Edebiyatta Mimarlık ve Anıtsallık: İvo Andriç’in Drina Köprüsü Örneği

Yıl 2022, , 407 - 434, 23.05.2022

Hadis Abdula , Zeynep Aygen

https://doi.org/10.26650/LITERA2021-876432

Öz

Uzun ve yoğun bir toplumsal deneyim süreciyle şekillenen kolektif hafıza, toplumların geçmiş bilgilerini, onları diğerlerinden ayıran ‘öz’lerini, diğer bir ifadeyle yüzyıllar süren kültürel birikimlerini sürdürebilir kılmalarının yegâne yoludur. Bunun için, gelenekler ve kültürel nitelikler şiirlerle, efsanelerle, kitaplarla, giysilerle ve çeşitli kültürel üretimlerle geleceğe aktarılmaya, bu şekilde depolanan bilgiler yeni nesillere miras bırakılmaya çalışılır. Bu noktada en önemli kültürel üretimlerden birisi de mimari ürünler ve dolayısıyla fiziksel çevre olarak kentlerdir. Bu nedenledir ki, edebi çalışmalarda bir topluluk ya da yaşantı tasvir edilirken, onların yaşadıkları yerler, yapılar, mekanlar çoğunlukla ön plana çıkmaktadır. Edebiyat yapıtlarında olaylar, yaşantı ve hikâye sürekli mekân üzerinden ele alınır ve adeta mekâna bağımlıdır. Edebiyat mimarlıktan yararlanır, mimarlığın ürünlerini bir arka plan olarak kullanır, başka bir söylemle mimari, anlatımların okuyucudaki tezahürünü belirleyen ve yönlendiren yegâne araç halini alır. Öteden beri, yüzyıllardır süregelen bu geleneğe verilebilecek en iyi örneklerden birisi de İvo Andriç’in Drina Köprüsü adlı eseridir. Andriç, küçük bir köyün yüzyıllar içerisinde gelişimini, kasabaya ve sonrasında önemli bir kent parçasına dönüşümünü, bu arada bölgedeki toplumsal yapının evrimini ve küresel ölçekte yaşanan büyük tarihi eşikleri, günümüzde Bosna Hersek sınırları içerisinde yer alan ve Vişegrad kentinde konumlanan Drina Köprüsü üzerinden okumaya, anlamlandırmaya ve okuyucuya aktarmaya çalışır.Bu doğrultuda, makalede edebiyat ve mimarlık arasındaki ilişki, Drina Köprüsü örneği kullanılarak, anıt ve hafıza kavramları çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılacaktır. Kitapta köprünün anıtsallaştırılması, toplumsal hafızadaki yeri, hafızayı temsil etme gücü, tarihsel süreçte üstlendiği roller ve ona biçilen değer üzerinden bir sorgulamaya gidilecek, edebiyat ve mimarlık disiplinleri arasındaki ilişki, mimari yapıların edebi anlatımlardaki rolü ve gücü bağlamında tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kolektif hafıza, Drina Köprüsü, Ivo Andriç, edebiyat, mekân

Architecture and Monumentality in Literature: The Example of Bridge on the Drina by Ivo Andriç

Öz

The collective memory, shaped by a long and intense process of social experiences, is the only way that societies sustain their past knowledge, their essence, which distinguishes them from others, in other words, their cultural accumulation for centuries. Therefore, poems, legends, books, clothes and various cultural products are the main media that have the ability to transfer cultural characteristics and raditions to the future in order to legate the stored information from the past. At this point, one of the most important cultural productions is architectural spaces, therefore cities as physical environment. For this reason, literary works, events, lives and stories are constantly addressed through architectural spaces. In other words, architecture becomes the only tool that determines and directs the expression of the story. One of the best examples that can be given to this centuries-old tradition is the work of Ivo Andriç called Bridge of Drina. While focusing on the Drina Bridge located in the city of Visegrad, Andriç tries to investigate and explicate the evolution of the social structure in the region and the great historical thresholds experienced on a global scale, through the bridge. In this direction, the main goal is to examine and evaluate the relationship between literature and architecture in the context of monument and memory, through the example of the Drina Bridge. The monumentalization of the Drina bridge and its place in collective memory will be investigated and discussed in the frame of the role and power of architectural structures in literary expressions.

Anahtar Kelimeler

Collective memory, Drina Bridge, Ivo Andriç, literature, space

Kaynakça

• Akarsu, H. T. & Erdoğan, N. (2016). Edebiyatta mimarlık. İstanbul: Yem Yayınları. google scholar
• Alver, K. (2009). Ütopya: Mekân ve kentin ideal formu. Sosyoloji Dergisi, 3(18), 139-153, DOI: 10.16917/sd.37317. google scholar
• Andriç, İ. (2019). Drina Köprüsü. Kitabın özgün adı: “Na Drina Çuprija” (H. A. Ediz & N. Müstakimoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları (Orjinal yayınlanma tarihi 1945). google scholar
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. Kitabın özgün adı: “Das Kültürelle Gedachtnis” (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları, (Orijinal yayın tarihi 1992). google scholar
• Barthes, R. (1997). Rethinking Architecture, A reader in cultural theory, In N. Leach (Ed.), Semiology and the urban (p.p. 158-164). Taylor & Francis DOI: https://doi.org/10.4324/9780203975251. google scholar
• Bevan, R. (2016). The destruction of memory: Architecture at war. London, England: Reaktion Books (Orijinal yayın tarihi 2007). google scholar
• Boyer, C. (1994). The city of collective memory, its historical imagery and architectural entertainments. Cambridge Massachusetss, London, England: The MIT Press. google scholar
• Crinson, M. (2005). Urban memory, history and amnesia in the modern city. London and New York: Routledge Taylor& Francis Group. google scholar
• "Istocna pruga Sarajevo ". (2018, December). Istocna pruga Sarajevo-Ustipraca-Visegrad-Vardiste, erişim adresi: https://www.zeleznice.in.rs/forum/viewtopic.php?t=11&start=710, erişim tarihi: 29.08.2020. google scholar
• Kujundziç, D. (1995). Ivo Andriç and the sarcophagus of history. In W. S. Vucinich (Ed.), Ivo Andriç revisited: The bridge still stands, Research Series, Research/92, Gaia Research Series, erişim adresi: https://escholarship. org/uc/item/8c21m142. google scholar
• Lefebvre, H. (2017). Kentsel devrim. Kitabın özgün adı: “La revolution urbaine'” (S. Sezer, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık (Orijinal yayın tarihi 1970). google scholar
• "Mehmend- pasa Sokolovic Bridge” (2015, June). Mehmend-pasa Sokolovic Bridge - "Old Bridge” Visegrad, erişim adresi: https://onms.nenasilje.org/2019/most-mehmed-pase-sokolovica-stara-cuprija-visegrad/?lang=en, erişim tarihi: 28.08.2020. google scholar
• "Mimar Sinan’ın Bosna Hersek’teki imzası”. (2018, Şubat). Mimar Sinan’ın Bosna Hersek’teki imzası Drina Köprüsü, erişim adresi: https://www.milligazete.com.tr/haber/1496539/mimar-sinanin-bosna-hersekteki-imzasi-drina-koprusu, erişim tarihi: 28.08.2020. google scholar
• Mirocha, P. (2019). Semiotics of the Ottoman bridge: Between its origins and İvo Andric, Zeszyty naukowe towarzystwa doktorantow uj, Nauki spoteczne, Nr 24 (1/2019), 167-180. DOI: 10.26361/ZNTDSP.10.2019.24.9. google scholar
• Nora, P. (1989). Between Memory and History: Les Lieux De Memoire. Representations, 26(1). University of California Press. https://doi.org/10.1525/rep.1989.26.1.99p0274v. google scholar
• Orwell, G. (2015). 1984 (C. Üster, Çev.). İstanbul: Can Yayınları, (Orjinal yayın tarihi 1949). google scholar
• Rossi, A. (1982). The Architecture of The City. Cambridge, Massachusetts, and London, England: The MIT Press (Orijinal yayın tarihi 1966). google scholar
• Shoemaker, F. (1950). The correlation of literature with architecture. College Art Journal, Vol. 9, No. 2, (Winter, 1949-1950), 181-186, College Art Association: https://doi.org/10.2307/772993. google scholar
• Solak, Z. (2010). The city and cities in the stories, novels, essays and letters written by the Nobel prize winner İvo Andriç, Aktualni ProblemiSloviansko Filologi, Vipusk Xxiii. - Castina 2., erişim adresi: http://dspace.nbuv.gov. ua/handle/123456789/38034. google scholar
• Spurr, D. (2012). Architecture and Modern Literature. Ann Arbor: University of Michigan Press. DOI: 10.2307/j. ctt1qv5nb5. google scholar
• “Sruseni lukovi mosta”. (2018, February). Sruseni lukovi mosta preko rijeke Drine.Visegrad-novembar 1914 godina, erişim adresi: https://www.visegradlive.com/sruseni-lukovi-mosta-preko-rijeke-drine-visegrad-novembar-1914-godina/, erişim tarihi: 29.08.2020. google scholar
• Şenyiğit O. & Tefek, G. T. (2019). Hermeneutic text reading ın approach of understanding and interpreting architecture-city. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Vol:48 No:1 397-418. DOI: 10.14812/ cufej.466216. google scholar
• Vonnegut, K. (2016). Mezbaha 5, Özgün adı: “Slaughterhouse-Five”, (A. Sezgintüredi, Çev.). İstanbul: April Yayıncılık, (Orijinal Yayın tarihi 1969). google scholar
• Wallace, C. N. (2007). Storytelling through architecture. Chancellor’s Honors Program Project, University Of Tennessee, Erişim adresi: https://Trace.Tennessee.Edu/Utk_Chanhonoproj/1129. google scholar
• Yüksel, U. D. (2012). Antikçağdan Günümüze Kent Ütopyaları. İdeal Kent Dergisi, Sayı 5, Ocak 2012, 8-37. İssn: 1307-9905, erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/460682. google scholar
• Zamyatin, Y. (2019). Biz, Kitabın özgün adı: “Mi”. (F. Arıkan & S. Arıkan, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları, (Orjinal yayınlanma tarihi 1924). google scholar