Kültürel Perspektiften Diyarbakır Ermeni Müziği

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 25, 85 - 99, 05.09.2022

Mehmet Emin Şen , Bilal Kaplan

https://doi.org/10.16950/iujad.1114687

Öz

Diyarbakır Ermeni toplumu yaşamış olduğu topraklarda tarih boyunca gerçekleşmiş birçok diasporalar ve değişimlere karşın, kültürel zenginliğini günümüze kadar ulaştırmıştır. Osmanlı dönemiyle birlikte Ermeniler, Anadolu’nun birçok yerleşkesinde Türkler ile kültürel birliktelik sürdürerek örf, adet, edebiyat ve musiki açısından Türk kültürünü de örnek almışlardır. Birçok medeniyete ev sahipliği yapan Diyarbakır, Ermeni toplumuna burada yaşayan toplumla iç içe yaşam olanağı sağlamıştır. Ermeni toplumu ve Diyarbakır halkı, süreç içerisinde birbirleriyle yakın ilişki kurarak birçok konuda olduğu gibi müzik alanında da birbirlerini etkilemiş ve zengin bir müzik kültürünün ortaya çıkmasını sağlamıştır. Literatür taraması ve alan araştırmasında Ermeni toplumu müzik insanları ile yapılan görüşmelerden elde edilen veriler ışığında oluşturulan çalışma, Diyarbakır’da yaşayan Ermeni toplumu özelinde gerçekleştirilen müzik uygulamalarının Türk müziği ile olan etkileşimi kültürel perspektifte değerlendirilerek, icrası sağlanan eserlerin ağırlıklı olarak aşk, ağıt, maya, hoyrat, uzun hava ve halk oyunları gibi temalardan oluştuğu tespitlerini içermektedir. Sanatın en geniş etkileşimi olan müzik, bu coğrafyada yaşayan toplumların müzik kültürünü yıllarca içinde barındırma duygusunu yansıtmaktadır. Diyarbakır’da yaşayan Ermeni toplumunun müzik dinamikleri, ortak olmayan bir dil ile karşımıza çıkmaktadır. Burada ortaya çıkan türkülerin sözel farklılıklarının asıl sebebi, iki farklı toplumun farklı iki dili konuşmasıdır. Müziğin yoruma açık üslubu ve anlam zenginliği aynı sanat perspektifi ile ayrı dillerde ifade edilmektedir. Araştırmada toplumların önemli yapı taşlarından biri olan müzik ögesi, sosyolojik yapıda bıraktığı izleri ile kültürel perspektifte Diyarbakır Ermenileri özelinde betimlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Diyarbakır Ermenileri, Ermeni Müziği

Diyarbakir Armenian Music from a Cultural Perspective

Öz

Despite the many diasporas and changes that took place throughout history, the Armenian community of Diyarbakır has brought its cultural richness to the present day. Along with the Ottoman period, Armenians took the Turkish culture as an example in terms of customs, traditions, literature and music by maintaining cultural association with the Turks in many settlements of Anatolia. Diyarbakır, where many civilizations were hosted, has provided the Armenian community with the opportunity to live together with the community living there. Armenian society and Diyarbakır puplic, through establishing close relations with each other in the process, influenced each other in the field of music as well as in many other subjects and caused the emergence of a rich music culture. The study, that was created in the light of the data obtained from the interviews with the Armenian community music people in the literature review and field research, includes findings that the interaction of music practices specific to the Armenian community living in Diyarbakır with Turkish music from a cultural perspective, and the works performed mainly love, lament, maya, hoyrat consists of themes such as long weather and folk dances. Music, which is the largest interaction of art, reflects the feeling of having the musical culture of the societies living in this geography for ages. The musical dynamics of the Armenian community living in Diyarbakır appear in an uncommon language. The main reason for the verbal variations in the folk songs performed here is that two different societies speak two different languages. The style of music that is open to interpretation and the richness of meaning are expressed in different languages with the same artistic perspective. In the research, the musical element, which is one of the important building blocks of societies, has been described in the cultural perspective with the traces it left in the sociological structure, specifically for the Armenians of Diyarbakır.

Kaynakça

• Abû’l-Farac, G. (1999). Abû’l-Farac Tarihi Cilt I, Ankara: TTK Yayınları.
• Aghjayan, G. (2013). Diyarbakır Tebliğleri, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları.
• Baykara, T. (1988). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Baş, G. (2010). Diyarbakır’daki Geleneksel Konut Mimarisinde Süsleme Anlayışı, Van: History Studies Yayınları.
• Beysanoğlu, Ş. (1987). Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Ankara: Diyarbakır Belediyesi Diyarbakır’ı Tanıtma Yayınları.
• Büyüköztürk Ş. vd. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Pegem Akademi Yayınları.
• Bournoution, G. A. (2006). Ermeni Tarihi, Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Diyarbekir Vilayet Gazetesi (D.V.G.), (1871). Diyarbakır: 43. Sayı.
• Ebü’l-Fidâ, (2017). Takvimü’l-Büldan (Ebü’l-Fidâ Coğrafyası), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ertaş, K. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Diyarbakır Ermenileri, İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Gürün, K. (1985). Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Yayınları.
• Grousset, R. (2005). Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Herodot. (2009). Tarih, Ankara: Panama Yayıncılık.
• Kaplan, B. (2022). Diyarbakır’da Yaşayan Ermeni Toplumu Müziklerinin Kültürel Bağlamda Değerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Kırpık, G. (2008). Birinci Haçlı Seferinde ve Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Ermeni Fransız Münasebetlerinin Benzer Yönleri, Turkish Studies Dergisi, 3(4), 531548.
• Mazaherî, A. (1972). Orta Çağda Müslümanların Yaşayışları, İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Movsisyan, A. (2017). Ermenistan Tarihi, Yerevan: Yerevan Devlet Üniversitesi Yayınları.
• Saruhan, Ş. C. ve Özdemirci, A. (2011). Bilim, Felsefe ve Metodoloji, İstanbul: Beta Yayınları.
• Sarı, İ. (1996). Şehrimiz Diyarbakır, Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Taberî. (1991). Milletler ve Hükümdarlar Tarihi I, İstanbul: MEB Yayınlar.
• Tudelalı B., Ratisbonlu P. (2009). Orta Çağda İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemler, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 38-39.
• Uras, E. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul: Belge Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (1995). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yinanç, M. H. (2009). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Ankara: Ekol Yayınevi.
• Yervant Bostancı, Hayri Yoldaş, Dilek Küçüker ve K1 (Nisan 2020 / Ağustos 2021).