Appointment of Four Judges in Fāṭimid Egypt in 525/1131, A New Interpretation

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 501 - 528, 27.09.2024

İrfan İnce

https://doi.org/10.26650/iuitd.2024.1493803

Öz

The appointment of four judges in the Fatimid state in 525/1131 was significant enough to prompt an anonymous source to document it, and it was later taken up by modern scholars, who speculated about its meaning in its historical context. This event offers valuable insights into the Fāṭimid socio-political history and the history of Islamic law. Notably, two of these judges were from two Shīʿa schools and the other two from two Sunnī schools. A local source, writing approximately half a century after the event, described it as an unprecedented occurrence in the Muslim community. While the exact implications of this statement remain ambiguous, modern scholars have found it both intriguing and instructive in their interpretations. The appointment record does not specify any restrictions on the jurisdiction of judges concerning cases they can adjudicate. However, their authority over inheritance matters was emphasized. Certain fundamental rulings where Shīʿa and Sunnī doctrines diverged were associated with the Fāṭimid conception of imāmate. For the same reason, the Fāṭimid Rulers adopted a stringent stance on these matters during the early stages of their rule in Egypt. Therefore, this information provides significant insights into the Fāṭimid judicial system, the application of Shīʿa law in a predominantly Sunnī Egyptian society, and the socio-political context of its enactment. Conversely, the limited availability of historical sources from this period enhances the value of this information and, while at the same time, complicates its interpretation. Allouche was the first researcher to explore this historical information extensively, attempting to determine the political motivations behind the appointments and the status and identities of the appointed judges within the constraints of limited sources. Subsequent literature frequently referenced Allouche’s work, but no alternative interpretations were proposed. In this paper, I first address a question overlooked by Allouche by identifying the primary source of this historical information. I try to demonstrate how this isolated piece of knowledge was integrated into the main text, which significantly contributed to difficuties in its interpretation. Subsequently, I examine Allouche’s method of using the sources, highlight significant gaps and errors in his source analysis, and suggest revisions for his evaluation of the main questions he tried to answer.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, History of Islamic Law, Fāṭimid Judicial System, Chief Qāḍī, Appointment of Four Qāḍīs, Legal Pluralism, Law and Politics in Fāṭimid Egypt

Mısır Fâtımî Devleti’nde 525/1131 Yılında Dört Kadı Ataması, Yeni Bir Değerlendirme

Öz

Fâtımî Devleti hâkimiyeti altındaki Mısır’da 525/1131 yılında ikisi Şiî ikisi Sünnî olmak üzere dört kadı atandığı bilgisi, bunun Fâtımî Devleti’nin hem sosyopolitik hem de fıkıh tarihine ışık tutuyor olması sebebiyle modern araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Bilgiyi olaydan muhtemelen yarım asır sonra not eden yerel kaynağımız bu düzenlemeyi İslam milletinde benzeri görülmemiş bir hadise olarak niteler. Bu değerlendirme modern araştırmalarda söz konusu tarihi bilginin yorumu konusunda da yönlendirici olmuştur. Haber kadıların önlerine getirilen davalara bakma konusunda herhangi bir sınırlamadan söz etmez ancak kadıların miras konusundaki yetkilerini ayrıca vurgular. Özellikle miras hukuku konusunda Şiî ve Sünnî öğretilerin ayrıştığı temel bazı hükümlerin Fâtımîler’in imamet anlayışıyla sıkı bir şekilde ilişkilendirildiği ve bu yüzden Fâtımîler’in özellikle Mısır hâkimiyetinin ilk dönemlerinde miras konusunda katı bir tutum sergiledikleri bilinmektedir. Bu yönüyle söz konusu bilgi Fâtımî yargı sistemi, büyük bir bölümü Sünnîler’den oluşan Mısır toplumunda Şiî hukukunun uygulanış şekli ve nihayet sosyopolitik bağlamla ilgili önemli ipuçları içerir. Olayın gerçekleştiği dönemle ilgili kaynakların sınırlı olması bir taraftan bu bilginin değerini artırırken diğer taraftan onun yorumunu da güçleştirir. Bu tarihi bilgiyi en geniş şekliyle Allouche 1985’te yayımladığı bir makalede ele almış ve bu atamanın siyasi saikleri, atanan kadıların statüsü ve kimliklerini sınırlı sayıdaki kaynaklar çerçevesinde açıklığa kavuşturmaya çalışmıştır. Sonraki literatürde Allouche’un yazısına birçok yazar tarafından atıf yapılmış, ancak Allouche’un temel yorumlarıyla ilgili farklı bir değerlendirme teklif edilmemiştir. Bu incelemede öncelikle Allouche’un dikkate almadığı bir konu olan söz konusu bilginin temel kaynağı meselesini ele aldık. Ardından bu bilginin ana metne nasıl yerleştirildiğini göstermeye çalıştık ve bunun atanan kadıların kimlikleri, atamanın yargı sistemi içindeki niteliği ve sosyopolitik saiklerine dair akla getirdiği soruları yeniden değerlendirmeye çalıştık. Bu çerçevede Allouche’un kaynak okumasındaki önemli eksiklik ve hatalara işaret ettik, cevaplamaya çalıştığı sorularla ilgili bu araştırmada ulaşılan sonuçlar çerçevesinde farklı değerlendirmeler teklif etik.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İslam Hukuku Tarihi, Fâtımî Yargı Düzeni, Kâdılkudât, Dört Kadı Ataması, Hukuki Çoğulculuk, Fâtımî Devleti’nde Hukuk ve Siyaset

Teşekkür

Yazıyı okuyarak gerekli uyarılarda bulunan Muammer İskenderoğlu ve Fuat Aydın’a teşekkür ederim.”

Kaynakça

• Allouche, Adel. “The Establishment of Four Chief Judgeships in Fâtimid Egypt”. Journal of the American OrientalSociety 105/2 (1985), 317-20. google scholar
• Askalânî, İbn Hacer. Ref‘u’l-ısr an kuzâti Mısr, thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1418/1998. Askalânî, İbn Hacer. Ref‘u’l-ısr an kuzâti Mısr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Molla Çelebi, 123, 1b-185a. Atar, Fahrettin. “Noter”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/210-213. Ankara: TDV Yayınları, 2007. Erol, Burak Gani. “Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılıklarının Kuruluşu ve İşleyişi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 87 (September 2018), 73-87. google scholar
• Gökhan, İlyas & Çakır, Ömer Faruk. “Sultan ve Başkadı: Baybars’ın Hukuk Reformu”. Tarihçi 1/1 (Ocak 2021), 153-165. google scholar
• İbn Şâhîn, Celâlüddîn Yûsuf, Kitâbü’n-nücûmu’z-zâhire bi-telhisi ahbâri kuzâti mısr ve’l-kâhire. Paris: Bibliotheque Nationale de France, Department des Manuscrits, Arabe 2152, 1a-119b. google scholar
• İbnü’t-Tuveyr. Nüzhetü’l-mukleteyn fî ahbâri’d-devleteyn li’bni’t-Tuveyr. nşr. Eymen Fuâd Seyyid. Beyrut: 1412/1992. google scholar
• İbn Zâfir, Cemâlüddîn Ali. Ahbâru’d-düveli’l-münkatı‘a. thk. Andre Ferre. Kahire: el-Ma‘hedü’l-İlmiyyi’l-Fransî li’l-Âsâri’ş-Şarkiyye [Institut Français d’Archeologie Orientale], 1972. google scholar
• İsfahânî, el-İmâd, Harîdetü’l-kasr ve cerîdetü’l-asr. thk. Ahmed Emîn, Şevkî Dayf, İhsân Abbâs. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâki’l-Kavmiyye, 1951. google scholar
• İnce, İrfan. “Hicri Beşinci Yüzyılda Zevi’l-erhâmın Mîrasçılığı Meselesi ve Mısır’da el-Mezhebu’d-dâric Uygulaması”. Usûl İslam Araştırmaları 25 (2016), 31-62. google scholar
• İnce, İrfan. “Mısır Fâtımî Devletinde Yargı, Kâdi’l-kudâtlık ve Sünni Ulemanın Yeri”. MUTALAA 3/2 (Haziran 2024), 83-104. google scholar
• Lev, Yaacov. The Administration of Justice in Medieval Egypt: From the Seventh to the Twelfth Century. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2020. google scholar
• Makrîzî, Takiyyüddîn Ahmed. İtti’âzü’l-hunefâ bi-ahbâri’l-eimmeti’l-fâtımiyyin’al-hulafâ. thk. Muhammed Hilmî Muhammed Ahmed. 3 Vol. Kahire: el-Meclisü’l-Âlâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1416/1996. google scholar
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. El-Mevâ‘iz ve’l-i’tibâr bi-(fî) zikri’l-hitat ve’l-âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997. google scholar
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. Kitâbu’l-Mukaffa’l-kebîr. thk. Muhammed Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1411/1991. google scholar
• Makrîzî, Takıyyüddîn Ahmed. El-Müntakâ min Ahbâri Mısr li-İbn Müyesser. thk. Eymen Fuâd Seyyid. Kahire: el-Ma‘hedü’l-İlmyyi’l-Fransî li’l-Âsâri’ş-Şarkıyye [Institut Français d’Archeologie Orientale], 1981. google scholar
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Ahkâmü’s-sultâniyye. Kahire: Dâru’l-Hadîs. google scholar
• Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdulvehhâb b. Muhammed el-Kureşî, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 33 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1423/2002. google scholar
• Öztürk, Murat. “İbnü’t-Tuveyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-1/622-623. Ankara: TDV Yayınları, 2020. google scholar
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahmân. El-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-islâm İbn Hacer. thk. İbrâhîm Bâcis Abdülmecîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1419/1999 google scholar
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâzara fî tarîhi Mısr ve’l-Kâhire. thk. Muhammed Ebü’l- Fazl İbrâhîm. 3 Cilt. Kahire: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1387/1967. google scholar
• Sherman A. Jackson, “The Primacy of Domestic Politics: Ibn Bint al-A‘azz and the Establishment of Four Chief Judgeships in Mamluk Egypt”. Journal of the American Oriental Society 115/1 (1995). 52-65. https://doi.org/10.2307/605308. google scholar
• Stern, S. M. “The Succession to the Fatimid Imam Al-Âmir, the Claims of the Later Fatimids to the Imamate, and the Rise of Tayyibî Ismailism”. Oriens 4/2 (1951), 193-255. https://doi.org/10.2307/1579511. google scholar
• Uzun, Kâzım. “Memlûklerin İlk Asrındaki Mezhepler Arası Çekişmeler Bağlamında Necmeddin Et-Tarsûsî’nin Tuhfetu’t-Türk’üne Dair Bir Değerlendirme”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 17 (2023), 33-56. https://doi.org/10.23897/usad.1242032 google scholar