Öz
Kayseri, Cumhuriyet’in ilanıyla ekonomik, sosyal ve mekânsal yapısı değişmiş Anadolu kentlerinden biridir. İlk değişim, Kayseri’nin 1923 yılında vilayet merkezi olması ile yaşanmıştır. Daha sonra ülke için oldukça önemli olan Tayyare Fabrikası 1926 yılında kentin güneydoğusunda kurulmuştur. Osmanlıdan beri özlemi duyulan Ankara - Kayseri demiryolu hattı 1927’de hizmete girmiştir. Kayseri’nin Ulukışla üzerinden demiryoluyla Adana’ya bağlantısı 1932’de sağlanmıştır. Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ise Sovyetler Birliği ile iş birliği sonucunda 1935’te meydana getirilmiştir.Bu ekonomik adımlara karşın Kayseri o yıllarda, Orta Çağ imgesine sahip bir kent olmakla eleştirilmiştir. Kamuoyunda kenti imar edecek ve bu harabe görüntüyü ortadan kaldıracak bir kurtarıcı beklentisi oluşmuştur. Hükümet bu beklentiyi, 1932 yılında Nazmi Toker’i (1875-1956), Kayseri’ye vali olarak atayarak karşılamıştır. Göreve başladıktan dokuz ay sonra, tıpkı İstanbul ve Ankara’da olduğu gibi, Kayseri’de de belediye başkanlığı valinin uhdesine verilmiştir. Nazmi Toker, toplamda dört yıl Kayseri valiliği ve üç yıl da belediye başkanlığı görevinde bulunmuştur. Kentte tek yetkili yönetici iken giriştiği ‘İmar Hareketi” ile Kayseri’de unutulmaz izler bırakmıştır. “Şehrin planını bastonuyla çizen vali” olarak anılan Nazmi Toker, Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinin ilk büyük imar operasyonuna imza atmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi Kayseri kentinin 1932-1936 yılları arasında bir vali-belediye başkanı eliyle biçimlendirilişi ele alınmıştır.
Kaynakça
- Aktüre, S. 1978. 19. Yüzyılın Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara, s.40.
- Aldan, M. 1990. İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, İçişleri Bakanlığı Yayın No: 438, Ankara, s.285-289.
- Aysal, N. 2015. Çanakkale Muharebeleri’nde Sağlık Hizmetleri ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri, 100’üncü Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: 267-297.
- Bauer, A. J. 2001. Goods, Power, History: Latin America’s Material Culture, Cambridge University Press, Cambridge, s.150-166
- Çabuk, S. 2012a. Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinde İlk Kentsel Dönüşüm ve Vali-Belediye Başkanı Nazmi Toker, (Poster), 24. Uluslar arası Yapı ve Yaşam Kongresi, 4-7 Nisan 2012, TMMOB Mimar Odası Bursa Şubesi, Bursa: 642.
- Çabuk, S. 2012b. Kayseri’nin Cumhuriyet Dönemindeki İlk Kent Düzenlemesi: 1933 Çaylak Planı, METU JFA, 29 (2): 63-87.
- Çalışkan, N. 1995. Kuruluşundan Günümüze Kayseri Belediyesi, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, s.107.
- Demir, K., Çabuk, S. 2013. Türk Dönemi Kayseri Kenti ve Mahalleleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 188, Kayseri, s.195-197.
- Karakaya, N. 2006. Fotoğraflarda Kayseri 1880-2006, Kocasinan Belediyesi, Kayseri.
- Kayseri Gazetesi. 1933. Belediyenin İmar İşleri. 17 Temmuz 1933.
- Kayseri Gazetesi. 1935. Cumhuriyet Devrinde Kayseride Bayındırlık İşleri, 28 Ekim 1935.
- Orhun, H., Kasaroğlu, C., Belek, M., ve Atakul K. 1969. Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları, No:1, Ankara, s.569-570.
- Quataert, D. 2006. Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Prensipleri, (Çev. Fatma Acun), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Edit: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu), Ankara, s.447.
- Seyfi Ekrem. 1932. Oktorvadan mal kaçırmak... Kayseri Gazetesi, 2 Şubat 1932.
- Tanör, B. 2005. Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.75.
- Tekeli, İ. 2006. Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi, Yapı Dergisi, Şubat Sayısı (291), İstanbul.
- TCBCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) 1933. “Kayseri imar planına ait rapor ve şehrin krokisi”, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..6
- Üzel, S. 1937. Bugünkü Kayseri, Kayseri Gazetesi, 6 Eylül 1937.
- Yacobi, H., Shechter, R. 2005. Rethinking cities in the Middle East: Political economy, planning, and the lived space, The Journal of Architecture, 10 (5), November: 499-515.
- Aktüre, S. 1978. 19. Yüzyılın Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara, s.40.
- Aldan, M. 1990. İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, İçişleri Bakanlığı Yayın No: 438, Ankara, s.285-289.
- Aysal, N. 2015. Çanakkale Muharebeleri’nde Sağlık Hizmetleri ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri, 100’üncü Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: 267-297.
- Bauer, A. J. 2001. Goods, Power, History: Latin America’s Material Culture, Cambridge University Press, Cambridge, s.150-166
- Çabuk, S. 2012a. Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinde İlk Kentsel Dönüşüm ve Vali-Belediye Başkanı Nazmi Toker, (Poster), 24. Uluslar arası Yapı ve Yaşam Kongresi, 4-7 Nisan 2012, TMMOB Mimar Odası Bursa Şubesi, Bursa: 642.
- Çabuk, S. 2012b. Kayseri’nin Cumhuriyet Dönemindeki İlk Kent Düzenlemesi: 1933 Çaylak Planı, METU JFA, 29 (2): 63-87.
- Çalışkan, N. 1995. Kuruluşundan Günümüze Kayseri Belediyesi, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, s.107.
- Demir, K., Çabuk, S. 2013. Türk Dönemi Kayseri Kenti ve Mahalleleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 188, Kayseri, s.195-197.
- Karakaya, N. 2006. Fotoğraflarda Kayseri 1880-2006, Kocasinan Belediyesi, Kayseri.
- Kayseri Gazetesi. 1933. Belediyenin İmar İşleri. 17 Temmuz 1933.
- Kayseri Gazetesi. 1935. Cumhuriyet Devrinde Kayseride Bayındırlık İşleri, 28 Ekim 1935.
- Orhun, H., Kasaroğlu, C., Belek, M., ve Atakul K. 1969. Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları, No:1, Ankara, s.569-570.
- Quataert, D. 2006. Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Prensipleri, (Çev. Fatma Acun), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Edit: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu), Ankara, s.447.
- Seyfi Ekrem. 1932. Oktorvadan mal kaçırmak... Kayseri Gazetesi, 2 Şubat 1932.
- Tanör, B. 2005. Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.75.
- Tekeli, İ. 2006. Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi, Yapı Dergisi, Şubat Sayısı (291), İstanbul.
- TCBCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) 1933. “Kayseri imar planına ait rapor ve şehrin krokisi”, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..6
- Üzel, S. 1937. Bugünkü Kayseri, Kayseri Gazetesi, 6 Eylül 1937.
- Yacobi, H., Shechter, R. 2005. Rethinking cities in the Middle East: Political economy, planning, and the lived space, The Journal of Architecture, 10 (5), November: 499-515.
Öz
Kayseri, Cumhuriyet’in ilanıyla ekonomik, sosyal ve mekânsal yapısı değişmiş Anadolu kentlerinden biridir. İlk değişim, Kayseri’nin 1923 yılında vilayet merkezi olması ile yaşanmıştır. Daha sonra ülke için oldukça önemli olan Tayyare Fabrikası 1926 yılında kentin güneydoğusunda kurulmuştur. Osmanlıdan beri özlemi duyulan Ankara - Kayseri demiryolu hattı 1927’de hizmete girmiştir. Kayseri’nin Ulukışla üzerinden demiryoluyla Adana’ya bağlantısı 1932’de sağlanmıştır. Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ise Sovyetler Birliği ile iş birliği sonucunda 1935’te meydana getirilmiştir.Bu ekonomik adımlara karşın Kayseri o yıllarda, Orta Çağ imgesine sahip bir kent olmakla eleştirilmiştir. Kamuoyunda kenti imar edecek ve bu harabe görüntüyü ortadan kaldıracak bir kurtarıcı beklentisi oluşmuştur. Hükümet bu beklentiyi, 1932 yılında Nazmi Toker’i (1875-1956), Kayseri’ye vali olarak atayarak karşılamıştır. Göreve başladıktan dokuz ay sonra, tıpkı İstanbul ve Ankara’da olduğu gibi, Kayseri’de de belediye başkanlığı valinin uhdesine verilmiştir. Nazmi Toker, toplamda dört yıl Kayseri valiliği ve üç yıl da belediye başkanlığı görevinde bulunmuştur. Kentte tek yetkili yönetici iken giriştiği ‘İmar Hareketi” ile Kayseri’de unutulmaz izler bırakmıştır. “Şehrin planını bastonuyla çizen vali” olarak anılan Nazmi Toker, Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinin ilk büyük imar operasyonuna imza atmıştır. Bu çalışmada Cumhuriyet Dönemi Kayseri kentinin 1932-1936 yılları arasında bir vali-belediye başkanı eliyle biçimlendirilişi ele alınmıştır.
Kaynakça
- Aktüre, S. 1978. 19. Yüzyılın Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara, s.40.
- Aldan, M. 1990. İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, İçişleri Bakanlığı Yayın No: 438, Ankara, s.285-289.
- Aysal, N. 2015. Çanakkale Muharebeleri’nde Sağlık Hizmetleri ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri, 100’üncü Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: 267-297.
- Bauer, A. J. 2001. Goods, Power, History: Latin America’s Material Culture, Cambridge University Press, Cambridge, s.150-166
- Çabuk, S. 2012a. Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinde İlk Kentsel Dönüşüm ve Vali-Belediye Başkanı Nazmi Toker, (Poster), 24. Uluslar arası Yapı ve Yaşam Kongresi, 4-7 Nisan 2012, TMMOB Mimar Odası Bursa Şubesi, Bursa: 642.
- Çabuk, S. 2012b. Kayseri’nin Cumhuriyet Dönemindeki İlk Kent Düzenlemesi: 1933 Çaylak Planı, METU JFA, 29 (2): 63-87.
- Çalışkan, N. 1995. Kuruluşundan Günümüze Kayseri Belediyesi, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, s.107.
- Demir, K., Çabuk, S. 2013. Türk Dönemi Kayseri Kenti ve Mahalleleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 188, Kayseri, s.195-197.
- Karakaya, N. 2006. Fotoğraflarda Kayseri 1880-2006, Kocasinan Belediyesi, Kayseri.
- Kayseri Gazetesi. 1933. Belediyenin İmar İşleri. 17 Temmuz 1933.
- Kayseri Gazetesi. 1935. Cumhuriyet Devrinde Kayseride Bayındırlık İşleri, 28 Ekim 1935.
- Orhun, H., Kasaroğlu, C., Belek, M., ve Atakul K. 1969. Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları, No:1, Ankara, s.569-570.
- Quataert, D. 2006. Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Prensipleri, (Çev. Fatma Acun), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Edit: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu), Ankara, s.447.
- Seyfi Ekrem. 1932. Oktorvadan mal kaçırmak... Kayseri Gazetesi, 2 Şubat 1932.
- Tanör, B. 2005. Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.75.
- Tekeli, İ. 2006. Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi, Yapı Dergisi, Şubat Sayısı (291), İstanbul.
- TCBCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) 1933. “Kayseri imar planına ait rapor ve şehrin krokisi”, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..6
- Üzel, S. 1937. Bugünkü Kayseri, Kayseri Gazetesi, 6 Eylül 1937.
- Yacobi, H., Shechter, R. 2005. Rethinking cities in the Middle East: Political economy, planning, and the lived space, The Journal of Architecture, 10 (5), November: 499-515.
- Aktüre, S. 1978. 19. Yüzyılın Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara, s.40.
- Aldan, M. 1990. İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, İçişleri Bakanlığı Yayın No: 438, Ankara, s.285-289.
- Aysal, N. 2015. Çanakkale Muharebeleri’nde Sağlık Hizmetleri ve Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Faaliyetleri, 100’üncü Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu (28-29 Nisan 2015), Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul: 267-297.
- Bauer, A. J. 2001. Goods, Power, History: Latin America’s Material Culture, Cambridge University Press, Cambridge, s.150-166
- Çabuk, S. 2012a. Cumhuriyet Dönemi Kayseri’sinde İlk Kentsel Dönüşüm ve Vali-Belediye Başkanı Nazmi Toker, (Poster), 24. Uluslar arası Yapı ve Yaşam Kongresi, 4-7 Nisan 2012, TMMOB Mimar Odası Bursa Şubesi, Bursa: 642.
- Çabuk, S. 2012b. Kayseri’nin Cumhuriyet Dönemindeki İlk Kent Düzenlemesi: 1933 Çaylak Planı, METU JFA, 29 (2): 63-87.
- Çalışkan, N. 1995. Kuruluşundan Günümüze Kayseri Belediyesi, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri, s.107.
- Demir, K., Çabuk, S. 2013. Türk Dönemi Kayseri Kenti ve Mahalleleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 188, Kayseri, s.195-197.
- Karakaya, N. 2006. Fotoğraflarda Kayseri 1880-2006, Kocasinan Belediyesi, Kayseri.
- Kayseri Gazetesi. 1933. Belediyenin İmar İşleri. 17 Temmuz 1933.
- Kayseri Gazetesi. 1935. Cumhuriyet Devrinde Kayseride Bayındırlık İşleri, 28 Ekim 1935.
- Orhun, H., Kasaroğlu, C., Belek, M., ve Atakul K. 1969. Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları, No:1, Ankara, s.569-570.
- Quataert, D. 2006. Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Prensipleri, (Çev. Fatma Acun), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Edit: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu), Ankara, s.447.
- Seyfi Ekrem. 1932. Oktorvadan mal kaçırmak... Kayseri Gazetesi, 2 Şubat 1932.
- Tanör, B. 2005. Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.75.
- Tekeli, İ. 2006. Türkiye’de Kent Planlaması Düşüncesinin Gelişimi, Yapı Dergisi, Şubat Sayısı (291), İstanbul.
- TCBCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi) 1933. “Kayseri imar planına ait rapor ve şehrin krokisi”, Tarih: 7/11/1933, Dosya: 836, Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 81.533..6
- Üzel, S. 1937. Bugünkü Kayseri, Kayseri Gazetesi, 6 Eylül 1937.
- Yacobi, H., Shechter, R. 2005. Rethinking cities in the Middle East: Political economy, planning, and the lived space, The Journal of Architecture, 10 (5), November: 499-515.
Ayrıntılar
| Bölüm | DR |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 2 Eylül 2015 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Ocak 2016 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Cilt: 5 Sayı: 12 |
