Bolu Kamuoyundaki Yankıları ile Türk Kadınının Siyasal Haklarına Kavuşması

Yıl 2022, Sayı: 24, 55 - 90, 25.05.2022

Erol Evcin

https://doi.org/10.26650/iukad.2022.1084573

Öz

Türk kadınının siyasi, sosyal, kültürel anlamda hak ve hürriyet alanının genişletilmesi Türk demokrasi tarihinin en önemli gelişmeleri arasında yer almıştır. Osmanlı Devleti’nde yeterince mesafe kat edilemeyen bu hususta hızlı ve etkin adımlar atmak Atatürk’ün, dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temel hedefleri arasında bulunmuştur. Bu doğrultuda yapılan yasal düzenlemeler neticesinde Türk kadınları 1930’da belediye meclisi başkanlık ve üyeliğine, 1933’te köy muhtarlığına ve ihtiyar heyetine, 1934’te de milletvekilliğine seçme ve seçilme haklarına kavuşmuştur. Türk kadınının dünya kadınlarının çoğundan daha önce olarak siyasal haklarına kavuşması Türkiye’deki siyasi ve demokratik olgunluğa işaret eden temel gelişmelerden birini teşkil etmiştir.Bu çalışmada Türk kadınının siyasal haklarına kavuşmasının Bolu kamuoyundaki yansımaları ve vilayetin siyasi ve sosyal hayatına etkileri ele alınmıştır. Kadının toplumsal yapı içindeki düşünce ve hareket hürriyetini genişleten söz konusu hukuk ve demokrasi hamlesi bütün ülkede olduğu gibi Bolu kamuoyunda da büyük bir coşku ve heyecan uyandırmıştır. Bolu’daki kadınlar elde ettikleri hakları tam bir liyakatle kullanmak hedefi doğrultusunda duygu ve fikir birliği içinde olmuş, geleceğe daha umutla ve cesaretle bakmaya başlamıştır. Çalışma münasebetiyle Bolu örneğinden hareketle, kadınların siyasal haklarına kavuşmasının aynı tarihî ve sosyolojik istihalelerden geçen ülke halkı üzerinde yarattığı etkiler hakkında da fikir edinmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kadın Hakları, İnsan Hakları ve Demokrasi, İntihab-ı Mebusan Kanunu, Seçme ve Seçilme Hakkı, Bolu Kamuoyu

Teşekkür

MAKALEM, DERGİNİN YAYIMLANACAK İLK SAYISINDA YAYIMLANABİLİRSE MÜTEŞEKKİR OLURUM.

Turkish Women’s Attainment of Political Rights with its Reflections in Bolu Public Opinion

Öz

Ensuring women’s political, social and cultural rights and freedom is undoubtedly a significant developments in the history of Turkish democracy, and it has played a key role in expanding the democratic space. Taking quick and effective steps in this regard, which was not possible under the Ottoman Empire was one of Atatürk’s main goals for the State of the Republic of Turkey. As a result of the legal advances made in this area, Turkish women gained the rights to elect and be elected as a mayor and municipality council member in 1930 and as a village head or member of the council of elders in 1933, as well as, the rights to a parliamentary seat in 1934. The fact that Turkish women gained political rights well before many women around the world has been presented as major evidence for Turkey’s political and democratic maturity. This study focuses, Turkish women’s attainment of political rights through the Bolu Public Opinion and its effects on the political and social life of the province. The legal expansion of women’s democratic rights, supporting their freedom of thought and action within the nation’s social structure, aroused great enthusiasm and excitement in the Bolu public in the whole country. In line with the goal of fully taking advantage of their rights, the women of Bolu have shared their feelings and consensus, and have begun to look to the future with more hope and courage. Based on the projections of this historical event in Bolu, it is possible to get an idea about the approach of the people of the country, who went through the same historical and sociological stages, to the event and the effects of this event on the nation.

Anahtar Kelimeler

Women, Human Rights and Democracy, Law on the Election of Deputies, The Right to Elect and be Elected, Public Opinion in Bolu

Kaynakça

• Resmî Yayınlar google scholar
• “442 Sayılı Köy Kanununun 20 inci ve 30 uncu Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun”, Resmî Gazete, 28 Teşrinievvel 1933, S.2540, Kanun No:2329, Kanun Tarihi: 26/10/1933. google scholar
• “Askerlik Mükellefiyeti Hakkında Numaralı Kanun Lâyihası”, TBMM ZC, D.2, C.33, İ.IV, 79. İnikat, 21.6.1927, ss.385-386. google scholar
• “Başkan General Kâzım Özalp’ın, Meclisin Dördüncü Devresinin Kapanması Münasebetile Nutku”, TBMM ZC, D.4, C.25, İ.4, 21. İnikad, 23.12.1934, ss.310. google scholar
• “Bazı Kisvelerin Giyilemiyeceğine Dair Kanun”, Resmî Gazete, 13 Kânun-ı evvel 1934, S.2879, Kanun No:2596, Kabul Tarihi: 3/12/1934. google scholar
• “Belediye Kanunu Lâyihasına Dair Müzakereler”, TBMM ZC, D.3.,C.17, İ.3, 37. İnikat, 20.03.1930, ss.24. google scholar
• “Belediye Kanunu”, Resmî Gazete, 14 Nisan 1930, S.1471, Kanun No:1580, Kabul Tarihi: 3/4/1930. google scholar
• Bozkurt, İ. (2000). Dünya Parlamentolarında Kadın Temsilciler, Ankara: TBMM Kütüphane, Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü Araştırma Servisi. google scholar
• Genel Nüfus Sayımı 20 İlkteşrin 1935 Türkiye Nüfusu Kat’i Tasnif Neticeleri. (1937). Ankara: T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Mehmet İhsan Basımevi. google scholar
• “İntihab-ı Mebusan Kanunu Muvakkatinin Bazı Mevaddını Muaddil Kanun”, Düstur, 3. Tertip, C.IV, İstanbul 1929, ss.16-17. google scholar
• “İntihabı Mebusan Kanunu Muvakkatinin Bazı Mevaddını Muaddil Kanun”, TBMM ZC, C.28, D.1, İ.4, 17. İçtima, 3.4.1339, ss.326-330. google scholar
• “İntihabı Mebusan Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Kanuna Bir Madde İlâvesine Dair Kanun”, Resmî Gazete, 11 Kânûn-ı Evvel 1934, S.2877, Kanun No:2598, Kabul Tarihi: 5/12/1934. google scholar
• “Malatya Mebusu General İsmet İnönü ve 2 Arkadaşının, TBMM İntihabının Yenilenmesine Dair Takriri”, TBMM ZC, D.4., C.25, İ.4, 12, 12. İnikat, 5.12.1934, ss.82-86. google scholar
• “Şapka İktisası Hakkında Kanun”, Resmî Ceride, 28 Teşrinisani 1341, S.230, Kanun No:671, Kabul Tarihi: 25/11/1925. google scholar
• “Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Mecliste”, Hâkimiyet-i Milliye, 18 Mart 1924, s.1. google scholar
• “Teşkilatı Esasiye Kanununun 10 ve 11 inci Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun”, Resmî Gazete, 11 Kânûn-ı Evvel 1934, S.2877, Kanun No:2599, Kabul Tarihi:5/12/1934. google scholar
• “Teşkilat-ı Esasiye Kanununun Bazı Maddelerinin Tadili Hakkında Müzakereler”, TBMM ZC, D.2, C.7-1, İ.2, 13. İçtima, 16.3.1340, ss.534-535. google scholar
• “Tevhid-i Tedrisat Kanunu”, Resmî Ceride, 6 Mart 1340, No:63, Kanun Tarihi: 3 Mart 1340, Kanun No:430. google scholar
• “Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun”, Resmî Gazete, 3 Kasım 1928, S.1030, Kabul Tarihi: 1/11/1928, Kanun No:1353. google scholar
• “Türk Kanun-ı Medenisi”, Resmî Ceride, 4 Nisan 1926, No: 339, Kabul Tarihi: 17 Şubat 1926, Kanun No:743. google scholar
• Gazeteler google scholar
• “934 Senesi “, Bolu, S.966, 4 Birinci Teşrîn 1934, s.2. google scholar
• “Ankara Halkevi’nde Kadınlar Toplantısı”, Ulus, 8 İlk Kânûn 1934, s.3. google scholar
• “Bayan Bediz Konya Saylavı Oluyor”, Bolu, 7 Şubat 1935, s.2. google scholar
• “Bayanlar CHF’ye Üye Kayıt Olunuyorlar”, Bolu, S.977, 20 Birinci Kanun 1934, s.1. google scholar
• “Bolu Kadınlarının Sevinci”, Ulus, 10 İlk Kânun 1934, s.3. google scholar
• “Bolu’da Türlü Çalışmalar”, Ulus, 2 Mart 1935, s.5. google scholar
• “Bolu’da Çarşaf ve Örtü Kalkıyor”, Ulus, 22 İlk Kânûn 1934, s.3. google scholar
• “Bolu’da Kadın Bayramı-Artırma Yedigünü-Yol Çalışmaları”, Ulus, 26 İlk Kânûn 1934, s.5. google scholar
• “Çok Saygılı Hemşehrilerime”, Bolu, S.984, 14 Şubat 1935, s.1. google scholar
• “Dışarıda Türkiye”, Bolu, 16 İkinci Kânûn 1936, s.2-3. google scholar
• “Genel Meclis”, Bolu, S.985, 21 Şubat 1935, s.2. google scholar
• “Halkevinde Bayanlarımızın Sevinçli Bir Toplantısı”, Bolu, S.976, 13 Aralık 1934, s.2. google scholar
• “Halkevinde Toplanan Kadınlar Bayramında Bay Emin’in Sözleri”, Bolu, S.976, 13 Aralık 1934, s.3. google scholar
• “İç ve Dış Duyumlar Hulasası”, Bolu, S.978, 27 Birinci Kânûn 1934, s.1-2. google scholar
• “İkinci Müntehib Seçimi Her Tarafta Bitti”, Bolu, S.981, 24 İkinci Kânûn 1935, s.1. google scholar
• “İnönü Diyor ki”, Bolu, S.1048, 4 Haziran 1936, s.1, 3. google scholar
• “İsmet İnönü’nün Meclis Konuşması”, Bolu, S.976, 13 Birinci Kânûn 1934, s.1-2. google scholar
• “Kadınlara Milletvekili Seçme ve Seçilme Hakkı”, Bolu, S.976, 13 Birinci Kânûn 1934, s.1. google scholar
• “Kadınlarımız CHF’ye Aza Kaydolunacaklar”, Bolu, S.976, 13 Birinci Kânûn 1934, s.2. google scholar
• “Kanûn-ı Esasi”, Düstur, T.1, C.4, 24 Aralık 1876, ss.4. google scholar
• “Kıyafet Balosu”, Bolu, 28 Mart 1935, s.2. google scholar
• “Mudurnu’da Kadınların Medeni Kisve ile Gezmeleri”, Bolu, S.979, 3 İkinci Kânûn 1935, s.2. google scholar
• “Saylav ve Umumi Meclis İntihabatı”, Bolu, S.984, 14 Şubat 1935, s.2. google scholar
• “Türk Anası Saylav Oldu”, Bolu, 7 Şubat 1935, s.2. google scholar
• “Ulusa Neşir Olunan Beyanname”, Bolu, S.983, 7 Şubat 1935, s.1. google scholar
• “Vilayetimiz Mebus Namzetleri”, Bolu, S.983, 7 Şubat 1935, s.2. google scholar
• “Yeni Umumi Meclis Üyelerimiz”, Bolu, S.984, 14 Şubat 1935, s.1. google scholar
• Telif-Tetkik Eserler, Makaleler, Bildiriler ve Yayımlanmamış Tezler google scholar
• Akşin, S. (2001). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Akyüz, Y. (2012). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S.2012, Ankara: Pegem Akademi. google scholar
• Arıburnu, K. (1951). Milli Mücadele’de İstanbul Mitingleri, Ankara: Yeni Matbaa. google scholar
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (1997). C.II, Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. google scholar
• Atatürk’ün Tamim Telgraf ve Beyannameleri (1991). Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. google scholar
• Aydın, M. A. (1998). “Hukûk-ı Âile Kararnâmesi”, İslam Ansiklopedisi, C.18, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss.314-318. google scholar
• Bensadon, N. (1994). Başlangıcından Günümüze Kadın Hakları, (Çev.: Şirin Tekeli), İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Bolat, B. S. (2014). “1930-Kadınlara İntihap (Seçme-Seçilme) Hakkı Verilmesine Yönelik tutumlar”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.19, ss.27-50. google scholar
• Cunbur, M. (1966). “Atatürk’ün El Yazısiyle Kadınlar Hakkındaki Düşüncesi”, Türk Kadını Dergisi, S.6, s.19. google scholar
• Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınevi. google scholar
• ______. (1997). “Kadın Tarihinden İki İsim: Ulviye Mevlan-Nezihe Muhittin”, Toplumsal Tarih, C.8, S.46, ss.6-14. google scholar
• ______. (Temmuz 1989). “Bir Osmanlı Kadın Örgütü: Osmanlı Müdafaa-i Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti”, Tarih ve Toplum, C.11, S.66, ss.16-21. google scholar
• Dinçtürk, C. (1987). Bolu’dan Yetişenler, Bolu: Bolu Kalkınma ve Tanıtma Vakfı Yayınları. google scholar
• Doğramacı, E. (1998). “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürkçü Düşünce El Kitabı İçinde, Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, 1998, ss.215-221. google scholar
• Duroğlu, S. (2007). Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Türkiye Cumhuriyeti Tarihi) Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
• Eldeniz, P. N. (1956). “Atatürk ve Türk Kadını”, Belleten, C. XX, S.80, ss.739-742. google scholar
• Er, C. “Çorak Mektubu”, Bolu, S.984, 14 Şubat 1935, s.2. google scholar
• Evcin, E. (2013). Birinci Dünya Savaşı’ndan Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Bolu ve Çevresi (Olaylar ve İz Bırakanlar), Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. google scholar
• _______. (Bahar 2015). “Gazi Mustafa Kemal’in Bolu’yu Ziyaretleri”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.11, S.21, ss.137-162. google scholar
• _______. (Temmuz 2011). “Millî Mücadele Döneminde Bolu Livasında Düzenlenen Mitingler, İhtifaller ve Tezahürât”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.17, S.80, ss.241-292. google scholar
• Gökçeer, M.N. “Türk Kadını”, Bolu, 14 İkinci Teşrîn 1935, s.3. google scholar
• Güneş, İ. (2017). Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri (1919-1935), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Gürsoy, Y. (2011). Atatürk ve Can Yoldaşı Nuri Conker, İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
• Has-Er, Melin. (2000). Tanzimat Dönemi Türk Romanında Kadın Kahramanlar, Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Hiç, S. (1999). “Atatürk, Cumhuriyet ve Kadın Hakları”, Erdem, C.11, S.33, ss.759-763. google scholar
• İnan, A. A. (1998). Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• _________. (2007). Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• _________. (1991). M. Kemal Atatürk’ün Karlsbad Hatıraları, Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• _________. (1982). Tarih Boyunca Türk Kadının Hak ve Görevleri, İstanbul: MEB Yayınları. google scholar
• _________. (1998). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara: AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
• Kaplan, L. (1998). Cemiyetlerde ve Siyasî Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. google scholar
• Kırkpınar, L. (1999). “Cumhuriyet ve Kadın”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.3, S.8, ss.93-114. google scholar
• Kurnaz, Ş. (1990) Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), Ankara: Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları. google scholar
• Nezihe Muhiddin. (1931). Türk Kadını, İstanbul: Numune Matbaası. google scholar
• Özer, S. (Mart 2013). “Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, ATAM Dergisi, C.29, S.85, ss.131-168. google scholar
• Öztürk, M. N. “Şehit Eribe ve Türk Kadını”, Bolu, S.1071, 19 İkinci Teşrîn 1936, s.1-2. google scholar
• Sarıhan, Z. (2007). Kurtuluş Savaşı Kadınları, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Sezer, A. (2002). “Türkiye’de Kadının Siyasete Katılımı”, I. Türk Dünyası Kadınlar Kurultayı İçinde, (Yay. Haz.: İlhan Gülsün), Ankara: Türk Ocakları Genel Merkezi, s.553-554. google scholar
• ________. (Kasım 1998). “Türkiye’deki İlk Kadın Milletvekilleri ve Meclisteki Çalışmaları”, ATAM Dergisi, C.14, S.42, s.889-905. google scholar
• Şapolyo, E. B. (1958). Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, İstanbul: Rafet Zaimler Yayınevi,. google scholar
• Tansel, F. A. (1991). İstiklâl Harbi’nde Mücâhit Kadınlarımız, Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Yayını. google scholar
• Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2001). CI-II, (Editör: Murat Yalçın), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Toprak, Z. (1994). “Türkiye’de Siyaset ve Kadın: Kadınlar Halk Fırkası’ndan Arsıulusal Kadınlar Birliği Kongresine (1923-1935), Kadın Araştırmaları Dergisi, S.2, ss.5-12. google scholar
• ________. (Mart 1998). “Halk Fırkası’ndan Önce Kurulan Parti: Halk Fırkası”, Tarih ve Toplum, S.51, ss.30-31. google scholar
• ________. (Mart 1998). “Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti, Kadın Askerler ve Millî Aile”, Tarih ve Toplum, C.9, S.51, ss.34-38. google scholar
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye’de Siyasal Partiler, İkinci Meşrutiyet Dönemi, C.1, İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Tüzün, E. (1982).“Atatürk Bolu’da”, Bolu Meslek Yüksekokulu Dergisi, S.1, Ankara: ss.7-10. google scholar
• Vali Ali Rıza Oskay’ın Hatıratında Bolu ve Atatürk’ün Bolu’ya Gelişi. (2011). Bolu: Bolu Araştırmaları Merkezi. google scholar
• Yaşar, S. (2015). “Basındaki Bilgiler Işığında İlk Kadın Milletvekilleri”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, S.15, ss.185-214. google scholar
• _______. (2020). Basındaki Bilgiler Işığında 12. Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi (18-26 Nisan 1935), Ankara: İksad Yayınevi. google scholar
• Yılmaz, E. “Türk Kadını”, Bolu, S.978, 27 Birinci Kânûn 1934, s.1. google scholar
• Yüceer, S. (2008). “Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Hakların Tanınması”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.14, ss.131-151. google scholar