r-ricâl. thk. Müessesetü Âli’l-Beyt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt li-İhyâi’t-Türâs, 1418/1998. google scholar
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1418/1998. google scholar
• Topgül, Muhammed Enes. Erken Dönem Şiî Ricâl İlmi: Keşşî Örneği. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2015. google scholar
• Topgül, Muhammed Enes. “Erken Dönem Hadis Çalışmalarında Şiîlik İthamları -Hadis Tarihi Çerçevesinde Bir İnceleme-”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55/2 (Aralık 2018), 52-77. google scholar
• Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış”. İslâm Araştırmaları Dergisi 55 (Aralık 2018), 45-83. google scholar
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan. Ricâlü’t-Tûsî. thk. Cevâd el-Kayyûmî el-İsfahânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1430/2010. google scholar
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr. Kitâbü’d-Duafâi’l-kebîr. nşr. Abdülmut‘î Emin Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984. google scholar
• Ünügür, Peyman. İmâmiyye Şiâ’sında Cerh-Ta‘dîl ve Bir Cerh Sebebi Olarak Sünnîlik. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011. google scholar
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin b. Osman. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1383/1963. google scholar