Contribution to the Biography of al-Ghazālī: Al-Ghazālī’s Seclusion Life in the Light of His Letters

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 473 - 499, 27.09.2024

Ali Çoban

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1489001

Öz

In this study, the seclusion life of al-Ghazālī, which began with his departure from Baghdad in 488/1095 and continued until his death, is analyzed. In light of his letters, qualitative research methods were used to analyze and classify al-Ghazālī’s period of seclusion, and the meaning of the period of seclusion was emphasized. While al-Ghazālī was at the height of his popularity in Baghdad, he abandoned everything and went into seclusion. It seems that this process was interrupted by the transition to teaching again in Nishapur after more than 10 years of halvah (seclusion). Even though al-Ghazālī described himself as someone who retreated into seclusion, it is understood from his letters compiled under the title of Fezāil al-Anām that his seclusion refers to his opposition to working in state institutions and under the orders of the ruling class. During al-Ghazali’s seclusion, he wrote books, worked as a muderris, and maintained relations with the ruling class through his letters. As a result, it can be seen that he did not refrain from lecturing and engaging in theo-political relations until his death. He maintained his correspondence with the political elites, especially the Nizam al-Mulk family, for reasons such as issuing warnings, offering advice, providing references, lodging complaints about bad rulers, and explaining about the situation of the people of Tus. Therefore, he was not an ascetic solely who devotes himself to the hereafter, but rather a person who was aware of the realities of his age and had not severed his ties with the ruling class of the time.

Anahtar Kelimeler

Sūfism, al-Ghazālī, Biography, Seclusion, Fadhā’il al-anām, al-Munqiz

Gazzâlî Biyografisine Bir Katkı: Mektupları Işığında Gazzâlî’nin Uzlet Hayatı

Öz

Bu çalışmada, Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) 488/1095’te Bağdat’ı terk edişiyle başlayıp ölümüne kadar devam eden uzlet hayatı incelenmiştir. Mektupları ışığında nitel araştırma yöntemleri kullanılarak Gazzâlî’nin uzlet dönemi incelenmiş, tasnif edilmiş ve uzlet döneminin neyi ifade ettiği üzerinde durulmuştur. Gazzâlî, Bağdat’ta popülaritesinin zirvesindeyken her şeyi terk ederek uzlete ayrılmıştır. Yaklaşık üç yıl seyahatli bir uzlet dönemi geçirmiştir. Sonrasında memleketi Tus’a dönerek sekiz yıl civarında yerleşik uzlet hayatı yaşamıştır. Bu süreç on yılı aşkın devam ettikten sonra Nîşâbur’da müderrisliğe dönmesi ile kesintiye uğramış gibi görünmektedir. Yaklaşık üç yıl süren Nîşâbur’daki tedris hayatından sonra tekrar memleketine çekilmiş, kısa bir süre sonra da vefat etmiştir. Gazzâlî’nin kendi hayatı hakkında kullandığı uzlet, halvet ve inzivâ gibi kavramlar klasik anlamının ötesinde bir içeriğe sahiptir. O, uzlet döneminde kendisini köşesine çekilmiş birisi olarak tasvir etse de Fezâilü’l-enâm adıyla derlenmiş mektuplarından hareketle uzlet kavramıyla onun, yöneticilerin finanse ettiği kurumlarda ve yöneticilerin emri altında çalışmaya karşı olmayı ifade ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim Gazzâlî uzlet döneminde kitap yazmış, müderrislik yapmış ve yönetici kesimle ilişkilerini mektupları aracılığıyla sürdürmüştür. Bu süreçte toplu olsun fertler bazında olsun halkın sıkıntılarını yöneticilere ulaştırmaya gayret etmiştir. Ehil olduğunu düşündüğü öğrencilerini idarecilere tavsiye eden referans mektupları yazmıştır. Kamu inisiyatifi altında çalışmamak ve onlardan yardım almamak prensibinden ise ödün vermemiştir. Sonuç olarak Bağdat’ı terk ettiği 488/1095 yılından vefatına kadar ders vermekten ve teo-politik ilişkilerden kaçınmadığı görülmüştür. Nizâmülmülk ailesi başta olmak üzere siyasi elitlerle uyarı/nasihat, referans, kötü yöneticilerden şikâyet veya Tus halkının durumunu anlatma gibi sebeplerle yazışmalar yapmıştır. Dolayısıyla Gazzâlî kendini ahirete adayan bir münzevi değil çağın gerçekliklerinin farkında, zamanın yönetici zümresi ile bağını koparmamış bir kişidir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Gazzâlî, Biyografi, Uzlet, Fezâilü’l-enâm, el Münkız

Kaynakça

• Campanini, Massimo. “Gazâlî”. çev. Şamil Öçal-Tuncay Başoğlu. İslâm Felsefesi Tarihi. ed. S. H. Nasr - Oliver Leaman. 307-324. İstanbul: Açılım Kitap, 2011. google scholar
• Cemâleddîn Abdürrahîm el-İsnevî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, neş. Kemâl Yusuf Hût. (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987/1407), 2/112. google scholar
• Garden, Kenneth. “Zirveden İniş: Gazzâlî’nin Otobiyografik Eserleri ve Yazıldıkları Bağlam Üzerine Bir Değerlendirme”. çev. Abdullah Özkan. Tasavvuf 16/35 (Ocak-Haziran 2015), 187-207. google scholar
• Garden, Kenneth. İslam’ın İlk Müceddidi: Gazâlî ve İhyâu Ulûmi’d-Dîn’i. çev. Abdullah Özkan. İstanbul: Klasik, 2019. google scholar
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâü Ulûmiddîn. thk. Ali Muhammed Mustafa-Saîd el-Mehâsinî. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ-Dâru’l-Menhel, 1431/2010. google scholar
• Gazzâlî. Dalâletten Kurtuluş: El-Munkız Mine’d-Dalâl Ve’l-Mufsıh Bi’l-Ahvâl. çev. Mahmut Kaya-M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik, 2022. google scholar
• Griffel, Frank. Gazâlî’nin Felsefî Kelamı. çev. İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç. İstanbul: Klasik, 2012. google scholar
• Hillerand, Caroline. “1092: A Murderous Year”. Proceedings of the 14th Congress of the Union Europeene des Arabisants et Islamisants. 281-296. Budapest: 1995. 281-296. google scholar
• İbn Asâkir, Sikatüddîn Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah. Târîhu Dımaşk. thk. Ömer b. Garâme el-Amrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995/1415. google scholar
• İbn Asâkir, Sikatüddîn Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah. Tebyînü Kezibi’l-Müfterî Fîmâ Nusibe İle’l-İmam Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1404. google scholar
• İbn Fendeme, Zahîruddîn Ebu’l-Hasen Ali. Tarihu Beyhak. Dımaşk: Dâru İkra’, 1425. google scholar
• İbn Hallikân, Şemseddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-A‘yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadır, 1900. google scholar
• İbn Manzûr, Cemâleddîn Ebu’l-Fazl. Muhtasaru Tarihi Dımaşk Libni Asâkir. thk. Ruveyha en-Nehhâs vs. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984/1402. google scholar
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah. Kânûnü’t-Te’vîl. thk. Muhammed es-Süleymânî. Lübnan: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990. google scholar
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. el-Avâsım mine’l-Kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, 1997/1417. google scholar
• İbnü’l-Cevzî, Cemâleddin Ebu’l-Ferec. el-Müntazam fi Tarihi’l-Ümem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadi Ata-Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Darulkütübi’l-İlmiyye, 1412/1992. google scholar
• İbnü’l-Cevzî, Sıbt. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhı’l-A‘yân. thk. Muhammed Berakât, vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1434/2013. google scholar
• İbnü’s-Salâh, Takıyyüddîn. Tabakâtü’l-Fukahâi’ş-Şâfiiyye. thk. Muhyiddin Ali Necib. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1992. google scholar
• İkbâl, Abbas. Vezâret der Ahd-i Buzurg-i Selcûkî -Ez Târîh-i Teşkîli în Silsile tâ Merg-i Sencer-. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâhı Tahran, h.ş. 1338. google scholar
• [İmam Gazzâlî]. Gazzâlî’nin Mektupları. der. Muhammed Yakubi. çev. Merve Kelebek. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2017. google scholar
• İmam Gazzâlî. Hakikat Arayışı: el-Münkız Mine’d-Dalâl. çev. thk. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2015. google scholar
• [İmam Gazzâlî]. Mecmûa-i Mekâtîb-i Fârisî-i Gazzâlî be-nâm-i Fezâilü’l-Enâm min Mekâtîb-i Huccetülislâm. haz. Abbas İkbâl. Tahran: Kitâbfürûşî-i İbn Sînâ, 1333. google scholar
• Kaya, M. Cüneyt. “Gazzâlî’nin Sencer’e Mektubu ve Sencer’le Görüşmesi”. Academia. Erişim 28 Temmuz 2024. https://www.academia.edu/95733150/Gazz%C3%A2l%C3%AEnin_Sencere_Mektubu_ve_ Sencerle_G%C3%B6r%C3.%BC%C5%9Fmesi_al_Ghazalis_Letters._to_Sanjar_ google scholar
• Marmura, Michael E. “Gazâlî”. çev. M. Cüneyt Kaya. İslam Felsefesine Giriş. ed. Peter Adamson-Richard C. Taylor. 151-170. İstanbul: Küre Yayınları, 2015. google scholar
• Merçil, Erdoğan. “Amîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/55. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. google scholar
• Musa, İbrahim. Gazzali ve İmgelem Poetikası. çev. Çağla Taşkın. Ankara: Hece Yayınları, 2018. google scholar
• Ormsby, Eric. Gazâlî: İslam’ın Dirilişi. çev. İsmail Hakkı Yılmaz. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Osmân, Abdülkerîm. “el-Mukaddime”. Sîretü’l-Gazzâlî ve Akvâlü’l-Mütekaddimîne Fîhi. ed. Abdülkerîm el-Osmân. 11-40. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, ty. google scholar
• Özaydın, Abdülkerim. “Berkyaruk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/514-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. google scholar
• Özçelik, Mevlüt. İmam Gazâlî’ye Göre Nefsin Tezkiyesi ve Kalbin Tasfiyesi. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020. google scholar
• Özçelik, Mevlüt. Sûfîlerin Saadet Tasavvuru İmam Gazâlî Örneği. Ankara: Sonçağ Akademi, 2023. google scholar
• Safedî, Salâhaddîn Halil. el-Vâfi bi’l-Vefeyât. thk. Ahmed Arnavud-Mustafa Türkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1420/2000. google scholar
• Sarîfînî, Takıyyüddîn Ebû İshâk el-Irâkî el-Hanbelî. El-Müntehab min Kitâbi’s-Siyâk li-Târîhi Nişâbûr. thk. Hâlid Haydar. Daru’l-Fikr, 1414. google scholar
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansur el-Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemani. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1962/1382. google scholar
• Sübkî, Tâceddîn. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanahi-Abdülfettah Muhammed el-Hulv. b.y.: Hecr li’t-Tıbâa ve’t-Tevzî ve’n-Neşr, 1413. google scholar
• Tüsterî, Kadı Nurullah el-Meraşî. Mecâlisü’l-Mü’minîn. çev. thk. Muhammed Şüâ Fâhir. Kum: Mektebetü’l-Hayderiyye, 1433. google scholar
• Uleymî, Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahman. el-Ünsü’l-Celîl bi-Tarîhi’l-Kuds ve’l-Halîl. thk. Adnan Yunus Abdülmecid Ebû Tebbâne. Amman: Mektebetu Dendis, 1999/1420. google scholar
• Vajehyab. Erişim 10 Mayıs 2024. https://vajehyab.com/?q=%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B3 google scholar
• Watt, W. Montgomery. Müslüman Aydın -Gazâlî Hakkında Bir Araştırma-. çev. Hanifi Özcan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017. google scholar
• Yaltkaya, Mehmed Şerafeddin. “Sencer ve Gazâlî”. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 1/1 (1925), 39-57. google scholar
• Yavuz, Adil. “Gazzâlî’nin Yönetim Anlayışında, Hadis ve Sünnet Kültürünün Etkisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2012), 7-28. google scholar